Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Stiphout.

a. Een praehistorische bronzen bijl, in 1840 hier gevonden, bevindt zich in het museum van het Provinciaal Genootschap te 's Hertogenbosch.

e. Van de voormalige r.k. kerk (H. Trudo), verwoest XVII A, weggeruimd XIXa, staat nog de thans kaplooze toren (± 1400, verhoogd XVI A). Deze is een vlakopgaand bouwwerk van vier door holgeprofileerde tufsteenen waterlijsten gescheiden geledingen. In de onderste geleding een geprofileerde spitsbogige ingangsnis (aan de plint bergsteenen hoekblokken) met ellipsvormig overtoogden ingang; de derde geleding heeft telkens twee flauw-spitsbogige spaarnissen met (dichtgemetselde) scherp-spitsbogige galmgaten, waarboven het jongere gedeelte van den toren aanvangt; de vierde telkens vier rondbogige spaarnissen met bergsteenen aanzetten en sluitsteenen, in de middelste waarvan segmentvormige galmnissen zijn gebroken. Aan de oostzijde is de moet van een niet oorspronkelijk kerkdak, aan de zuidzijde die van een traptoren zichtbaar. Inwendig aan de noord- en de zuidzijde korfbogige spaarvelden.

g 1. Het kasteel croy, thans (wereldlijke) stichting ten behoeve van de armen van Stiphout, is een door water omgeven, onderkelderd, tot een vierkant gegroepeerd bouwwerk (gewijzigd XVIIId-XIX A), bestaande uit: a. een partij van twee evenwijdige, Oost-West gerichte gebouwen (XV B) naast elkander en b. daarachter een Noord-Zuid gericht (XVI A); de eerste partij (a) met een achtkanten toren (± 1400) op den zuidoost-

[p. 326]

hoek en aan de noordzijde twee beneden ronde en boven achtkante torens te weerskanten van den hoofdingang, het laatste (b) met een ronden toren op zijn noordwesthoek; c. ten O. van deze groep een voorpoort (XVI A).

a. De zuidoostelijke hoektoren, van baksteen met natuursteenen sierdeelen, bestaat uit drie door waterlijsten gescheiden geledingen en een lage achtzijdige spits; de (thans grootendeels gedichte) spitsboogvensters der tweede geleding hebben gemetselde harnassen, evenals de zeer langwerpige en sterk horizontaal-gedeelde der derde geleding, welke door een spitsboogfries met driepassen op kraagsteentjes wordt afgesloten.

De Oost-West gerichte, met twee zadeldaken gedekte, partij heeft, boven een spitsboogfries, dat zich ook langs de zijgevels voortzet, topgevels met zadeldakvormig afgedekte, kanteelsgewijze verhoogde trappen; de zuidelijke gevel (hooger dan de naastgelegene) vertoont reeksen van rechthoekige spaarvelden, onderbroken door twee spitsbogige, de noordelijke (lagere) gevel een spitsbogig spaarveld, geflankeerd door kleine rechthoekige. Van de torens ter weerszijden van de naar het N. gelegen ingangstravee (sterk gewijzigd, poort XIX A), welke door bemiddeling van een spitsboogfries op gebeeldhouwde kraagsteentjes in het achtkant overgaan, heeft die op den noordoosthoek (met lage achtzijdige afdekking) in zijn benedendeel (gemoderniseerde) spitsboogvensters en in zijn bovendeel geprofileerde spitsboognissen met twee rijen (ten deele gedichte) spitsboogvensters, terwijl de andere, meer naar het W. gelegene, in zijn bovendeel langwerpig spitsbogige, horizontaal-gedeelde spaarnissen vertoont, waarboven hij later vernieuwd en van een spits met peer (XVII) voorzien is.

b. De Noord-Zuid loopende vleugel, met zadeldak tusschen den rechten gevel aan de zuidzijde en den topgevel

[p. 327]

(oorspronkelijk waarschijnlijk met zadeldakvormig afgedekte trappen) aan de noordzijde, heeft onder de daklijst een, ook langs den ronden toren op den N.W. hoek, omgaand fries van segmentboogjes op kraagsteentjes, op den zuidwestelijken hoek onderbroken door de overblijfselen van een rond uitgekraagd, door lisenen ingedeeld hoektorentje.

c. De voorpoort is een rechthoekig gebouw, gedekt door een zadeldak tusschen trapgevels met achthoekigen uitgemetselden traptoren aan de noordwestzijde, en waarvan de doorgang aan de oostzijde met een korfboog en aan de westzijde met een spitsboog is gesloten; aan de westzijde consoles van een verdwenen kroonlijst.

Inwendig: in den noordoostelijken toren een kamer met eiken pilasterbetimmering (XVIII), waarin een jachtstuk, gewelf met stucversieringen en een aquarel (XVIII, door C.H. Phaff), de vroegere brouwerij van het kasteel voorstellende; hal (eertijds binnenplein) met stucwerk (XIX A), hamerklavier (± 1800, door Heinrich en Pieter Meijer op het Rokin te Amsterdam) en een staande klok (XVIIIc, uurwerk door Freeman te Londen); kamer met eenvoudig stucwerk (XVIIId), kastje (XVIIId), kastje en twaalf stoelen (XIX A), twee geschilderde portretten (1794, door M.J. Quadal) in oude lijst, drie aquarellen met wapens en kwartieren ter nagedachtenis aan vrouwe A.M.J.L.J.A. Schade van Westrum († 1689), vrouwe Constantia Hoeuff († 1733), Dirck Willem van der Brugghen († 1770), en een pastel teekening van den laatsten mannelij ken adellij ken bewoner G.T.T.A. van der Brugghen; kapel, waarin kabinetorgel (XVIIId, door Hendrik Hermanus Hes te Gouda) met muziekstoel; voorts, door het gebouw verspreid, eenige meubelen (XVIII).

2. Het huis A 10 heeft ankers: 1716.

[p. 328]

h. De schutterij van St. Antonius bezit een zilveren vogel (XVII), waaraan een ronde plaat met 1610 en opschrift, en voorts schilden uit 1612, 1628, 1714 (twee), 1718, 1741, 1743, 1760, 1770, 1777, 1795, 1798, 1799, 1806, 1813, 1826, 1836 (twee), 1838, 1841, 1844 en 1850/1.