Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Heze.

a. Een bronzen celt, in 1890 hier gevonden en een viertal Germaansche scherven, afkomstig van een vlak over de kleine Dommel gelegen grafveld, bevinden zich thans in het museum van het Provinciaal Genootschap te 's Hertogenbosch.

d. Op het raadhuis worden bewaard: een gegoten geelkoperen kandelaar (± 1600) en een ijzeren kist met kunstig gesmeed slot (± 1600).

e. 1. De R.K. KERK (H. Martinus) is een eenvoudig gebouw in Waterstaatsstijl, in 1828-1833 gesticht, waarbij in 1854 een toren is aangebouwd. De kerk bezit:

Gepolychromeerde houten Pietà (± 1700) op steenen voetstuk.

[p. 214]

Zilverwerk: ciborie (1635) met achtlobbigen voet en gothiseerenden nodus; kelk (1744) met gebogen polygonalen voet; kleinen kelk (± 1800); twee ampullen met blad (± 1750).

Koperwerk: grooten gegoten geelkoperen kandelaar (± 1500) met rijk geprofileerden voet, drie platte knoopen en komvormigen vetvanger (de leeuwtjes onder den voet ontbreken); kleinen roodkoperen kandelaar (XVIII A) met veelhoekigen voet en vernieuwden vetvanger; vier verzilverde koperen kandelaars (± 1800).

Paramenten: stel misgewaden van moderne stof met oud borduurwerk, hier en daar eenigszins geschonden en gerestaureerd: kazuifel met voorstellingen (XV B) van de Blijde boodschap, Joachim en Anna, Jozef en Maria, H. geboorte, aanbidding der herders, vlucht naar Egypte, presentatie, aanbidding der koningen; kazuifel met aan den voorkant verschillende heiligenfiguren (± 1500) en op den achterkant een kruis, waarin St. Michaël den draak verslaande, in een omlijsting (XVI B) naar den trant van Vredeman de Vries; twee dalmatieken, met verschillende heiligenfiguren en symbolen uit het lijden van Christus (XVI A); koorkap met tweemaal zes heiligenfiguren (XVI A) en vernieuwd schild; kazuifel van veelkleurig gebloemde zijde (XVIII) met vernieuwd kruis en kolom, met velum, bursa (aan één zijde vernieuwd) en, een oude stola.

Twee klokken, in 1756 gegoten door Alexius Petit.

In de pastorie worden bewaard: twee schilderijen (XVII en ± 1700, doek): gezicht op het Amsterdamsche raadhuis met uitdrijving van de geestelijken aldaar, en verheerlijking der Gorkumsche martelaren. Voorts twee zeer kleine gothische kandelaars (XV), met rijk geprofileerden voet, één knoop en opengewerkten vetvanger.

[p. 215]

2. De ned. herv. kerk, een modern zaalgebouw (1907), bezit:

Eiken preekstoel (1621).

Rouwbord (1784) voor Reinoud Diederik van Tuyll van Serooskerken.

Zilveren Avondmaalsbeker (± 1700).

g 1. Het kasteel heze is een omgrachte, om een binnenplaats gelegen groep van gebouwen, bestaande uit een voorgedeelte (1660-1665) met eenigszins uitspringende en torenvormig verhoogde midden- en hoekpaviljoens, en een lager uit bijgebouwen bestaand achtergedeelte (1735, blijkens een steen boven de binnenplaatspoort). Ingangspoort, omlijst door Toscaansche, een hoofdgestel dragende, pilasters, waarboven een door een fronton bekroonde arkel is uitgemetseld met een door de wapensvan Tuyll en -van Westreenen geflankeerd venster.

Achter het tegenwoordige kasteel liggen de overblijfselen van het vorige: een rechthoekig, onderkelderd gebouw (XV, op waarschijnlijk oudere grondslagen, ± 1912 sterk gerestaureerd) met een zadeldak tusschen sluitgevels; boven de vensters eenige korf bogen.

Beneden bevat het kasteel o.a. gobelins (XVIII, naar teekening van Lebrun), voorstellende de geschiedenis van Alexander: den slag tusschen Darius en Alexander en de grootmoedigheid van den laatste nadien; verder eenige uit een bovenvertrek afkomstige gobelins (naar Rubens-gravures van S. a Bolswert), alsmede twee schoorsteenmantels (± 1700), beneden van marmer en boven van stuc. Voorts een aantal schilderijen, waaronder een oude copie naar Quinten Matsijs, portretten van prins Willem I, Maurits, Frederik Hendrik en Willem II (als deurstuk; te paard), Marijken Meu, familieportretten der van Tuyll's enz. en teekeningen voor het gebouw. Op de verdieping een schoorsteenmantel (XVIIIb), eenige slaapkamers

[p. 216]

(XVIIId) en een koepelkamer in den stijl van het Keizerrijk (boven de poort).

2-5. B 32, buurtschap Oude kerkhof, ankers: 1765; D 103, jaarankers: 1770, uitgekraagde termijnboog boven den ingang; E 11, buurtschap De Rul, jaarankers: 1777, steen met chronogram ter herinnering aan den herbouw na brand van 1793; B 36, jaarankers: 1791.

h 1. De schutterij van St. Joris bezit een zilveren vogel uit 1754 en schilden uit 1617, 1620, 1642, 1643 (gedenkschild), 1655 (hart in ronden rand), 1697, XVII, 1752, 1795, 1810, 1825, 1844, 1847 en 1850.

2. De schutterij van St. Agatha bezit schilden uit 1628 (2), 1645, 1735, 1738, 1741, 1756, 1759, 1760, 1763, 1776, 1785, 1792, 1795, 1798, 1804, 1813, 1818, 1841, 1847 (2) en 1850.