Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Sappemeer.

Borgercompagnie.

g. de buitenplaats ‘welgelegen’ (± 1750), het eenig overgeblevene der vroegere buitens in de Groninger veenkoloniën, is een vrij groot gebouw van één verdieping met afgewolfd hoog dak, waarvoor ingezwenkte middentopgevel aan voor- en achterzijde; latere achteraanbouw en oorspronkelijk bijgebouw. Inwendig een marmeren haardomlijsting (XVIII), uit de stad Groningen afkomstig en een gebarsten klokje (1688, Petrus Overney Leovardiae). De tuin is naar de bewaard gebleven aanwijzingen en een kadastrale kaart uit het begin der 19de eeuw opnieuw in den ouden trant aangelegd.

2. Ronde steenen watermolen (1835, afgebroken in 1932).

[p. 167]

Sappemeer.

e. De ned. herv. kerk, in 1653-'55 op last der stad Groningen in navolging van de kerk te Willemstad, vermoedelijk door Conraet Roelefs, gebouwd als een achtkant kerkje met koepeldak, is ernstig geschonden door een plompe (inwendige) verbouwing in 1791 tot kruiskerk met lagere traveeën in de hoeken, nadat het koperen dak was gesloopt en het bovendeel der muren aan vier zijden van het achtkant ten deele uitgebroken; verder door beklamping en gedeeltelijke bepleistering. Aan den oorspronkelijken toestand herinnert behalve de achtkante grondvorm slechts het zandsteenen pilasterpoortje (1655) met het wapen der stad Groningen in de bekroning. Vrijstaande klokketoren (1783, het bovendeel vernieuwd in 1898, blijkens steenen). De kerk bezit:

Geverfden preekstoel (± 1700) met gesneden paneelen.

Vier banken (XVII B), waarvan een met overhuiving, waaronder gesneden draperie en het wapen-Star Lichtenvoord en -Swartten in cartouche en een met in het fronton het wapen der stad Groningen.

Een koperen Avondmaalsschotel (XVII A), met afbeelding der verspieders van Kanaan, bevindt zich in het Museum van Oudheden te Groningen.

h. Ten huize van den heer Wildervanck bevinden zich een groot keukenstuk (paneel, ± 1580, vermoedelijk Vlaamsch werk) en veertien portretten: mans- en vrouweportret (paneel ± 1615 à 1620, door een onbekende), mans-, vrouwe- en kinderportret (o.s. 1633, 1634 en 1634, door een onbekend Hollandsch meester), meisjesportret (paneel, ± 1635 à 1640, door een onbekende onder invloed van Rembrandt), damesportret (± 1660, door een onbekende), mansportret (1666, door een onbekende), Guiljaum Dircksz van Bleijswijck (± 1670, door een onbekende) en zijn vrouw Catharina van Wel (1693, D.M.

[p. 168]

L. Court fec.), vrouweportret (1693, D.M.L. Court f.), Abraham van Bleijswijck (H. Serin f.) en zijn vrouw Anna Antonia van Hemert (H. Serin f. 1714), mansportret met wapen-Van Hemert (Collarius pinxit 1737).