Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

[p. 20]

Baflo.

Den Andel.

e. De ned. herv. kerk is een rechtgesloten gebouw van vier traveeën met een ten Z.O. vrijstaanden toren (beide waarschijnlijk XIII A); in den westgevel een later portaal (1710?, aldus een jaartal op de imposten). De zijwanden zijn door het inbreken van groote vensters gewijzigd. De sluiting vertoont nog twee kleine gedichte spitsboogvensters en nisjes, en in den top drie met twee keperboogjes gedekte spaarnissen, geflankeerd door casementen. De vlakopgaande toren met rondbogigen ingang met deklijst, rondbogige galmgaten en, inwendig, rondbogige spaarbogen wordt afgesloten door een afgeknot dak, waarop een klokkespitsje. Inwendig concentrisch-gemetselde koepelgewelven, gespannen tusschen spitsbogige (beneden schuin afgehakte), door inwendig gemetselde beeren geschoorde, gordel- en muraalbogen. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (1792) met Lodewijk XVI-versieringen; knop voor collectezakje (XVIII).

Verscheidene zerken, de oudste uit 1621.

Koperen kroon (XVIII), tweemaal zes-lichts; collectezakje met koperen rand (1793).

Klok, in 1653 door Jurrien Balthasar te Leeuwarden gegoten.

g. Achtkante korenmolen met stelling ‘De Jonge Hendrik’ (na brand herbouwd 1875 met onderdeelen van een molen te Niekerk in het Westerkwartier).

Baflo.

a. 1. Een scherfje terra sigillata, twee brandurntjes en een beenen kam (alle VI-VII) uit de wierde bevinden zich in het Museum van Oudheden te Groningen.

[p. 21]

2. Lutjesaaksum. Alhier is een terpengrafveld aangetroffen (vondsten VI-VII). Een Frankische beenen haarkam en Angelsaksische sceatta's (VI-VII) uit de wierde bevinden zich in het Museum van Oudheden te Groningen.

3. Raskwerd. Het bij de afgraving van de wierde in 1929 gevonden Romeinsch-Frankische en Saksische aardewerk (II-IX?), talrijke houten en beenen voorwerpen (IV-VIII) en van metaal (V-VII) bevinden zich met enkele oudere vondsten van hier in het Museum van Oudheden te Groningen.

e. De ned. herv. kerk (H. Laurens), reeds in 1211 als ‘mater ecclesia’ genoemd, is een zeer gewijzigd, blijkens gedenksteenen in den westgevel o.a. in 1656 (cartouches) en in 1808, rechtgesloten gebouw (in oorsprong XII) met een vrijstaanden toren (vermoedelijk ± 1200, later verhoogd). Het westelijk deel der zijgevels bevat nog veel tuf, het oostelijk deel heeft fragmenten van een holle lijst onder het dak. De sluiting heeft drie rondboogvensters, te weerszijden waarvan nissen met vlechtingen en rechthoekige spaarvelden met kraalprofiel; voorts een steen met rankenornament (XV). De vlakopgaande zadeldaktoren heeft een spitsbogige ingangsnis, gedichte rondbogige en in zijn bovendeel spitsbogige galmgaten; inwendig overblijfselen van een koepelgewelf en ronde spaarbogen. De kerk bezit:

Geverfden preekstoel (‘gerenoveert 1792’, blijkbaar in de oude vormen, klankbord gewijzigd).

Talrijke zerken, o.a. groote zandsteenen met rijk lofwerk en evangelistensymbolen in de hoeken voor Eyger Eycens († 1647), en hardsteenen met wapens voor Jacob Halsema († 1587) en Johanna Elema († 1606) tho Lutke Saexum, Johanna Ewsum-Ingen Nuelandt († 1598), Nomdo Fockens († 1628) met Focko Nomdes († 1630) en Tunnisien

[p. 22]

Wiersma-Nomdes († 1652) met 2 kinderen, Allert Fockens († 1640), Hayo Lewe († 1640), Bawe Jarges († 1654); metalen plaatjes van doodkisten van het geslacht Jarges: Coppen Jarges († 1654), Anna Jarges († 1660), Ave Jarges-Ubbena († 166..), Bouwe Jarges-Coenders († 1691), Eijzo Jarges († 1696), Anna Leonora Jarges-Ripperda († 1701), Bouwijn Petronella Jarges († 1704), Coppen Jarges († 1705).

Zilveren Avondmaalsbeker (merken: Groningen 1660/1661, I T en ook volgens type uit dezen tijd; het opschrift: 1798 wellicht slaande op latere gedreven versieringen).

Klok, in 15 (03?) gegoten door Gerardus de Wou.

g. Achtkante korenmolen met lage stelling (vermoedelijk vóór 1781).

Saaksumhuizen.

e. De ned. herv. kerk, een in oorsprong middeneeuwsch, doch in 1846 geheel vernieuwd, gepleisterd rechtgesloten, van spitsboogvensters voorzien zaalgebouwtje met een toren (1858), bezit:

Preekstoel (XIX A).

Twee banken (XIX A), één met gesneden voorstelling van het Laatste Avondmaal, het wapen-Alberda en vazen met figuren.

Een paar zerken, de oudste (1740) op het kerkhof.

Avondmaalsvaatwerk: zilveren beker (1823), kan en twee kleine schotels van tin (XVIII B-XIX A).

Klok, in 1649 door Wilhelmus Jacobus de Fry gegoten.

Tinallinge.

e. De ned. herv. kerk is een gepleisterd rechtgesloten, in oorsprong middeleeuwsch, zaalgebouwtje (in 1903 vernieuwd, volgens een steen in de sluiting), versterkt

[p. 23]

door op eenige hoogte boven den grond aanvangende pilasters met een houten torentje van twee verdiepingen op den gevel; in den zuidmuur spitsbogige nissen te weerszijden van een der groote latere spitsboogvensters. Inwendig een balkenzoldering (XVII). De kerk bezit:

Koorhek met spijltjes, waarboven: ‘1549 is dit werck geschilderd ende gemaket’ en ‘1557 dit werk geschildert en gemaket, do schilderde Hinrick, maler van Bremen mi’, en opgaven omtrent graan- en boterprijzen in die jaren, afkomstig van een vroeger orgel met geschilderde vleugels.

Bank met twee opzetstukken (XVIII) van het voormalige orgel en bankfragmenten (XVII, stijlen).

Preekstoel (XVII B, gelakt; knop achterschot XVIIIa) met barokke boogpaneelen, waarin allegorische vrouwefiguren, tusschen getorste omwonden zuiltjes, op het klankbord het wapen-Tjarda van Starkenborch.

Vele zerken, de oudste uit 1649.

Klok, in 1787 door Mammees Fremy Heidefeld en Mammees Fremy vergoten onder bestuur van Unico Allard Alberda van Menkema.

Een zilveren Avondmaalsbeker is verkocht.

g. Achtkante watermolen: riet op steenen onderstuk, rieten kap, in den polder ‘de Vereeniging’ (opgericht in 1870).