Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Noordbroek.

e 1. De ned. herv. kerk is een kruiskerk (XIV A), geschonden door bepleistering in 1840 en eenige vergrooting der vensters, bestaande uit een schip van drie traveeën (de westelijke travee te halven diepte), een dwarspand met weinig uitspringende armen en een koor van één travee met vijfzijdige sluiting (± 1350). Ten N. een vrijstaande gepleisterde, zeer zware en lage zadeldaktoren (XIII). De verminkte westgevel is in 1780 grootendeels vernieuwd; tegen den zuiderdwarsarm een portaal: 1786. Bij de aansluiting van schip en noorderdwarsarm een ten deele uitgemetselde trap. De muren van schip en dwarspand worden versterkt door eenmaal versneden lisenen, die van de sluiting door tweemaal versneden lichte lisenen. Hooge geprofileerde spitsboogvensters, geflankeerd door gelijk gevormde spaarvelden met rondstaaf (in de westelijke travee slechts twee spitsbogige blindvelden), waaronder spitsboognisjes, behalve bij het koor en den oostwand van het dwarspand, die slechts lager aanvangende alterneerende vensters en nissen hebben. Gedichte rondbogige, in een spitsboognis gevatte ingang in den zuidmuur van het schip. In de eenigszins verschillende dwarspandtoppen spitsboognissen met te weerszijden door een klimmend boogfries gesloten velden en geheel boven vlechtingen. De toren heeft in den noord- en den zuidwand drie, in den west- en den oostwand twee rondbogige galmgaten en in de toppen een groot rondbogig spaarveld, aan weerskanten waarvan met twee rondboogjes gesloten velden. Inwendig koepelachtige gewelven met acht van den grond opgaande ribben - behalve de westelijke travee en de dwarsarmen, die kruisribgewelven

[p. 156]

hebben en de sluiting, thans zonder gewelf -, gescheiden door spitsbogige gordelbogen op halve-zuilen met kraalprofielen. De wanden hebben beneden van den grond opgaande spitsbogige nissen, de de vensters flankeerende nissen zijn segmentvormig gesloten; bij de koortravee onder de vensters met twee rondboogjes gesloten nissen, bij de sluiting geen nissen. De kerk bezit:

Koorhek (1805), waarvoor bank (vernieuwd in 1805) met oudere koperen kandelaars.

Rijkgesneden preekstoel (1758 of wat later) in stijl Lodewijk XV (in 1779 gelakt) met twee koperen tweearmige kaarshouders.

Doophek in stijl Lodewijk XIV (in 1779 gelakt) met rijken voorlezerslezenaar-Lodewijk XV.

Orgel (in 1768 vergroot en verbeterd door A.A. Hintz, hersteld en gewijzigd in 1855) met rugpositief en gesneden borstwering.

Galerij (XVIIIc) in den noorderdwarsarm, de borstwering met gesneden paneelen.

Verscheidene zerken op het kerkhof en in het dorp, de oudste uit 1603.

Gewelfschildering (XV, blootgelegd: 1906) op het koorgewelf: Opstanding.

Koperen kroon (XVIII B), tweemaal acht-lichts, met het provinciewapen.

Avondmaalszilver: drie bekers, een (1642; merken: Groningen B L), een (1805, gemerkt F S) en een (1837); vier schotels (1850).

Klok, in 1817 hergoten door Udo van Bergen, zoon van een der gieters.

2. De doopsgezinde kerk is een eenvoudig zaalgebouw (1811).

g 1-6. molens. Dorp: twee achtkante korenmolens met stelling, waarvan een hooge, ‘Aurora’ (1833);

[p. 157]

achtkante watermolens in den polder De Bolderij (opgericht 1862), den polder Noordermolenkolonie (1801), den Stootshornerpolder (opgericht 1885) en den Roodetilsterpolder (1799 of 1785).