Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Helvoort.

d. Het gemeentehuis (XIXa) is een eenvoudig baksteenen gebouw met houten klokkentorentje.

e 1. De ned. herv. kerk (H. Nicolaas) is een baksteenen gebouw (XV), XVId geplunderd, in 1617 opnieuw gewijd, sedert 1648 voor de Hervormden ingeruimd, in 1872 ingrijpend hersteld. Het gebouw bestaat uit een schip van twee traveeën met zijbeuken (gewijzigd XVI), een uitspringend dwarspand, een (thans

[p. 160]

als kosterswoning met zolder ingericht) driezijdig gesloten koor van twee traveeën en eenen westtoren (XV). Steunbeeren. De zuidbeuk heeft twee verhoogde venstertraveeën met topgevels. Leliekruis op het koor. Schip en zijbeuken zijn van elkander gescheiden door achtkantig afgeschuinde pijlers, waarop spitsbogen. Over het middenschip en het dwarspand spitsbogige houten tongewelven met schinkels, steunend op met gesneden koppen versierde kraagstukken en met dergelijk snijwerk in de knoopen der gordingen. Over de zijbeuken halve spitsbogige tongewelven, in den zuidbeuk met twee steekkappen naar de vensters. De oorspronkelijke halve spitsbogige tongewelven, in den zuidbeuk met twee stuttrappen naar de vensters. De oorspronkelijke vensters in den zijwand zijn weggewerkt. Moderne zij-ingang. Het dwarspand heeft aan de noordzijde een enkel spitsbogig venster, thans zonder traceeringen, en aan de zuidzijde twee (vernieuwde) spitsboogvensters. Het vertimmerde koor bezit eveneens nog zijn oorspronkelijk houten gewelf, welks velden in de koorsluiting overblijfselen vertoonen van beschildering.

De toren, op vierkant grondvlak en met steunbeeren en een naar het N. uitgebouwden traptoren, heeft drie geledingen. De onderste is vlak met een spitsbogige spaarnis aan de westzijde, waarin een vlakgetoogde deuropening onder een thans toegemetseld venster; de tweede geleding heeft aan elke zijde twee smalle langgerekte spitsbogige spaarnissen; de derde aan elke zijde twee spitsbogige galmgaten, benevens hoeklisenen, die vereenigd zijn door een spitsboogfries op baksteenen kraagsteenen. Alle waterlijsten tusschen de geledingen en de afdekking van het voetplint zijn van cement. De overhoeks geplaatste steunbeeren gaan aan de bovenste geleding in het torenvierkant over door middel van steil oploopende afschuiningen. Ingesnoerde leien spits. In den toren is het

[p. 161]

oorspronkelijk hoog boven den begane-grond aanwezige spitsbogige gewelf thans uitgebroken. De kerk bezit: Eiken preekstoel (XVII).

Koperen lezenaar (1743) en doopbekkenhouder.

Twee tinnen Avondmaalsbekers (XVIII B) op versierden voet.

Grafzerk (1669 en 1682) voor jhr. Corn. van Grevenbroeck en zijn vrouw en kinderen. Onder den vloer liggen eenige zerken: een (1563, priesterzerk) en een (1616), een (1800) met wapens-Martini en -Buys.

Twee klokken, waarvan een in 1806 door Henricus Petit en een in 1822 door Petit en Fritsen gegoten.

Een eiken oxaal (± 1500) met dubbele koof, arkel in het midden, borstwering met Tudorboogpaneelen, afkomstig uit deze kerk, is nu in het Rijksmuseum te Amsterdam.

2. Het klooster der zusters van het gezelschap jezus maria jozef bezit:

Zilveren ciborie (XVI).

g 1. Het, nog gedeeltelijk door grachten omgeven, kasteel zwijnsbergen, in 1817 (blijkens een gedenksteen) verbouwd, bestaat uit een langwerpig hoofdgebouw, met trapgevels (XVII A) op de smalle zijden; tegen den achtergevel een loodrecht hierop gerichten vleugel, waarnaast een met insnijdende daken gedekte partij; en eenen zeskanten met hoekblokken en nissen verlevendigden toren (XVI) op den hoek van het hoofdgebouw. Bouwhoeve tegen den toren. Inwendig: keldergewelven (XVI), drie kamers met stucplafonds, gesneden dubbele deuren, schoorsteenen, waarvan een met stucrelief: Hercules (alles XIXa), gesneden gangbank (XVIIIb), afkomstig uit het kasteel Zuidewijn. In den toren een klok (XVIIIc).

Een zandsteenen wapensteen (XVId) met het wapen-

[p. 162]

Bloeyman, uit dit kasteel afkomstig, is in het Rijksmuseum te Amsterdam.

2. Aan den grooten weg een huis, met stoephek en ijzeren kettingdragers, waarin: ‘Jachtlust 1790’ vóór de deurpilasters.

h. De schutterij van de H.H. Catharina en Barbara bezit een tijd gedreven zilveren medaillon (XVI) met de beeldjes dezer heiligen, verbonden aan een kleinen vogel (XVI, merken: 's Hertogenbosch, ster) en schilden uit 1561, XVI B (2), 1600, 1618, 1628, 1658, 16S9, 1665, 1732, 1739, 1749, 1757, 1764, 1788, 1806, 1818, 1822, 1828 en 1848.