Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Helmond.

a. In deze gemeente gevonden steenen werktuigen en een Gallo-Germaansche, in 1837 aangetroffen, urn bevinden zich thans in het museum van het Provinciaal Genootschap te 's Hertogenbosch.

b. Het kasteel van helmond (XIII B, herhaaldelijk gewijzigd en 1921-1922 geheel gerestaureerd door den architect J.W. Hanrath) is een omgracht en onderkelderd gebouw van vier om een binnenplaats gelegen, door zadeldaken gedekte vleugels met ronde uitspringende torens op de hoeken, toegankelijk langs een steenen (vóór 1922 gedeeltelijk houten) brug; bij de restauratie heeft aan de binnenplaats de achter(zuid)vleugel na afbraak van den XVIII verbouwden gevel een nieuw voorgebouw gekregen en is vóór den westelijken vleugel een nieuwe muur gesteld. Op het voorplein twee vierkante wacht

[p. 157]

torens, met pyramidaal, in een kleinen bol eindigend, dak (XVII?); een bijgebouw met soortgelijken toren in het park is in 1922 gesloopt. De ingangs(noord)vleugel heeft twee vierkante hoektorens, gedekt door van vier- tot achtkant ingesnoerde spitsen, tusschen welke een uitspringend gebouw met een, door bollen dragende pinakels bekroonden, trapgevel (XVI) boven de spitsbogige ingangsnis; aan den anderen kant van de torens sluiten de trapgevels (XVI A) der zijvleugels aan tegen de hoektorens. De gevel van dezen vleugel aan de binnenplaats (XVI A), welke evenals die van den westvleugel (XVI A) banden en blokken van bergsteen vertoont, heeft een segmentvormig overtoogden, in een door drie boogjes op (nieuwe) kopjes gedekte nis gevatten ingang, waarboven een dergelijke topgevel met drie door bergsteenen driepassen gesloten nisjes, en terzijde kleinere rondbogige ingangen in met een Tudorboog gesloten nissen. Het muurwerk der hoektorens met hooge, van vier- tot achtkant ingesnoerde en in een kleinen bol uitloopende, spitsen (XVII), heeft op eenigen afstand onder de daklijst een uitgekraagd rondboogfries. De zuidvleugel sluit aan de west- en de oostzijde met topgevels (XVI) aan tegen de hoektorens en had vóór de restauratie in het midden van den gevel een ingezwenkten top (XVII A), welke door drie moderne topgeveltjes is vervangen; aan de binnenplaats bij de aansluiting met den westvleugel een in oude vormen nieuw opgetrokken ronde traptoren, de ‘trompetterstoren’. Inwendig heeft het zuidoostelijk deel der kelderverdieping door zware gordelbogen omsloten kruisgewelven met platte rechthoekige ribben. Op de bovenverdiepingen eenige gepleisterde schoorsteenen en balkzolderingen met gesneden sleutelstukken (XV en XVI). Voorts een houten schouw, waarboven de geschilderde wapens-Cortenbach en -van Arkel met hunne kwartieren, twee kamers met schoorsteenen

[p. 158]

(XVIIId), waarboven schilderstukken en stuc-plafonds, twee torenkamers met schoorsteenen (1790 en XVIIId) in hout en stuc, waarop o.a. een afbeelding van het stadhuis en medaillon-portretten van kinderen uit het geslacht Wesselman; verder een kamer met Engelsch stucwerk (XIX A).

Op de zolderverdieping het museum: een verzameling van schilderijen, teekeningen, foto's en curiosa betreffende de plaatselijke geschiedenis.

e 1. De r.k. kerk (H. Lambertus), in 1856-1861 door den architect Th. Molkenboer gebouwd met behoud van den ouden (weliswaar toen ommantelden en verhoogden) toren (XVI) bezit:

Eiken preekstoel (XVIII B of XIX A).

Orgel (XVIII B).

Zerk (XVIIa) met priesterbeeld in reliëf.

Zilverwerk: monstrans (XVIII), reliekhouder (XVIII, Maastrichtsche keur?), ciborie (± 1760, Maastrichtsche keur?).

Twee luiklokken, waarvan een in 1721 gegoten door Jozef Petit en een, in 1839 vergoten door Petit en Frits; klokkenspel van dertig bellen, waarvan vijf en twintig in 1724 door Alexis Jullien, drie in 1839 door Petit en Fritsen gegoten, afkomstig uit den abdij toren te Postel.

In het museum van het Provinciaal Genootschap te 's Hertogenbosch bevindt zich een uit deze kerk afkomstige koperen plaat van een graf voor Maria Th.E. Cortenbach († 1682).

2. De ned. herv. kerk (1847), een door een koepeltorentje bekroonde achtkante koepelbouw, met vier rechte en vier gebogen zijden en uitbouwsels aan de oost- en de westzijde, bezit:

Eiken preekstoel (XVIII A).

[p. 159]

Avondmaalsvaatwerk: zilveren gegraveerden beker (XVIIIa, Bossche keur) en collecteschaaltje (1724, Bossche keur), porceleinen kan met zilveren deksel (XIX A) en twee tinnen schotels (XVIII).

g 1. Markt 7. Van ouds hotel ‘De Swaen’. Gepleisterde in- en uitgezwenkte topgevel, herbouwd na brand in 1594 blijkens opschrift.

2. Markt 13. Huis met aan de voorzijde een tuitgevel (XVIII) en aan den zijkant een gevel (XVI) met geprofileerde deklijst.

3. Markt 3. Gemoderniseerd huis met gepleisterden zij-trapgevel (XVI).

4. Veestraat 33. Gepleisterde trapgevel (XVII A).

5. Binderseind 21. Gepleisterde puntgevel, eindigend in trapjes. In ovalen rand: 1765

6. Markt 4. Afgeknotte ingezwenkte gevel (XVIII). Deuromlijsting Lodewijk XVI.

7. Aan de Aa een waterradmolen.

h. De schutterij van O.L. Vrouw bezit een zilveren vogel (1645) en schilden uit 1679, 1681, 1682 (Daniël Magalla, ‘drost van Croyen ende Styphout’), 1683, 1687, 1713, 1714, 1715, 1719, 1737, 1738, 1739, 1750, 1755, 1780, 1783, 1786, 1789, 1794, 1795 en 1804.