Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Bellingwolde.

Bellingwolde.

a. Een grijze steenen hamer (neolithicum) en een vuursteenen bijl (steenen tijdperk), alhier gevonden, bevinden zich in het Museum van Oudheden te Groningen, evenals een bronzen beitel (bronstijd) uit Boertangermoor.

[p. 33]

b. Van de vroegere vestingwerken rest nog een batterij (in oorsprong XVII), een flèche aan den rechteroever van de Leethe onmiddellijk op de rijksgrens.

d. C 30-31. Voormalig rechthuis. Vervallen rechthoekig onderkelderd gebouw (ankers: 1647) met zadeldak tusschen zijtrapgevels, waarin baksteenen waterlijsten, dubbel of (en) met een zaagtand, en rondboogjes boven de meest gedichte horizontaal-gedeelde langwerpige venstertjes; stoep van zerken.

e. De ned. herv. kerk (H. Magnus) is een geheel met klimop begroeid gebouw (XV B), bestaande uit een schip van drie en een ietwat inspringend, driezijdig gesloten koor van twee traveeën met een vrijstaanden toren (1729, bekroning nieuw), welke een in 1438 vernielden toren zou vervangen. Zware (gewijzigde) beeren en vrij groote spitsboogvensters, waaronder een holle zandsteenen waterlijst. Inwendig kruisribgewelven op schalken, tusschen, door smalle muurpijlers geschoorde gordelbogen op (afgehakte) driekwartzuilen. De kerk bezit:

Gesneden preekstoel (1660, afgeloogd), de kuip met kussenpaneelen.

Twee oude koperen twee-armige kaarshouders (één geschonken in 1798).

Orgel (1797, door F.C. Snitger en H.H. Freytag, blijkens opschrift).

Een groot aantal, zeer eenvoudige, oude banken en galerij met snijwerk (XVII-XVIII).

Verscheidene zerken, de oudste uit 1613.

Koperen kroon (1798), tweemaal acht-lichts.

Avondmaalsvaatwerk: twee zilveren bekers (1817); van tin: een kan, twee schotels en een offerbakje (alles 1817), en twee borden, geschonken door Albert Botties en Trijntie Tekkes.

Koperen collectebus (1797).

[p. 34]

Drie oude ijzeren houders met koperen bekkens.

Twee klokken, in 1697 vergoten door Johan Fremi en Mamees Fremy.

g 1. Ronde steenen korenmolen (1858 als oliemolen, later koren- en zaagmolen).

2. Koude hoek onder Oude Schans. Ronde steenen korenmolen met stelling.

Friescheloo.

a. Een boden verzwaring (namiddeleeuwsch) van een houten werpbal, alhier gevonden, bevindt zich in het Museum van Oudheden te Groningen.

e. De ned. herv. kerk, een eenvoudig zaalgebouw (1717) met toren (benedendeel 1841, bovendeel 1925), bezit:

Eenvoudigen preekstoel (opschrift: Doccumanus abbas me fieri fecit A^o 1560; klankbord van 1775), de kuip met boogpaneelen en engelkopjes in de zwikken, tusschen gecanneleerde Korinthische zuiltjes.

Eiken Avondmaalstafel en een aantal banken (XVII-XVIII).

Verscheidene zerken, de oudste uit 1632.

Zilveren Avondmaalsbeker (1786, gemerkt B M).

g 1. Achtkante korenmolen met stelling (1895).

2. Achtkante watermolen (vóór 1781): riet op steenenonderstuk, rieten kap, in den polder ‘Vriescheloo’.

3. Veelerveen. Achtkante korenmolen met stelling (1916).

Oude-schans.

e. De ned. herv. kerk is een rechthoekig zaalgebouwtje, onder één dak met de belendende pastorie,

[p. 35]

gesticht in 1626, blijkens opschrift in 1826 hersteld met steun van Koning Willem I; boven de deur: ‘vernieuwd 1858’. De kerk bezit:

Geverfden preekstoel (XVIII).

Koperen zandlooperhouder, tweekaarshouders (XVIII), en zeventien bankkandelaars; zes ijzeren bankkandelaars.

Enkele zerken, de oudste uit 1742 en een voor Jan Gerard Georg van Maneil († 1770) met opschrift in omlijsting-Lodewijk XV.