Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VI. De provincie Zeeland

Vlissingen.

b. Verdedigingswerken.

1. Rammekenspoort (1639) thans afgebroken. Steen met wapen en jaartal in het Stedelijk Museum.

2. Gevangenpoort of Westerpoort (XVI A, verlaagd ± 1809, gerestaureerd door J.A. Frederiks in 1894, waarbij de toren van 18 M. tot 20.10 is verhoogd). Ronde toren van baksteen met lagen van bergsteen om de drie en vier lagen van baksteen; bergsteenen plint. De kanteeling is bij de restauratie aangebracht. Steenen halve kruiskozijnen en geprofileerde poort met korfboog op draagsteenen, lofwerk en kruisbloem (gerestaureerd). Inwendig: overwelfde kelder met steenen ribgewelf van acht vakken. Bij de restauratie is een geprofileerd ribgewelf gelijkvloers aangebracht en in 1809 een koepelgewelf op de verdieping. De lichtgleuven zijn in 1894 vergroot. De toren is in 1895 in gebruik

[p. 256]

genomen als museum, in welken tijd de tegels (XVII) gelijkvloers zijn aangebracht, en is in 1914 tot station der draadlooze telegraphie ingericht. De toren had oorspronkelijk slechts een houten galerij op de verdieping, die naar de gevangenhokken voerde. Middellijn 13 M., muurdikte 2.44 M.

3. Hoofd (XVI), reeds aangegeven op eene kaart van 1572, gewijzigd 1811. Verhoogd plateau, waaronder kazematten met steenen tongewelven, thans als pakhuizen gebruikt, en een doorgang met gemetselde kruisgewelven zonder ribben. Aan de landzijde een poortje met sluitsteen (1811); aan de zeezijde een gemetseld poortje met moderne versiering in cement (stijl XVII).

4. De buitenforten (1811) zijn gesloopt. Een deel der grachten is nog aanwezig, o.a. bij fort Nolle.

c. Standbeelden. enz.

1. Standbeeld van Michiel Adriaenszoon de Ruyter (1841), door L. Royer, op hardsteenen voetstuk, in 1894 overgebracht naar den Zeeboulevard.

Hierbij zijn opgesteld twee versierde bronzen kanonnen, een van de Admiraliteit te Amsterdam, in 1617 gegoten door Gerhardus Koster, en een van de Admiraliteit te Rotterdam, in 1622 gegoten door Arent van der Put.

2. Plantsoen aan den Koudekerksche weg. Grenspaal van den Vrijdom, met stads wapen (XVI B).

d. Wereldlijke gebouwen.

1. Gevangenis (1690) aan de Nieuwstraat, thans afgebroken. Acht versierde steenen, jaartal in Romeinsche cijfers, in het Stedelijk Museum.

[p. 257]

2. Bomvrije kazerne (1812), aan het Gevangenhuisstraatje, later depot van discipline, thans weder kazerne. Poort met sluitsteen met jaartal.

3. Westdijkkazerne (1822), Mariniersplein. Poort met sluitsteen met jaartal.

4. Raadhuis (1733), Houtkade 12, in 1818 ingericht tot raadhuis, oorspronkelijk particuliere woning. Dubbel heerenhuis, voorgevel in bak- en hardsteen met vooruitspringend middenstuk en zware kroonlijst met consoles en blokjes, gedragen door twee hardsteenen pilasters, doorloopende over de drie verdiepingen. Gebogen dak met balustrade. Plint en bordes met hek. Deuromlijsting met kolommen en marmeren kop boven de deur, smalle gang-vensters en bergsteenen traveeversiering, doorgetrokken over twee verdiepingen, met op de hoeken twee beelden. In de kroonlijst jaartal in Romeinsche cijfers. Over het midden doorbroken fronton met twee wapenschilden (Dishoek) en putti. Twee versierde dakvensters.

Achtergevel van baksteen, met kroonlijst, uitgemetseld middenstuk en driehoekig fronton. Versierde midden-deurtravee met bordes en balkon.

Inwendig: beneden-voor links: bureau van den Ontvanger, met stuc plafond met kopje en Justitia; marmeren schoorsteenmantel met stuc bovenstuk. Hiernaast cabinet met stuc plafond en hierachter: Kamer van Koophandel met stuc plafond en marmeren schoorsteenmantel. Raadzaal, achter, met stuc plafond (XVIII d) en wit marmeren schoorsteenmantel, secretaris- en burgemeesterskamer met marmeren schoorsteenmantel (XIX a). Beneden-voor rechts: stuc plafond en marmeren schoorsteenmantel. Gang met stucwerk, ook op de eerste verdieping.

In het Raadhuis worden bewaard: een schilderij, gezicht op Vlissingen (XVII), idem 1725 en XVIII (raadzaal), schilderij: raadhuis (XVII) en verschillende stoelen (XVIII).

[p. 258]

Den 23en Mei 1881 zijn aan het Nederlandsch museum te Amsterdam verkocht: een fraai gedreven zilveren fleschje (XVI a) met trechtertje, een zilveren schotel met lampetkan, met den burijn gegraveerd door Jacques Bogaert (1609-1610, keur: Amsterdam, T en meesterteeken), een zilveren deksel met lederen flesch, zes zilveren kroezen met wapens, een zilveren keten met gaai en roer, een zilveren afbeelding van den toren te 's-Hertogenbosch, in 1629 door Frederik Hendrik aan Pieter Jansen te Vlissingen geschonken, en een zilveren schaal (1571) door Jan Couwels, afkomstig van de Sint-Jacobskerk.

Van het oude Raadhuis aan de Groote Markt (1594) wordt een Justitia-kop bewaard in het Stedelijk Museum.

5. Beurs (1635), Beursplein. Oorspronkelijk open galerij, in 1880 gedicht, met vlakken bovengevel, overstekend tentdak, rustend op negentien houten consoles, zeskanten toren, open koepel, peer en windwijzer. Op de wijzerplaat het jaartal 1672. Gepleisterd. Gevelsteenen met de wapens van Zeeland en Vlissingen. De klok, in 1634 gegoten door Michael Burgerhuys, is thans in de verzameling van het Zeeuwsch Genootschap te Middelburg.

6. Metselaarsgildehuis (1662), Molenstraat. Gepleisterde gevel, oorspronkelijk met halfronde ontlastingbogen, met kopjes als sluitsteenen, drie fraaie ankers en gevelsteen met jaartal, haak en passer.

7. Schippershuis, Hellebardierstraat. Gevelsteen (schip, 1628) in de Oudheidkamer. Gildezilver, zie aldaar.

e. Kerkelijke gebouwen.

I. De Sint-Jacobskerk, gesticht 1308, vergroot ± 1500 en 1558 (jaartal in eene der noordelijke kapellen), in 1572

[p. 259]

overgegaan aan de Hervormden, 11 September 1911 afgebrand, daarna herbouwd op de oude muren, waarbij deels de kolommen, gewelven, dak en bovenstuk van den toren zijn vernieuwd, is weder ingewijd in 1915.

Kruiskerk van baksteen, grootendeels ± 1500, 1558 en XX a, met later (XVI) ingebouwden westtoren. Schip van drie ongeveer even hooge beuken, met langs het schip uitgebouwde rechthoekige kapellen (XV), vijf traveeën diep, dwarsbeuk, waarvan de noordarm 1628-1911 als Engelsche kerk dienst deed, en koor met 3/8-sluiting, twee traveeën diep, met zijbeuken langs de westelijke travee. Schip en zijbeuken, kruising en transeptarmen zijn gescheiden door spitsbogen, rustende op kolommen met bladkapiteel en achtkant basement. Het houten gewelf van schip, beuken en koor is na den brand vernieuwd, de kapellen zijn door steenen kruisgewelven overdekt. In de kapellen is de baksteen in het gezicht gelaten. Onder de vensters zijn aldaar dubbele nissen uitgespaard.

Uitwendig: baksteen, geprofileerde vensters en beeren, geprofileerd poortje in het koor aan de zuidzijde en poortje met korfboog in het koor aan de noordzijde. In het dwarspand eindigen de beeren in pinakels.

Toren (beneden XIV, verhoogd in 1501) met hooge spitsboognis, waarin doorgang met korfboog; ronde traptoren in den noordoost muur, steunbeeren op de hoeken met bergsteenen hoekblokken, rechthoekig op den toren. Aan de noord en oost zijden geprofileerd venster en blindtraceering. Top en spits nieuw opgetrokken na den brand van 1911, waarbij ook het carillon vernieuwd is. De kerk bezit:

Twee koperen doopbogen (1655 en 1656) met de namen der schenkers.

Koperen predikantslezenaar met pelikaan (XVIII A) en voorlezerslezenaar met stadswapen en bazuinende engelen (1652).

[p. 260]

Steenen wandtafel voor Johannes Lambrechtsz. Colen (1619). Steenen wandtafel (XVII), zeer beschadigd.

Monument voor D.O. Barwell (1779), naald van zwart marmer met wit marmeren plaat met opschrift en afbeelding van het vergaan van de Woestduin.

Zerken met wapens, 1508, 1516 (met evangelisten in de hoeken), 1516 en 1524, 1522 en 1538 (met twee gebeeldhouwde figuren, Danis Jacobsz. die ketelaer en Mayken Huysez. en de vier evangelisten), 1529 en 1541 (met twee gebeeldhouwde figuren: Adriaen Adriaensz. Creyt, piloot, en Leyn Adriaensdochter, de vier evangelisten en merk), 1530 en 1531 (man Jacob Piersz en vrouw met Jeruzalemskruis en -veer 1583 en 1618, 1610-1636, 1614, 1616, 1621, 1625 en 1627, 1633 en 1655, 1637, 1652 en 1654 (met engelen en, doodsemblemen).

Vier zilveren bekers (1846), geschenk van Anna van Oostenrijk. De keuren zijn bedekt.

Twee zilveren kannen (1775), met gegraveerd wapen (N. van Hoorn (?). Keuren: ster, J en koffiekan, waaronder J D.

Groote zilveren schaal en twee schotels (1775). Keur: Vlissingen, C en G U.

Zilveren doopbekken, Lod. XVI (XVIII d), met gegraveerd wapen op den bodem. Keur: Middelburg, O en W L met schop(?).

Twee zilveren collectebussen (1846). Keuren: Holland, N en C C.

In de moderne consistoriekamer vindt men negen stoelen en een leuningstoel (XVIII), een schilderij: afbeelding van het orgel uit 1769, eene roodkrijtteekening, gezicht in de kerk (XVII) en een plattegrond der kerk (XVIII).

Een zandsteenen poortje, vroeger ingang van het voor Engelsche kerk gebruikte gedeelte (1654), de koperen haan van den toren en acht rouwborden van de familie Lampsins (1661-1713), bevinden zich in het Stedelijk museum te Vlissingen en drie rouwborden van Volmer, de Beaufort en de Moor (allen XVIII a)

[p. 261]

in de verzameling van het Zeeuwsch Genootschap te Middelburg.

Een zilveren drinkschaal (1571), bevindt zich in het Nederlandsch museum te Amsterdam, zie d 4.

2. Luthersche kerk, Walstraat 23 (1735, vergroot 1778). Steen met: ‘Renovat. 1778’ in de poort. De kerk bezit:

Preekstoel met trap (1735) en houten lezenaar (zwaan).

Koperen voorlezerslezenaar met vogel (1656).

Twee koperen kronen, zes- en twaalf-lichts (XVIII A).

Twee psalmborden (1735).

Twee beschilderde collectebussen (XVIII b).

Zilveren gedreven doopbekken en bordje met parelrand, beker en gedreven zilveren kan (1816).

3. De moderne Doopsgezinde kerk, Aagje Dekenstraat, bezit:

Een eiken tafel (XVII).

Een eiken speeltafeltje (XVII A).

Een kast (XVII B).

Een zandlooper (XVIII) bevindt zich in het Stedelijk museum, alsmede een steen met opschrift betreffende de stichting der kerk (1640) en den herbouw (1782).

4. Van de Fransche kerk bevindt zich een houten lezenaar en pelikaan (XVIII b) in het Stedelijk museum.

5. De r.k. kerk, sinds 1795 parochie-hulpkerk in de Koestraat tot 1805, daarna aan de Pottekade, vergroot 1818 en 1858, bezit:

Verguldzilveren kelk (XVIII B). Keuren: Minervakop en E(?).

Zilveren ampullen met blaadje (XVIII B).

Twee zilveren altaarschellen (± 1800).

Epistelboek met twee gouden sloten, gedreven (1796). Keuren: Holland, Amsterdam F en j (of T) S.

[p. 262]

Een steen met opschrift (1804) uit de hulpkerk aan de Koestraat bevindt zich in het Stedelijk museum.

f. Gebouwen van liefdadigheid, enz.

1. Gast- en ziekenhuis (1661), Hellebardierstraat 2. Tijdelijk Heerenlogement. Bergsteenen ingangspoort met halfronden boog, waarin drie steenen (twee engelen- en een leeuwenkop) en versierde stijlen. Op de banden der stijlen: Anno 1661. Boven den boog een architraaf met cartouche en doorbroken fronton, waarin eene cartouche en een staand vrouwebeeld.

In den tuin een afzonderlijk gebouw, waarschijnlijk vroeger pakhuis (XVI), deels gepleisterd, met steen in den deurboog met jaartal van de verbouwing in 1828.

Later is hierbij aangetrokken het Heerenhuis Bellamypark 3, zie g, C 6.

Inwendig: gang met vijf beelden in nissen, gesneden houten poort naar de directiekamer, gesneden houten trappoort en eenvoudige trap. Op de bovenverdieping een gebeeldhouwd poortje (alles 1661). Deurbel (1650). Een gesneden gangpoortje bevindt zich in het Stedelijk museum.

2. Militair hospitaal. Korenstraat, vroeger brouwerij. Zandsteenen poort (XVII c) met halven rondboog op pilasters met leeuwenkop. In den boog drie leeuwenkoppen en cartouche met monogram en: D'Mauterie. Hierboven architraaf met guirlande en doorbroken fronton, waarin eene flesch. In de boogzwikken cartouches met mortier en moriaanskop.

3. Cornelia Quack's hofje (1643), sands 1786: zeemanserve. Baksteenen poortje met maskaron als sluitsteen, wapens van Zeeland en Vlissingen en stichtingssteen (1643). In het hof tusschen no. 48 en no. 50 steen betreffende de vernieuwing in 1786.

4. Oude Gasthuis, Koestraat, hofje (gesticht 1727, vergroot 1737 en 1816). Plein met huisjes, waarvan No. 13 met

[p. 263]

gekoppeld deur- en raamkozijn, No. 15 met steen betreffende de stichting (1738) door Maria Maklaar, huisvrouw van Adriaan Swart, en No. 23 met gesneden deuromlijsting.

In het Stedelijk museum een steenen flesch (1727), afkomstig van een poortje van het hofje.

g. Particuliere gebouwen.

A. Renaissance.

1. Noordstraat 19. Trapgevel (± 1600), gesausd. Kozijnen met dubbele gemetselde ontlastingbogen en uitgemetselde waterlijsten.

2. Hellebardierstraat 5. Trapgevel (1623) met halfronde ontlastingbogen met teruggemetselde boogvelden. Jaarankers.

3. Groote Markt 1. Gevel (XVII a) met drie groote trappen met voluutvormige zijstukken en driehoekig fronton. Zandsteenen hoekblokken en banden en geprofileerde banden in en onder den top. Boven het kozijn in den top een kielboog, waarin twee ontlastingboogjes. Zes versierde staafankers en lelieankers. Zijtrapgevels. Onderpui modern.

4. Zeilmarkt 9. Gevel (1638) van gele baksteen met banden in roode baksteen. Halfronde ontlastingbogen met kopjes als sluitsteenen. Onder de verdieping een fries met twee maskarons. Jaarankers.

5. Hellebardierstraat 4. Gevel (XVII b) met halfronde ontlastingbogen met kopjes en aanzetsteenen. Geprofileerde waterlijst. Oude houten onderpui met geprofileerd deurkozijn.

6. Nieuwendijk 15. Oorspronkelijk gevel (XVII b) met drie groote trappen, thans tuitgevel met zandsteenen hoekblokken, banden en voluten. Op de traphoeken beeldwerk in den vorm van eene balustrade en hieronder cartouches. Fraai ovaal dakvenster en gevelsteenen met de wapens van Zeeland en Vlissingen. Onderpui modern.

[p. 264]

7. Kolvenierstraat 36-40. Drie trapgevels (XVII A) met kielboog, waarin twee ontlastingboogjes op de eerste- en dubbele ontlastingboogjes op de tweede verdieping; gemetselde waterlijsten.

8. Koudenhoek 11. Trapgevel (XVII A) van gele baksteen met hoeklijnen en banden in roode baksteen. Boven de ramen der eerste verdieping ontlastingboog, waarin twee boogjes.

9. Noordstraat 8. Gevel (XVII A) met opgaand dak, gedragen door 8 consoles met kopjes en twee consoles vernieuwd.

10. Paardenstraat, hoek Wijnbergsche kade. Zijgevel (XVII A) met opgemetseld middenstuk en onder de gootlijst van het opgaand dak consoles met kopjes. Poortje met wapen van Zeeland.

11. Walstraat 86. Trapgevel (1655), gepleisterd, met overhoekschen toppilaster en boven de kozijnen korfboog met dubbele ontlastingboogjes. Jaar- en staafankers. Onderpui modern.

12. Slijkstraat 35. Baksteenen gevel (1659) met zandsteenen banden en (doorbroken) cordonband. Op de tweede verdieping halfronde zandsteenen togen met kopjes. Jaarankers. Deur met boven- en zijlichten en gesneden houten kalf. Waarschijnlijk oorspronkelijk trapgevel, thans recht afgedekt.

13. Breewaterstraat 45. Trapgevel (1676), gesausd, met geprofileerden korfboog. Jaarankers: 16(7)6.

14. Breewaterstraat 47. Trapgevel (1676) met geprofileerden puibalk. Jaarankers (16)76. Top gewijzigd.

15. Breewaterstraat 24. Trapgevel (XVII B), gesausd, met kielboog, waarin twee ontlastingboogjes boven de kozijnen op de verdieping en dubbelen ontlastingboog in den top. Steenen gangpoortje met kopje als sluitsteen.

16. Oranjestraat 1. Trapgevel (XVIII A), gecement, met zandsteenen aanzetten van den top en bekroning met wapen van Vlissingen.

[p. 265]

17. Eenvoudige trapgevels: Nieuwstraat 58 (1621), geprofileerde waterlijsten, ontlastingboogjes boven de kozijnen, jaarankers en zes harpankers; Slijkstraat 28, (XVII a), waterlijsten; Molenstraat 43 (1631), jaarankers (-631) en een sieranker; Nieuwstraat 43 (1631), met kruiskozijn in den top, zes versierde staafankers en jaarankers; Molenstraat 20 (1634), jaarankers; Wilhelminastraat 9 (1636), slanke trapgevel, kielboog met dubbele ontlastingboogjes, jaarankers en zes sierankers; Bellamypark 15, zandsteenen hoekblokken en banden; Breewaterstraat 43; Dortmansslop, met houten poortje; Groote Markt 16, achtergevel; 18 achtergevel met geprofileerde bergsteenen waterlijsten en 21; Molenstraat 2 en 39, met goed gesneden houten puibalk met eierlijst, Nieuwstraat 17 en 45; Slijkstraat 25; Kromme Elleboog 7; Lange Zilke 22; Vrouwenstraat 41 en 43, met gemetselde waterlijst, sierankers en dubbele ontlastingboogjes boven de kozijnen (41 met teruggemetselde boogvelden en 43 met banden), (allen XVII A); Groenewoud 24 (XVII b), met overhoekschen toppilaster; Wilhelminastraat 23 (± 1650), zijtrapgevels, drie dakvensters, voorgevel met kroonlijst (XVIII); Walstraat 28 (1655), jaarankers; Walstraat 26, jaarankers (16-6) en vier lelieankers; Wilhelminastraat 7 (± 1660), geschonden trapgevel met korfbogen en zandsteenen Tudorbogen, waterlijsten en jaarankers (166-); Steenen beer 19 (1671), jaarankers; Breewaterstraat 27 en 51; Dam 7; Noordstraat 55, met waterlijst en staafankers; en 77; en Scherminkelstraat 14, 17, 21, 27, 33 en 35 (allen XVII B); Beursstraat 2 en z.n.; Emmastraat 16 en 18, zijtrapgevel; Lange Zilke 47, met luifelhaken; Slijkstraat 36 en 39; Vlamingstraat 30, eenvoudige ankers; Walstraat 6, gevel met zandsteenen banden, zijtrapgevels, 80, 91 en 93 (allen XVII); Koudenhoek (± 1700).

18. Tuit- en puntgevels: Koudenhoek 26, zijgevel aan de Flesschenstraat met toppilaster (XVII); Scherminkelstraat 22 (XVII) en Breestraat 17 (XVIII a).

[p. 266]

B. Gevels in den trant van Pieter Post, pilastertype.

1. Nieuwendijk 11. Fraaie bergsteenen gevel (1641) met vooruitspringend middengedeelte, met kroonlijst, rustende op vier vlakke pilasters met Ionische kapiteelen en sokkels, en groot driehoekig fronton over het middenstuk der verdieping, gedragen door vier pilasters met Korinthische kapiteelen. Breede geprofileerde lijst tusschen de verdiepingen van het middenstuk en in de zijvleugels kozijnen met omlijsting en festoenen; boven alle kozijnen der verdieping driehoekig fronton met schelp. Deuromlijsting, architraaf met jaartal en bovenlicht.

In het fronton boven het midden twee wapens en festoen en onder de kroonlijst consoles. Plat dak met versierde schoorsteenen, verbonden door een balustrade, en achtkante koepel met windwijzer.

Inwendig: in verschillende kamers moerbinten met kinderbalkjes en gesneden balksleuven (beneden-voor rechts: met wapens en boven: met bladversiering); beneden-voor links houten schoorsteenboezem (XVIII A).

2. Noordstraat 6. Gevel (1693) met houten kroonlijst met blokjes en hierin doorgetrokken pilasters, met jaartal, over de verdieping. Geprofileerde houten puibalk.

3. Bellamypark 29. Gevel (XVII B) met rechte kroonlijst; gedragen door tot den grond doorloopende pilasters met lijstkapiteelen. Deur met gesneden kalf.

C. Lodewijkstijlen, met rechte kroonlijst.

1. Steenen beer 9. Kroonlijst (1706) met vier consoles en drie koppen. Jaartal in Romeinsche cijfers.

2. Beursstraat 1. Kroonlijst (XVIII a) met consoles. Versierde deuromlijsting, deurkalf en bovenlicht. Inwendig: gang met stucwerk.

[p. 267]

3. Dokkade 31. Beeldenhuis (1730). Bergsteenen gevel met kroonlijst met consoles, steen en jaartal. Driehoekig fronton over het vooruitspringend middenstuk, waarin wapen met twee zijfiguren. Boven de kroonlijst balustrade met Neptunus, twee zeepaarden en vier staande beelden. Balkon met hek en boven de twee middelste kozijnen borstbeelden.

4. Houtkade 12 (1733), zie d 4.

5. Houtkade 18. Baksteenen gevel (XVIII b) met uitgemetseld middenstuk en hardsteenen plint. Versierde deuromlijsting en gevelsteenen met afbeelding van scheepstuig.

6. Bellamypark 3, thans aangetrokken bij het Gast- en ziekenhuis. Kroonlijst met naam: Edenburg, jaartal (1771) en Rococo consoles. Rijk gesneden deur met bovenlicht. Inwendig: gesneden deuren, trapleuning met gesneden wapens, gang en zalen met Lod. XIV stuc, voorkamer met gesneden houten schot en eenvoudige schoorsteenmantels en boezems.

7. Bellamypark 32. Kroonlijst (XVIII c) met Rococo consoles, deuromlijsting.

8. Bellamypark 43. Kroonlijst (XVIII c) met Rococo consoles. Gesneden houten deuromlijsting en versierde travee met: Tandem bona causa triumphat.

9. Nieuwstraat 11. Kroonlijst (XVIII c) met eenvoudige consoles (XVIII c/d).

10. Molenstraat 29 (rechter helft). Kroonlijst (1785) met jaartal.

11. Droogdok WZ. Kroonlijst (XVIII B) met vier consoles. Versierde deuromlijsting en bovenlicht.

12. Nieuwendijk 27. In de kroonlijst (XVIII B): Wijn en bran(dewijn).

13. Bellamypark 34 (XVIII d).

14. Beursplein 7 (XVIII d).

15. Bellamypark 50 (1816).

16. Slijkstraat 5 (1826).

[p. 268]

D. Pakhuizen en stallen.

1. Branderijstraat 8. Trapgevel (XVII A) met overhoekschen toppilaster. Gekoppelde kozijnen.

2. Rioolstraat 19. Gevel (XVII A) van gele baksteen met banden en kielboog met twee ontlastingboogjes in roode baksteen. Onderpui met houten kruiskozijn met blindjes en met ijzers in de bovenlichten. Top verdwenen.

3. Schoolstraat 4. Geprofileerde houten puibalk (XVII A). Smeedijzeren tralies in het beneden- en rasterwerk in het bovendeel der kozijnen gelijkvloers.

4. Koudenhoek 27. Trapgevel (1650) in gele baksteen met banden in roode baksteen. Jaarankers.

5. Lange Zelke 31. Trapgevel (1662). Jaarankers.

6. Houtkade 10. Stal (XVII B) met uitgemetseld middenstuk met driehoekig fronton over het midden van de kroonlijst met blokjes.

7. Vlamingstraat 35. Trapgevel (XVII) met gekoppelde kozijnen.

E. Fragmenten en details.

1. Beursstraat 9. Zijtrapgevel (1581), geprofileerde poort.

2. De Pauw 15. Gesneden deurkalf (1592) met wapens. Twee ankers.

3. Oude markt 9. Drie gekoppelde ontlastingboogjes boven een kozijn (XVI d).

4. Groenewoud 28. Poortje (1614), met korfboog en daarin drie steenen met koppen (man, leeuw en vrouw). Driehoekig fronton met jaartal.

5. Sarasijnstraat 13-15. Gevel (XVII a) van gele baksteen met banden roode baksteen. Overgebouwde bovenpui met puibalk rustende op negen houten consoles met bladversiering. Spoor van metselmozaïek tusschen de consoles.

[p. 269]

6. Groenewoud 72. Poortje (1625), gesneden zwikken en koppen.

7. Groenewoud 74 (± 1625). Opgaand dak op consoles; versierde houten raamstijlen.

8. Houtkade 16. Gevel (1631) en segmentvormige ontlastingbogen, jaar- en sierankers. Deur met boven- en zijlichten en gesneden kalf.

9. Sarasijnstraat 11. Gevel (XVII b) met overgebouwde bovenpui met puibalk rustende op tien consoles met kopjes.

10. Bellamypark 23. Gevel (XVII A) van gele baksteen met banden en figuren in roode baksteen. Twee goede ankers.

11. Vlamingstraat 6. Gevel (XVII A) met zandsteenen banden en ontlastingbogen.

12. Palingstraat 18. Gevel (± 1650) met kielboog, waarin twee ontlastingboogjes. Houten kruiskozijnen en jaarankers: 165-.

13. Groenewoud 33. Gevel (midden-XVII) met twee halfronde uitgemetselde togen met diamantbogen.

14. Molenstraat 35. Gevel (midden-XVIII) met ontlastingbogen met vijf sluit- en aanzetsteenen, de middelste met kopje. Geprofileerde waterlijsten.

15. Breewaterstraat 13. Geprofileerde houten puibalk (1656).

16. Klovenierstraat 32. Geprofileerde houten puibalk (midden-XVII). Jaarankers: 16-6.

17. Koudenhoek 37. Pakhuisgevel (± 1660) in roode baksteen met banden en hoeklijnen in gele baksteen. Kielboog met twee ontlastingboogjes.

18. Beursplein 1. Gevel (XVII) met waterlijsten en banden van zandsteen. Dubbele ontlastingboog.

19. Dokkade 35. Gevel (XVII) met zandsteenen banden, staafankers en een sieranker. Bovenlicht.

20. Molenstraat 22. In den gevel een kopje (XVII).

21. Molenstraat 35. Gevel (XVII) met geprofileerde waterlijsten en deels nog oude kruiskozijnen.

[p. 270]

22. Schoolstraat 2. Gekoppeld deur- en raamkozijn (XVII).

23. Noordstraat 2. Gebogen deurkalf (XVIII A).

24. Groenewoud 58. Deur met zijlichten en gesneden kalf (midden-XVIII).

25. Houtkade 8. IJzeren stoephek (XVIII d).

26. Molenstraat 29, linker helft. Toonkast (XVIII d) in ouderen gevel (XVII).

27. Vier schamppalen (XVII A) aan den Krommen elleboog.

28. Kogels van het bombardement in 1811 o.a. Markt 18 en Molenstraat 47.

F. Gevelsteenen, voorzooverre niet reeds vermeld.

1. Groote Markt 2 (1593). Cartouche met jaartal.

2. Groote markt 7 (1606). Twee maskarons en steen met twee-regelig opschrift en twee wapens, Huis Eekeloo.

3. Bellamypark 13 (1624).

4. Nieuwendijk 21 (1625).

5. Walstraat 92 (1627). Aardbol met Kruis.

6. Nieuwstraat 64 (1629). Twee steenen met zon en maan en elk met vierregelig vers.

7. Nieuwstraat 42 (1632).

8. Nieuwstraat 40 (XVIII A). Cartouche met schaap.

9. Betje Wolfplein (1661). Wapen van Vlissingen en negen wapens op eene cartouche. Afkomstig van het Weeshuis.

10. Walstraat 75 (1661). Gekruiste bogen en pijlen er onder. Initialen en jaartal.

11. Molenstraat 14 (1662). Passer en haak.

12. Groenewoud 17 (1663). Cartouche met jaartal.

13. Nieuwendijk 18 (XVIIB). Beeldje van St. Jozef en opschrift.

14. Nieuwendijk 41 (XVIII b). Streng touw en wapen.

15. Nieuwstraat 7 (XVII d, 16.4). Drieregelig opschrift (Bourgoine (XVIII d.)

[p. 271]

16. Bellamypark 30 (XVIII d). Steen met buste van Bellamy (1757-1786), aangebracht XIX.

17. Beursplein 7, (XVIII d). Stadswapen met: Vive Orainge en tweeregelig vers. Thans uitgebroken.

Verschillende gevelsteenen in de Oudheidkamer te Vlissingen en een met kelk (1618), afkomstig van een huis aan de Zeilmarkt, in de verzameling van het Zeeuwsch Genootschap te Middelburg.

Zie verder: b 3; d 2, 3, 5 en 6; f 1, 2 en 3; g A 6, 10, 15 en 16.

G. Ankers, voorzooverre nog niet vermeld.

1.	Breewaterstraat 57 ((15)53) en drie lelieankers.
2.	Groenewoud 11 (1578) en lelieanker.
3.	Beursstraat 9 (1581).
4.	Breewaterstraat 59 (1582).
5.	Slijkstraat 26 (1589).
6.	Oude Markt 25 (1591) en twee harpankers.
7.	Oude Markt 9 (159-).
8.	Molenstraat 17 (161(5)).
9.	Branderijstraat 6 (1(6)22). Pakhuis.
10.	Walstraat 30 (1624).
11.	Walstraat 92 (1627).
12.	Kerkstraat 2 (1630).
13.	Groenewoud 15, wapenanker en harpanker (XVI A).
14.	Hellebardierstraat 6 (16(5)0).
15.	Nieuwstraat 27 (1650).
16.	Breewaterstraat 13 (1656).
17.	Palingstraat 11 (1661).
18.	Steenen beer 3 (1663). Achtergevel.
19.	Breewaterstraat 21 (166-).
20.	Scherminkelstrat 24 (166-).
21.	Nieuwendijk 17 ((16)99).
22.	Beursstraat 3 (XVII).
23.	Molenstraat 8 (XVII).

[p. 272]

24.	Spuistraat 10. Achtergevel (XVII).
25.	Molenstraat (XVII).
26.	Noordstraat 17 (1-8). Zie verder: d 6; g A 2, 3, 4, 11, 12, 13, 14 en 17; E 8, 10, 12, 16 en 19.

H. Intérieurs.

1. Nieuwendijk 13. Fraai gesneden schot, grootendeels achter kasten verborgen (XVII A).

2. Groenewoud 27. Bovenlicht van een smidse (XVIII d), overgebracht naar Villapark 133.

Zie ook: b 2, d 4, g B 1 en C 2 en 6.

Een gesneden houten deur met beeldjes (XVII a) bevindt zich thans in het kasteel Ter Hooge te West-Souburg.

h. Musea.

Stedelijk museum, 1890 gesticht in het Raadhuis, 1895 overgebracht naar den Gevangentoren, thans gevestigd Bellamypark 19. Collectie W. van der Os. De verzamelingen zijn deels beschreven in: C.P.I. Domisse, de Westpoort te Vlissingen, 1903, en bevatten zegelstempels, archivaliën, handschriften en penningen, schutterijzaken, gevelsteenen en bouwfragmenten, waaronder fraaie gevelsteenen met Oranjeboom (XVI d), en schip (1628), uit de Hellebardierstraat, twee tegeltableau's, elk van acht en veertig tegels (1625) en Geloof en Hoop (± 1625), gothisch deurtje, afkomstig uit een huis aan de Lange Zelke (XVI), eiken deur met intarsies (XVII a), afkomstig uit een huis aan de Walstraat.

Verguld-zilveren beker zonder voet van het scheepstimmerliedengilde (1644), met vier gegraveerde wapens.

Verguld-zilveren beker van het goudsmedengilde (1666),

[p. 273]

met acht gegraveerde wapens. Keuren: Vlissingen, W en bloom (roos). Deksel met beeld.

Twee verguld-zilveren bekers van het metselaarsgilde (1737), met drie gegraveerde wapens der overdekens. Keuren: Middelburg, D, ster en z, waaronder E; deksel, waarop een beeld met schild en jaartal.

Zilveren schotel van het metselaarsgilde (1743) met drie gegraveerde wapens. Keuren: Middelburg, O en D CV.

Zilveren kruiwagentje (1743), houten kastje met zes gesneden wapens (± 1743) en twee houten emblemen (midden-XVIII) van het metselaarsgilde.

Kist van het kleermakersgilde, paneelwerk (XVI) met opschrift uit 1743.

Gildeboeken van het metselaarsgilde (1677-1767), met veertien wapens, en van het timmerliedengilde (1670-1771), met acht wapens.

Zegelstempels van gilden der apothekers, der bakkers en der chirurgijns, de laatste van 1805.

Grafborden van Apollonia de Moor, gehuwd met Mr. G.C. Volmer († 1712), P.J. de Moor, gehuwd met B.A. de Beaufort († 1714) en Maria Seylmakers, weduwe van J.J.z. de Moor († 1714), afkomstig uit de Sint Jacobskerk.

Zerken, grootendeels uit de Sint Jacobskerk, 1532 (een priester) 1540 (met gegraveerd beeld), 1567, 1568 en XVI (met liggend beeld), 1603 en 1606. Zerk van Mr. A. Steengracht, 1720 uit West-Souburg.

Tinnen kan met medaillon met Christusbeeld, waarschijnlijk avondmaalskan van de vloot (XVII).

Gegraveerd zilveren 25-jarig bruiloftsbord (1765). Keuren: Middelburg, B en P, waaronder PRI

Zegels en brieventasch van M. Az. de Ruyter.

Medaillonportret van J. Bellamy.

[p. 274]

Eerste te Vlissingen gedrukte boek: Jean Taffin, Exposition de l'apocalypse (1609).

Model van den zaagmolen de Eendracht (1570-1803), en van een krabbelaar (XVIII).

Schilderij van het kasteel Bosschenburg.

Een verguld zilveren beker van het kuipersgilde (1704) met wapens en deksel met kuipersfiguur en schild met stadswapen, keuren: Vlissingen, adelaar en Z, is in bezit van de erven Mr. W.J. Snouck Hurgronje te 's-Gravenhage, alsmede een zilveren presenteerblad van het kuipersgilde (1740) met wapens, keuren: Den Haag en gekroonde S.