Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Noorddijk.

Engelbert.

e. De ned. herv. kerk is een in oorsprong middeleeuwsch, blijkens een steen in 1904 verbouwd, gepleisterd, driezijdig gesloten gebouw. Thans groote spitsboogvensters, doch in twee zijden der koorsluiting nog langwerpige spitsboogvenstertjes; de koorpartij heeft gewijzigde beeren. Inwendig vlakke overzoldering. In het koor een geprofileerd rechthoekig nisje, bekroond door een ezelsrugboog, waarbinnen een traceering met driepassen (XV). De kerk bezit:

Gesneden preekstoel (XVII B) met dubbelen koperen kaarshouder (± 1700).

Een paar zerken, de oudst zichtbare met wapen (onleesbaar).

Koperen kroontje (± 1700), tweemaal zes-lichts.

Zilveren Avondmaalsbeker (XVII?).

Klok, in 1630 gegoten.

Middelberd.

e. De ned. herv. kerk is een gepleisterd, driezijdig gesloten gebouw met dakruiter op den gevel, waarin groote spitsboogvensters en een latere vlakke zoldering, wellicht in oorsprong middeleeuwsch, doch volkomen gewijzigd; boven den ingang een cartouche met tekst: 1731 en een steen: 1905. Zij bezit:

Geverfden preekstoel (1743)-Lodewijk XIV met tweearmigen koperen kaarshouder.

[p. 158]

Geverfd doophek met gesneden balusters uit denzelfden tijd.

Orgel met tribune (1822), gedragen door zuilen, verbonden door korfbogen.

Een aantal banken (XVIII-XIXa).

Twee koperen kronen (XVIII), o.s. driemaal en tweemaal zes-lichts.

Zilveren Avondmaalsbeker (1743).

Klok, in 1755 gegoten door J. Borchardt te Groningen (?).

De grafzerken zijn onder den houten vloer verborgen.

Noorddijk.

a. Hoogebrug. Een bronzen munt van Maxentius, alhier aangetroffen, bevindt zich in het Museum van Oudheden te Groningen.

e. De ned. herv. kerk is een thans vierzijdig gesloten gebouw (XIII), sterk gewijzigd door het inbreken van groote spitsboogvensters, bij de koorpartij, het uitbreken der gewelven, enz., met een forschen, door een laag tentdak gedekten toren, waarin een omlijste steen: ‘29 Mei 1648 de eerste steen gelegd door Anna Maria Ulgers’, met haar wapen, dat van den predikant Bolardus Stechman en die van de kerkvoogden Otto Valcke, drost der Oldambten en den gerichtsadsessor Jan Roelofs; voorts in den sluitsteen van den toreningang: 1735 en daarboven een steen: 1904. De van groot formaat steen opgetrokken zijmuren der kerk toonen nog van de oorspronkelijke behandeling de lisenen, enkele spitsbogige spaarnisjes met vlechtwerk en een gedichten spitsbogigen ingang met kraalprofiel; het koor heeft pilasterachtige verzwaringen. Inwendig nog flauwe sporen van de inkassingen der vroegere gewelven; het koor is inwendig ietwat breeder

[p. 159]

dan het schip, doordien zijn muren lichter zijn. De toren, die met een geringe verjonging aan alle zijden en een ietwat grootere verjonging aan noord- en zuidzijde opgaat, heeft enkele natuursteenen banden en aan drie zijden twee kleine spitsbogige galmgaten. De kerk bezit:

Preekstoel (XIX A).

Zerk (thans staande) in het koor voor O.B.Th.H. Baron van Rehden († 1810) met wapen; onzichtbaar een uit 1784 en andere.

Vier gebrandschilderde glazen (1765), een o.a. met cartouche: ‘kerkeraad van Noorddijk’ en de wapens der leden, afbeelding der kerk van het Z. (met drie spitsboognissen met vlechtingen in plaats van twee zooals nu), een met het wapen van den predikant Theodorus Lubbers en zijn echtgenoote geb. Wichers, een met het wapen van den kerkvoogd Eijze Tjaarda de Drews, taalman der gezworen gemeente van Groningen en een met dat van den kerkvoogd en Groningschen raadsheer Louis Wichers en zijn vrouw Elisabeth Helena Gruys, alle met baldakijnbekroning.

Oud offerblok met beslag (in nisje).

Twee zilveren Avondmaalsbekers, een (XVII?) en een (1828).

Twee klokken, een groote in 1660 door Jacobus de Vrij, en een kleine in 1714 door Jan Crans in Enkhuizen gegoten.

g 1-4. Molens. Ruischerbrug aan het Damsterdiep (1865?) en Noorderhoogebrug aan het Boterdiep (1907): achtkante korenmolens met stelling: o.s. horizontaal hout op steen en geasfalteerd hout op steen; achtkante watermolens in den Noorderpolder (1889): riet op veldmuren, rieten kap en den Borgslooterpolder (1871), riet op veldmuren, rieten kap.