Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Steenbergen.

Kruisland.

e. Tegen de onbelangrijke ned. herv. kerk (XIX) staat een oude (zeer vervallen) baksteenen toren (XV) van drie geledingen, door natuursteenen waterlijsten gescheiden: in de bovenste geleding hoekblokjes, één galmgat o.s. in den zuid- en den noordgevel, twee in den westgevel. Ingang gedekt door korfboog met baksteenen profiel, waarboven een spitsbogige nis met afge-

[p. 323]

schuinde kanten. Achtkante ingesnoerde spits met ijzeren kruis (XV). De kerk bezit:

Twee gegraveerde zilveren Avondmaalsbekers (XVIII A, merken: Amsterdam, letter P en de dooreengestrengelde letters VS).

Twee gladde tinnen bekers en drie schalen (XVIII?).

In den toren hangt een klok met fraai fries, in 1643 door Johannes Burgerhuys gegoten.

g. Aan den Molenweg een steenen korenmolen (XIX).

Steenbergen.

b. Verdedigingswerken.

Van de versterkingen, aangelegd in 1629, verbeterd in 1701, geslecht XIX, bestaande uit een aarden wal met zes bastions, en als buitenwerken kleine ravelijnen, zijn nog enkele vergraven overblijfselen aanwezig, alsmede de grachten van het voormalig fort hendrik, aan de haven, vroeger bestaande uit een aarden wal met vijf bastions.

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

Het raadhuis (XVII), oorspronkelijk commandantshuis, is van een classicistischen pleistergevel voorzien (XIX A); de achtergevel vertoont twee topgevels (XVII), waarin vensters onder korfbogen. Inwendig: eenige zandsteenen< voluutvormige balkdragers, in de laatste jaren gedeeltelijk verplaatst. Verder zijn in het gebouw aanwezig: een houten kist, geverfd, met ijzeren beslag en slotwerk (XV B), een houten geldkist met beslag (XVII), waarin oude martelwerktuigen, een gesneden bank (XVIII A) en twee klokken, waarvan één (hangende in het koepeltje) in 1476 is gegoten door Jacop van Rosel en één, lager hangende, met een meanderrand, gelijk die van de klokken der Ned. Herv. kerk (± 1800).

[p. 324]

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. kerk, in 1832 (blijkens gedenksteen) gebouwd ter vervanging van een gothische kruiskerk (H. Servatius), van welke een opmeting in de consistoriekamer hangt, is een driebeukig baksteenen gebouw met een classicistischen gevel, bekroond door een baksteenen toren met Ionische pilasters, waarboven een open koepeltje. Inwendig: Dorische zuilen met segmentbogen; de middenbeuk is overdekt door een gestuct tongewelf, de zijbeuken door gestucte vlakke kruisgewelven. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVIII B), waaraan een koperen lezenaar met de gekroonde initialen W. en M. en 1693.

Koperen voorzangerslezenaar (XVIII A).

Drie koperen kaarsekronen (XVII)van twee rijen armen.

Twee klokken met meander en festoenenfries, in 1794 in Antwerpen door J.P. Huaert gegoten.

Op het kerkhof een zerk (1627) met wapen en cartoucheornament.

IJzeren toegangshek tusschen hardsteenen pijlers met vaasbekroning (XVIIId).

2. De moderne r.k. kerk (1900) bezit:

Twee eiken biechtstoelen (± 1800).

Koperen kroon (XVIIa) met balusterstam, maskers en bekronend Jupiterfiguurtje.

Vier kleine kandelaars en een grooten kandelaar (XVII), van gegoten koper, met afgebroken voetjes.

Twee zilveren ampullen met ampullenblaadje (XIXa).

g. Particuliere gebouwen.

1. Blauwstraat B 285. Gevelfragment (XVII A) met twee geprofileerde ellipsbogige tooglijsten en een houten deuromlijsting met gesneden deurkalf (midden-XVIII).

[p. 325]

2. Blauwstraat B 286. Gevelsteen (XVII): op een cartouche twee bijlen en een passer met onderschrift: ‘In de twee kerfbijle’.

3. Beerestraat 245. Gevelsteen (XVII): beren, een gebouw metselend, met onderschrift: ‘Int Bere Gebou’.