Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Hoogezand.

Hoogezand.

a. Martenshoek. Een eereteeken van een Romeinsch soldaat, alhier aangetroffen, bevindt zich in het Museum van Oudheden te Groningen.

e. 1. De ned. herv. kerk, een zaalgebouw (1669), thans met stucplafond, bezit:

Gesneden preekstoel (1726), de kuip met de namen en wapenschilden der schenkers: Adriaan Joseph Trip op Vredenburg, Jan Duirsema op Stadwijck, William Butler op Overwater (de beide laatste wapens verdwenen).

Z.g. raadsbank (XVIII A), het stadswapen op de hooge overhuiving, voorts met gesneden deuren, gordijnen en opzetstukken; onder het orgel (1886) een gesneden bankoverhuiving (XVIII A); een aantal zeer eenvoudige banken (XVIII).

Zerk voor den predikant J.H. Nieuwoldt († 1757).

Een aantal koperen wandarmen (XVIII); twee kronen zijn verkocht.

2. Vrijstaande klokketoren (1783 op den sluitsteen van den open doorgang), op het kerkhof aan de overzijde der vaart, bestaande uit twee geledingen bekroond door lage frontons.

3. De voorm. ned. herv. pastorie bij de kerk heeft een middentop (XVIII): een ingezwenkten halsgevel met pleisterwerk (oorspronkelijk baksteen) met aanzetkrullen en kuifstuk.

[p. 114]

Kropswolde.

a. Een steenen beitel (jongere steentijd) uit de omgeving en een groot brons van Justinianus (541-42), alhier gevonden, zijn in het Museum van Oudheden te Groningen.

e. De ned. herv. kerk is een eenvoudig, driezijdig gesloten zaalgebouwtje (1773), ter vervanging van een vóór de Hervorming, versterkt door pilasterachtige beeren met ingezwenkte buitenlijn en met rondboogvensters. Inwendig een houten tongewelf. Toren (± 1888) ter vervanging van een ouderen vrijstaanden toren. De kerk bezit:

Eenvoudigen geverfden preekstoel Lodewijk XV.

Doophek en een paar zeer eenvoudige banken (XVIII).

Predikantszerk (1826).

g. 1-2. Achtkante houten korenmolen ‘De Hoop’ (1923, vroeger oliemolen ‘De Hoop’ te Vierverlaten) zonder stelling en watermolen (1861) in den Kropswolder Buitenpolder: riet op veldmuren, rieten kap.

Westerbroek.

e. De ned. herv. kerk (1889) bezit uit het voorgaande gebouw:

Preekstoel (XVIII?).

Verscheidene banken, twee met paneelen (midden XVII), twee met zij- en rugstukken Lodewijk XIV (XVIII A), twee eenvoudige (XVIIIc) en eenige zeer eenvoudige (± 1700?).

Koperen bolkroontje (XVIII), tweemaal zes-lichts.

Zilveren Avondmaalsbeker (merken: Groningen 1706, Thomas Muntingh) met voorstelling der oude kerk en open klokkestoel.

Klok, in 1832 door A.H. van Bergen te Midwolde gegoten.

[p. 115]

Windeweer.

e. De ned. herv. kerk is een driezijdig gesloten, door pilasters versterkt zaalgebouw met rondboogvensters, een geheel vormende met de voorgebouwde en aan de noordzijde belendende pastorie, blijkens een steen (XVIIIc) met uitvoerig Latijnsch opschrift en het wapen van Groningen uit de stadskas in 1755 gesticht en korten tijd later wegens den aanwas der ingezetenen vergroot. Dakruiter op den westelijken nok; inwendig een houten zoldering. Zij bezit:

Eenvoudigen geverfden preekstoel (1756) met fraaie koperen twee-armige kaars- en zandlooperhouders.

Enkele eenvoudige banken (XVIII).

Twee zilveren Avondmaalsbekers, een (1756, merken: Groningen H J) met het wapen der stad Groningen en een (1819).

g. Achtkante korenmolen (1861) met stelling: hout op steenen onderstuk, houten kap.