Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IX. De provincie Friesland

(1930)– [serie] Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst– rechtenstatus

Wonseradeel.

Allingawier.

e. De ned. herv. kerk. in 1634 opgetrokken ter plaatse eener oudere, is een eenvoudig baksteenen ge-

bouw, bestaande uit een schip, aan de oostzijde 3/8-gesloten, en eenen toren met zadeldak. Rondbogige ingang in omlijsting van profielsteen. In den toren een gebeeldhouwde gedenksteen met opschrift betreffende de steenlegging in 1634. De kerk bezit:

Eenvoudigen eiken preekstoel (XVIII d).

Doophek (XVII b) met gedraaide balusters.

Gebeeldhouwde zerk (XVII c) met wapen.

Avondmaalszilver te Eksmorra. Zie blz. 354.

Klok, in 1599 gegoten door Hendrik Wegewaert te Kampen.

Arum.

a. Vroeg-Friesch, kartelrandig vaatwerk zonder ooren, een bronzen oorhanger (omstr. Christus), een gouden broche met bracteaat (± 600) en een zwaardvormig houten voorwerpje van taxushout (‘spath’) met het Friesche of Angelsaksische runen-opschrift ‘edae-boda’, in 1859 hier gevonden, zijn thans in het Friesch museum te Leeuwarden.

e. De ned. herv. kerk, in 1664 gebouwd van bak- en zandsteen, in 1836 verbrand en in 1837 herbouwd, bestaat uit een rechthoekig schip, aan de oostzijde 3/8-gesloten, en eenen toren (1837) met opengewerkten koepel. Langs de zijden en op de hoeken der sluiting steunbeeren; aan de noordzijde een korfbogige ingang met omlijsting van profielsteen, waarboven een gedenksteen met het wapenCammingha, opschrift en: 1664. De kerk bezit:

Overhuifde familiebank (XVIII d) met snijwerk en wapen-Cammingha.

Drie koperen kronen (± 1800).

Avondmaalszilver: gegraveexden beker met opschrift (1637) en wapens-Cammingha (merken: Bolsward, H = 1639, meesterteeken: ster of drie gekruiste staven?) in schild); drie bekers (een 1818, en twee 1825) met opschrif-

ten; doopbekken, met wapens, opschrift en: 1718 (merken: Franeker, Friesland en onleesbaar); broodschaal met opschrift en: 1736; blaadje op voet met opschrift (merken: Leeuwarden, Friesland, A=1736 en meesterteeken HH); offerschaal met opschrift en: 1825; twee borden met ornament, opschrift en: 1813 (merken: S W en jachthoorn in ruit = B. Westerbaan te Bolsward, waarborgkop en haantje met 2 in achthoek) en 1826; gedreven kan (1850).

f. A 365. Van het voormalige armhuis bestaat nog een gebeeldhouwde gedenksteen, waarin de figuren van twee weezen met een spreukband met opschrift en: 1662.

g. A 363. Luifel (XVIII c) op geprofileerde stijlen.

Burgwerd.

De ned. herv. kerk (H. Johannes), XII B gebouwd, XVI a en in 1726 gewijzigd, en andermaal XIX B, is opgetrokken van groote gele en roode moppen, en bestaat uit een schip, een 5/10-gesloten koor, en eenen vierkanten toren met een houten spits, XIXa aangebracht ter vervanging eener vroegere gemetselde. Tegen de zuidzijde van het schip eenvoudige schuine beeren (XIX B); groote, later uitgebroken, rondbogige vensters (XIX B). In koor en koorsluiting drie korfbogige vensters met omlijsting (XVI a) van profielsteen. Aan de noordzijde een korfbogige ingang. De toren is aan de westzijde geheel bemetseld met kleine gele steen; hierin een ingang, waarboven een nis (van een vroegeren gedenksteen), en een spitsbogig venster. Inwendig: eikenhouten tongewelf (XVI a) met geprofileerde schinkels, trekbalken en sleutelstukken. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVIII a) met gesneden paneelen, trap met gedraaide balusters, en een leeuw op den trappaal.

Doophek (XVIII a), eenvoudig met gedraaide balusters.

Koperen doopbekkenhouder op gesneden eiken arm (XVIII a).

Koperen zandlooperhouder (XVIII a) met zandlooper.

Orgel, blijkens opschrift in 1735 gesticht door Klaas Grons, en vervaardigd door den orgelmaker M. Schwartzburg, in 1822 hersteld door L. en J. van Dam. Tegen de orgelgalerij (XVIII b) een gebeeldhouwde bekroning met alliantiewapen-Grons en Buwalda.

Gesneden eiken heerenbank (± 1700) met overhuiving op Korinthische zuilen.

Eenvoudige eiken betimmering (± 1700) en banken.

Gedeeltelijk onder den houten vloer, een groote gebeeldhouwde zerk (± 1560, in den trant van Colijn de Nole en Corn. Floris, wellicht door Vincent Lucas) voor leden der familie Ockinga met een opschrift het jaartal 1535 vermeldend; en een dergelijke zerk met het jaartal 1654.

Zerk (1718) der familie Grons, met wapens.

Twee geschilderde tekstborden (XVIIIA), op een waar-van het gemeentewapen en een tekst door H. van Thoon.

Memoriebord van de hernieuwing der kerk in 1726 met afbeelding der kerk, vijf wapens en een gedicht door H. van Thoon.

Avondmaalszilver te Hichtum (zie blz. 356), waarmede Burgwerd sinds de Hervorming gecombineerd is.

Twee klokken, waarvan de kleine in 1512 gegoten door Johan van Bremen, en de groote in 1656 door Jurjen Balthasar.

Dedgum.

e. De ned. herv. kerk, in 1889 gebouwd ter vervanging eener oudere (van groote baksteen, met een uit-

wendig halfrond-, inwendig 5/10-gesloten koor en een toren met zadeldak), bezit:

Eiken preekstoel (XVIII a) met gesneden paneelen en ruggeschot met dito vleugelstukken.

Koperen doopbekkenhouder (± 1700) met bekken.

Een poortje (1701) met gebroken fronton, waarop het wapen-Aylva en opschrift, van de vorige kerk afkomstig, is in het Friesch museum te Leeuwarden.

Engwier (Abbegawier).

e. De ned. herv. kerk (XIX a) bezit:

Klok (XIII?) zonder opschrift.

Eksmorra.

e. De ned. herv. kerk, waarschijnlijk XIII A gebouwd (van groote moppen?), is thans geheel gepleisterd en bestaat uit een schip, een halfrond-gesloten koor en eenen vierkanten toren (XIX verlaagd) met kleine spits. Zij bezit:

Fragment (XVII B) van een doophek, met gewrongen balusters.

Avondmaalszilver (tevens van Allingawier): beker (1754), broodschaal (1753) met gedreven ornament, doopbekken (± 1750) met gegraveerde bijbelsche tafereelen.

Klok, in 1638 gegoten door Jacob Noteman te Leeuwarden.

Ferwoude.

e. De ned. herv. kerk, vermoedelijk XIII B gebouwd in 1767 gewijzigd en andermaal in 1877, is thans geheel gepleisterd en bestaat uit een schip, een 3/8-gesloten koor en een houten spitsje op den westgevel. Ingang van baken zandsteen met gebogen fronton, waarin een opschrift en: 1767. De kerk bezit:

Eiken familiebank (XVIII c) met bekroning, waarin wapen-van Velzen in gesneden omlijsting.

Eenvoudige bank (XVII d) met gedraaide balusters.

Klok, in 1767 gegoten door J. Borchardt.

Gaast.

e. De ned. herv. kerk (XIV?) is een in 1916 geheel nieuw ommetseld gebouw, bestaande uit een schip, een 3/8-gesloten koor en een spitsje op den westgevel. Zij bezit:

Eiken preekstoel (XVIII c).

Doophek (XVIII c).

Drie koperen kronen (XVII c), uit Bolsward afkomstig.

Klok, in 1718 gegoten door Jan Albert de Grave.

Greonterp.

e. Ter plaatse van de in 1780 gesloopte kerk staat een klokkenhuis (1822), bestaande uit een vierkanten baksteenen onderbouw, waarop een pyramidevormige houten bovenbouw met spitsje. Hierin:

Klok (XIV A), met Latijnsch opschrift, maar zonder jaartal of naam van den gieter.

Hartwerd.

a. Zeven vuursteenen messen en een steenen wijwaterbekken, gevonden in de terp ter plaatse waar eertijds het Ugo-klooster stond, zijn in het Friesch museum te Leeuwarden. Germaansch vaatwerk, beenen schaatsen, een Romeinsche bronzen dodecaëder, oogfibulae, Merovingisch aardewerk, Merovingische beenen gebruikvoorwerpen, en fragmenten van Frankisch metaalwerk, zijn in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.

e. Op het kerkhof staat een klokkenhuis (XIX b), als dat te Greonterp, waarin:

Klok (XIV?) zonder opschrift of jaartal.

Hichtum.

a. Fragmenten van waarschijnlijk Frankisch aardewerk, hier gevonden, zijn in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden; eene verzameling vroeg terpenvaatwerk is in het Friesch museum te Leeuwarden.

e. De ned. herv. kerk, vermoedelijk midden-XII gebouwd van groote gele moppen, XV d gewijzigd, in 1882 sterk gerestaureerd, bestaat uit een schip, een halfrond-gesloten koor, door uitkraging aan de bovenzijde overgaande in 5/10, en eenen vierkanten toren met een zadeldak. In den noordmuur sporen van een met kleine baksteen en twee met groote moppen dichtgemetselde rondbogige vensters. Steunbeeren. In de noordzijde van den toren een dichtgemetseld spitsbogig poortje. Inwendig XIX B door een dorpstimmerman geheel ‘opgeknapt’. De kerk bezit:

Eenvoudigen preekstoel (± 1800), waarvan de kuip rust op een gesneden eiken arend (XVII B?).

Orgel (± 1800), met gesneden bekroning.

Grafkelder der familie Schwartzenberg thoe Hohenlandsberg, aan de noordzijde van het koor (thans dichtgemetseld).

Epitaaf (XVII c) van zwart en wit marmer, met een op zuilen rustend fronton en gebeeldhouwde figuren, een opschrift betreffende Hessel van Huighes († 1653) en Frouck van Wykel († 1668), en hunne wapens en kwartieren.

Groote gebecldhouwde zerk (1626), der families Aijsma en Huijghes.

Op het kerkhof verschillende zerken (XIX A) der families Schwartzenberg en Camstra.

Twee zilveren Avondmaalsbekers (XVIII c) in kelkvorm, waarop gegraveerd het alliantiewapen-Schwartzenberg thoe Hohenlandsberg (merken: Leeuwarden, Friesland, S = 1770 en vogel = P. Meeter).

Zilveren schotel (XVIII c) met in den rand gedreven medaillons, voorstellend de vier Evangelisten, Mozes, en Aàron. Onder tegen den bodem gegraveerd het alliantiewapen als voren (merken als voren en: S; over het meesterteeken is dat van Johannes Jelgerhuis geslagen). Ovale broodschaal (XVIII c, merken als voren).

Zilveren doopschotel (in gebruik als broodschaal) met opschrift en: 1792 (merken: Leeuwarden, Friesland, P= 1792 en L.O. = Lucas Oling).

Zilveren kan (± 1800) met gedreven medaillons (merken: Leeuwarden, Friesland, Q = 1793 en B E = Bernardus Eerdmans te Bolsward).

Twee klokken, waarvan een in 1617 gegoten door Hans Falck van Neurenberg, en een in 1623 gegoten.

Hieslum.

e. De ned. herv. kerk (1874) bezit:

Eiken preekstoel (XVII A) met Ionische zuiltjes op de hoeken der kuip.

Klok, in 1673 gegoten door Petrus Overney.

Idzegahuizen.

e. De ned. nerv. kerk (1870) bezit:

Klok, in 1696 gegoten door Petrus Overney te Leeuwarden.

Kimswerd.

a. Fragmenten van Romeinsch aardewerk, waaronder een stuk met stempel van den pottenbakker Mando en een

Romeinsch bronzen beeldje, een zittenden Mercurius voorstellend, in een terp gevonden, zijn thans in het Friesch museum te Leeuwarden.

e. De ned. herv. kerk (H. Laurentius?), ± 1100 gebouwd van tufsteen, in 1515 verbrand, herbouwd en vergroot, in 1695 gewijzigd, bestaat uit een deels tuf-, deels baksteenen schip, een onregelmatig 5/10-gesloten koor, eenen vierkanten tufsteenen toren (± 1100, in 1516 met baksteenenhersteld) met zadeldak. De noordmuur (± 1100) is nog grootendeels van tufsteen en heeft zes rondbogige nissen, waarin dichtgemetselde rondboogvenstertjes; hierboven is hij verhoogd met groote baksteen; later ingebroken rondbogige vensters (1695?); in het oostelijk deel, te halver hoogte, een rondboogfries. In den baksteenen zuidmuur een korfbogige ingang (1516) in omlijsting van profielsteen. Het noordelijk gedeelte van den toren is van tufsteen, met hoeklisenen waartusschen een rondboogfries.

Inwendig: de zijmuren in het schip zijn in het benedendeel verzwaard, waardoor versnijdingen zijn ontstaan. In het koor sporen van vroegere overwelving. Ellipsvormig houten gewelf (1516?) met trekbalken, korbeelen en sleutelstukken. De kerk bezit:

Gesneden eiken koorafsluiting (XVII d).

Rijk gesneden eiken preekstoel (1695) met gewrongen Korinthische zuiltjes op de hoeken der kuip.

Doophek (1695) met gewrongen balusters.

Familiebank (XVII d) met overhuiving en gesneden bekroning, waarin wapen-Tiara en Heemstra.

Zitbanken (1695) met gesneden zijpaneelen als te Achlum (op een der wangen: 1695).

Groote gebeeldhouwde zerk, in 1614 vervaardigd door Jacob Lous, voor de familie van Heemstra; dergelijke zerk (1675); gebeeldhouwde zerk (1781) voor den predikant

G. Horreus); op het kerkhof eenige eenvoudige zerken (XVI, XVII en XVIII).

Geschilderd tien-gebodenbord (XVII a).

Memorietafel (XVII a) voor Epo van Heemstra, met geschilderd wapen.

Schilderij (1636), portret van Ida Tiara, geboren van Heemstra.

Gedenkbord met opschrift betreffende de vertimmering in 1695.

Gedenkbord met opschrift (door den predikant S. Bakker) betreffende Ida Tiara en: 1798.

Ruitvormig wapenbord (1650) van Ida van Heemstra met geschilderd wapen.

Zilveren Avondmaalsbeker (1615); houten broodschotel met zilveren beslag (XVIII a); zilveren doopbekken (1707) met opschrift.

Twee klokken, waarvan een in 1515 gegoten door Geert van Wou en Johan Schonenborch, en een in hetzelfde jaar door Geert van Wou.

Kornwerd.

e. De ned. herv. kerk (H. Bonifacius), oorspronkelijk een seendstoel, en waarschijnlijk XII gesticht, ± 1300 geheel verbouwd, ± 1500 gewijzigd en andermaal XVI d en in 1898, in 1916 uitwendig ommetseld en inwendig vernieuwd, is een baksteenen gebouw, bestaande uit een schip, een 5/10-gesloten koor en eenen vierkanten toren (in 1898 gebouwd ter vervanging van een ouderen met zadeldak). Inwendig: eiken tongewelf (XVI a) met geprofileerde schinkels en trekbalken op sleutelstukken met peerkraalprofiel. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (1740).

Dito doophek (1740).

Fragmenten (XVIII b) van een bank.

Gebeeldhouwde zerken onder den houten vloer.

Fragmenten (XIV A) van rood zandsteenen beeldhouwwerk, vermoedelijk van een retabel afkomstig, thans in den binnenmuur van het koor gemetseld en eene Kruisiging voorstellend; een dergelijk fragment met eenzelfde voorstelling, en twee dergelijke fragmenten met ornament, alles met Latijnsche opschriften.

Tien-gebodenbord (1740, vernieuwd in 1809 en 1903) in versierde omlijsting.

Vier geschilderde rouwborden (1740-1741).

Twee klokken, waarvan een, in 1569 gegoten door Aelt Bolster te Kampen, en een in 1590 gegoten.

Longerhouw.

De ned. herv. kerk (XIII B?) is een meermalen gewijzigd, later geheel ommetseld gebouw, bestaande uit een schip, een 5/10-gesloten koor, en eenen gepleisterden vierkanten toren met zadeldak. Op de koorsluiting een gesmeed ijzeren kruis met weerhaan (± 1500). Inwendig (geheel gewijzigd): houten tongewelf met trekbalken op kraagstukken (XV) met peerkraalprofiel. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVIII A), met vijf rijk gesneden paneelen (XVI a) voorstellend: de Geboorte, de Kruisiging, de Opstanding, de Hemelvaart en het Laatste oordeel.

Klok, in 1742 gegoten door Joan Nicolaus Derck te Hoorn.

Makkum.

a. Een Germaansche beker van groenachtig glas, hier gevonden, is in het Friesch museum.

d. De waag (1698) is een vierkant gebouw van baken zandsteen, bestaande uit drie een weinig inspringende geledingen en gedekt door een rechte kroonlijst, waarboven een tentdak met opengewerkt torentje. Aan twee zijden

korfbogige ingangen en omlijsting van profielsteen, waarboven gedenksteenen met wapens en ovale vensters; vensters met middenkalf en luiken.

e 1. De ned. herv. kerk, in 1660 gebouwd van baken bergsteen ter plaatse eener oudere (H. Martinus), bestaat uit een schip met noordbeuk, een 3/8-gesloten koor en eenen vierkanten toren met spits. Eensversneden steunbeeren. Aan de westzijde, zuidzijde en oostzijde korfbogige ingangen met profielsteenen, zandsteenen blokken en sluitsteenen met engelenkopjes. Inwendig: tusschen hoofd- en noordbeuk ronde zuilen met lijstkapiteelen, waarop achtkante dekplaten; spitsbogige scheibogen. Houten tongewelf met geprofileerde schinkels, en trekbalken, op een waarvan een Latijnsch opschrift betreffende de eerste steenlegging door Bonno van Donia in 1660. In den toren een uitgespaarde trap tot de eerste verdieping. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII c).

Gebeeldhouwde zerk (XVIII) der familie Donia; eenige zerken (XVII en XVIII).

Drie koperen kronen (XVII d).

Wapenbord (XVII c) van Bonifacius Harinxsma van Donia († 1665).

Gedenkbord (1660) met gedicht betreffende den bouw der kerk.

Zes doodsbaren (XVIII d), waarvan drie beschilderd.

Twee klokken, waarvan een in 1738 gegoten door Cyprianus Crans, en een in 1774 door Jan Nicolaas Derck.

2. De doopsgezinde pastorie heeft in een der kamers wanden met Makkumsche tegels (XVIII d) uit de fabriek van Kingma.

3. De r.k. kerk (H. Martinus) bezit:

Twee houten beelden (XVIII), voorstellend den H. Jozef en den H. Johannes.

Twee zilveren ampullen (XVIII d) met blaadje; zilveren godslamp (XVIII A); twee zilveren kandelaars (XVIII b); twee zilveren halve bloemvazen (XVIII A).

g. Trapgevels, meerendeels met zandsteenen lijsten, afdekkingen en toppilasters:

1.	C 38. In de ellipsvormige ontlastingsbogen engelenkopjes; sierankers: 1629.
2.	D 111. Sierankers: 1645.
3.	D 106. Sierankers: 1649.
4.	B 69. Trapgevel (XVII c, gepleisterd). In de ontlastingsbogen engelenkapjes.
5.	C 17. Dergelijke gevel (XVII c).
6.	D 8. Dergelijke gevel Vlechtingen (XVII c).
7.	D 10a. Dergelijke gevel (XVII c).
8.	D 88. Dergelijke gevel (XVVII c). In de ontlastingsbogen engelenkopjes.
9.	D 105. Verminkte trapgevel (XVII c).
10.	D 135. Gerestaureerde trapgevel (XVII c).
11.	A 65. Gewrongen toppinakel op mannekop. Gedenksteen met: 1681.
12.	B 60. Trapgevel (XVII d).
13.	C 84. Dergelijke gevel (XVII d).
14.	A 66. Verminkte trapgevel (XVIII a), waarin gedenksteen met zeilend schip.
15.	D 73. Trapgevel. Ankers: 1747.

Halsgevels, meerendeels met aanzetkrullen en driehoekige of gebogen frontons:

16.	G 107. Halsgevel (XVIII a).
17.	A 57. Gevel (1748); te weerszijden van den top gebeeldhouwde vleugelstukken. Gebeeldhouwde bekroning boven het topkozijn en een gebeeldhouwd voetstuk, waarop een beeld van den H. Michaël.

18.	D 118. Halsgevel (XVIII c).
19.	G 110. Dergelijke gevel (1793) met topstuk, waarin een zeilend schip.
20.	A 21. Dergelijke gevel (XIX a).
21.	B 35. Dergelijke gevel (XIX a).
22.	C 36. Halsgevel (XIX a), met sierankers.
23.	D 77. Dergelijke gevel (XIX a).

Gevels met rechte kroonlijst:

24.	C 87. Gevel met fronton, waarin wapen. Hoofdingang met gesneden omlijsting (XIX a).
25.	D 144. Dergelijke gevel. Deur (XIX a), in de bekroning een medaillon.
26.	G 95. Heerenhuis (XIX a). Classicistische ingang.
27.	D 136. Dergelijke gevel (XIX a) met in de kroonlijst een medaillon.

Voorts nog:

28.	B 28. Verminkte topgevel (XVI c) met geprofileerde korfbogen en sierankers.
29.	D 116. In een zijgevel drie engelenkopjes en een gedenksteen van 1692.
30.	D 9. Topgevel (XVIIIa)met lijsten en bekroning.
31.	G 101. Gevelsteen (XVII c), waarin afbeelding van een bakker of wever.

h. 1. Een hier opgegraven middenstuk (XVII) van een schotel van Makkumsch aardewerk, twee schotels en een vuurtest (1725) van dit aardewerk, zijn thans in het Friesch museum te Leeuwarden.

2. In de plateel- en tegelbakkerij van de familie Tichelaar bevinden zich nog verschillende tegelplaten (XVIII B), o.a. voorstellende de geschiedenis van den verloren zoon, een veldslag, de vier jaargetijden, een schoorsteenstuk enz., voorts eenige (1791 en XIX A).

Parrega.

e. De ned. herv. kerk (H. Johannes de Dooper), ± 1300 gebouwd, van groote gele baksteen, later gewijzigd en verknoeid, bestaat uit een schip, een 5/10-gesloten koor en eenen vierkanten toren met zadeldak. Tegen het koor eensversneden steunbeeren. Zij bezit:

Klok (XIV?, jaartal gedeeltelijk onleesbaar: MCCC.?).

Pingjum.

a. Een Germaansche beker van groenachtig glas, een Romeinsch bronzen Mercuriusbeeld en een verzameling Karolingische zilveren denariën (IX d), in een terp gevonden, zijn in het Friesch museum.

e. De ned. herv. kerk (H. Victorius), vermoedelijk ± 1500 gebouwd van groote baksteen, in 1759 gewijzigd, waarbij de oostzijde driezijdig werd gesloten en de zuidzijde ommetseld, bestaat uit een schip, een driezijdig gesloten koor en eenen vierkanten toren met zadeldak. Boven den ingang een gebeeldhouwde gedenksteen met opschrift en: 1759. Inwendig: trekbalken op sleutelstukken (± 1500) met peerkraalprofiel. De kerk bezit:

Eiken heerenbank (XVIII c) met overhuiving, waarop een gebeeldhouwde bekroning met wapen.

Dergelijke bank (XVIII c) met overhuiving op gesneden Korinthische zuilen.

Twee trapeziumvormige zerken (XV) van roode zandsteen.

Twee klokken, waarvan een in 1598 gegoten door Willem Wegewart, en een in 1628 door Andreas Obertin.

Ruigelollum.

e. De thans ned. herv. kerk, XIII A gebouwd van gele en roode baksteen, later gewijzigd, thans geheel ge-

pleisterd, bestaat uit een schip, een halfrond gesloten koor en een spitsje op den westgevel. Inwendig: eiken tongewelf met geprofileerde schinkels en trekbalken met geprofileerde sleutelstukken (XVI a). De kerk bezit:

Preekstoel (XVIII d).

Doophek (XVII b) met gedraaide balusters.

Twee eenvoudige familiebanken (XVII b).

Zeven zijstukken (XVII b) van vrouwenbanken.

Klok, in 1530 gegoten door Geert van Wou.

Schettens.

e. De ned. herv. kerk, in 1877 geheel verbouwd, bezit:

In een grafkelder: groote, rijk gebeeldhouwde zerk (1554, door den monogrammist B.G.) met twee figuren en wapens, voor Seerp Osinga († 1551) en Jel Heerema († 1562); dergelijke zerk († 1600, door Pieter Claes) met putti en wapens, voor Jauke van Osinga († 1583) en Tiempke van Humalda († 1575); dergelijke zerk (1621, door Pieter Claes) voor Sybrand van Osinga († 1623) en Ake van Aggema († 1619); dergelijke zerk (1639, door Jacob Douwes) voor Schelte van Aysma († 1639) en Tiempcke van Osinga (†......?).

Helm en degen (midden-XVI), opgehangen in den toren.

Klok (XVII) zonder opschrift.

Schraard.

e. De ned. herv. kerk (XII B; XVI A gewijzigd) is een gebouw van groote roode en gele moppen, bestaande uit een schip, een halfrond-gesloten koor, en eenen vierkanten toren met zadeldak, aan de westzijde begroeid met klimop. Geen steunbeeren; moeten van kleine rondbogige vensters; groote spitsbogige lichtopeningen. De koorsluiting gaat, onder de gootlijst, door flauwe uitmetseling

over in 3/8. Boven in den toren kleine rondbogige galmgaten. Inwendig: spitsbogig houten gewelf met geprofileerde schinkels en gesneden sluitstukken. Trekbalken rustend op gesneden sleutels met diep uitgehold, drieledig peerkraalprofiel (alles geverfd). In de thans vlak overzolderde benedenruimte van den toren sporen van een steenen gewelf met ronde muralen. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII b, voet en trap vernieuwd, geverfd).

Doophek (XVII b, geverfd) met gedraaide balusters.

Koperen doopbekkenhouder (XVII).

Heerenbank (XVII b), met gewijzigde overhuiving.

Banken met gesneden eindstukken (XVI a), en twee banken (XVII b).

Twee groote gebeeldhouwde zerken (1617 en 1625) van de familie van Aylva met wapens en kwartieren.

Geschilderd rouwbord (1653) voor Jvr. Uylck van Aylva.

Zilveren Avondmaalsbeker, rijk gegraveerd, met opschrift onder den voet en: 1688 (merken: S.A., en onleesbaar). Een dergelijke beker, blijkbaar een namaaksel van den voorgaanden, draagt het jaartal 1863.

Eenvoudige zilveren broodschaal met, op de achterzijde: D I A 1757.

Twee zilveren collecteschalen (XVII a, merken: meesterteeken gekroonde roos met de letters I en F.R. = Frans Cornelis Roos te Leeuwarden); twee schaaltjes met hetzelfde meesterteeken.

Zilveren kan met opschrift en: 1826 (merken: R, en kashoudersmerk).

Klok, in 1603 gegoten door de kinderen van Willem. Wegewart te Deventer.

h. Een plat roodkoperen kruisbeeld (XIII A), afkomstig van een boekband, en gevonden in een terp alhier, is in het Friesch museum te Leeuwarden.

Sottrum.

a. Een Romeinsch bronzen paardje (I), hier gevonden, is in het Friesch museum te Leeuwarden.

h. Een vierkante gouden eerepenning (1581, gemerkt: I.P.) met gegraveerde voorstelling van de voormalige schans, en opschrift ter herinnering aan de verdediging van Wonseradeel tegen de Spanjaarden door den vaandrig Hidde Sibrants, is in het Friesch museum te Leeuwarden.

Tjerkwerd.

e. De ned. herv. kerk, oorspronkelijk (XII?) van tufsteen gebouwd, in 1888 geheel gewijzigd en ommetseld, bestaat uit een schip, een 5/10-gesloten koor en eenen westtoren met spits (1888). Zij bezit:

Gesneden eiken preekstoel (XVIII a, als die te Dedgum).

Dito doophek (XVIII a).

Koperen doopbekkenhouder (XVIII A).

Heerenbank (XVIII a) met overhuiving op gebeeldhouwde Ionische zuilen en met een bekroning, waarin wapens.

Gesneden banken (XVIII a).

Lambrizeeringen (XVIII a).

Gebeeldhouwde marmeren graftomben (XVII d) voor Valerius Franciscus van Cammingha († 1668) en Rixt van Donia († 1681) met hunne portretbusten en wapens.

Klok, in 1604 gegoten door Gregorius van Hall.

Witmarsum.

a. Een vuursteenen mes, een Romeinsch terra-nigra vaasje en Angelsaksische kruisvormige mantelspelden van brons, hier in terpen gevonden, zijn in het Friesch museum.

e. De ned. herv. kerk (H. Bonifacius), in 1633 gesticht door Tjaerd van Aylva, blijkens een gedenksteen, in 1819 gewijzigd, is een baksteenen gebouw, bestaande uit een schip, aan de beide smalle einden driezijdig gesloten en met een achtkanten opengewerkten koepel (1819) op het midden. Zware steunbeeren, rondbogige vensters. Inwendig: spitsbogig houten tongewelf op geprofileerde schinkels. De kerk bezit:

Twee galerijen (XVIIb) op houten Korinthische zuilen en met vaasvormige balusters.

Eenvoudigen eiken preekstoel (XVIII A, geverfd).

Doophek (XVIII).

Gesneden eiken heerenbank (XVIIb, geverfd) met overhuiving, waarop eene bekroning met wapens.

Twee gebeeldhouwde evangelistenzerken (1532); groote gebeeldhouwde zerk (1557), van Epo van Aylva en Sjouck van Sickema, waarop de figuren van een edelman en vrouw in costuum van den tijd; twee groote gebeeldhouwde zerken (1572 en 1601); eenvoudige zerk (1606); gebeeldhouwde zerk (1625) met wapen; en een (1682).

Avondmaalszilver: beker met uitvoerig opschrift en: 1690 (voet vernieuwd); beker met cartouches, waarin wapens en opschrift met: 1756 (merken: Franeker (?), Friesland, jaarletter A en onleesbaar meesterteeken); in den voet een munt (1602).

Twee klokken, waarvan een in 1405 gegoten, en een in 1656 door Jurjen Balthasar.

Wons.

e. De ned. herv. kerk, in 1786 opgetrokken ter vervanging van een vroegere (oorspronkelijk een seendstoel), is een achtkant baksteenen gebouw met een pyramidedak, waarop een opengewerkt achtkant koepeltje (1786) met een windvaan: paard. Zij bezit:

Preekstoel, met op het klankbord: ‘Besproken van Rickie Jacobsz. Abbema oud 23 j. 1681’.

Klok, in 1595 gegoten door Hendrik Wegewart.

Vorige Volgende