Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IX. De provincie Friesland

Utingeradeel.

Akkrum.

e 1. De ned. herv. kerk, in 1772 gebouwd ter vervanging eener oudere, is een eenvoudig rechthoekig gebouw met eenen vierkanten toren (1882). Boven den ingang een gedenksteen met opschrift en: 1772. De kerk bezit:

Eenvoudigen eiken preekstoel (XVIII c).

Orgel, in 1821 vervaardigd door Hillebrands te Leeuwarden.

Heerenbank (XVII) met gesneden ruggeschot, waarin alliantiewapens.

Vier gebrandschilderde glazen (1761 en 1762, door Thomas en Tjalling Gonggryp, uit Sneek) met wapens.

Avondmaalszilver: beker (± 1650) met afbeelding der vroegere kerk met zadeldaktoren, en opschrift (merken: Leeuwarden, R = 1648? en H.I. = Harmen Jacobs); een dergelijken beker, in 1803 vervaardigd door P. Schmidt te Leeuwarden.

Klok, in 1698 gegoten door Pieter Vermaten.

e. 2. De doopsgezinde kerk, in 1835 gebouwd, heeft een classicistischen ingang met zuilenportiek. Op het dak een achtkante koepel.

f. Bij de stichting ‘Welgelegen’ een tuinkoepel (XVIII B, gewijzigd XIX d).

g. Aan de Nieuwe Schouw een boerderij (± 1725, stelp) met vernieuwde deur en vensters.

[p. 328]

Akmarijp.

e. Op het kerkhof staat een overhuifde klokkenstoel, waarin:

Klok, in 1545 gegoten door Joh. ter Stege.

Nes.

e. Van de vermoedelijk bij eene Commanderij der Duitsche orde behoorende, XVII gesloopte kerk, bestaat nog slechts het kerkhof, waarop een overhuifde klokkenstoel en:

Gebeeldhouwde zerk (XVI A).

h. Een romaansch koperen wierookvat, uit het vroegere klooster afkomstig, is thans in het Friesch museum te Leeuwarden.

Oldeboorn.

e. De ned. herv. kerk (H. Bonifacius), oorspronkelijk moederkerk van het decanaat Borndego, sinds 1243 behoorende aan de Commanderij der Duitsche orde te Nes, XVI verbouwd, in 1737 en andermaal in 1753 gewijzigd en nieuw ommetseld, is een baksteenen gebouw, bestaande uit een schip, een 3/8-gesloten koor en eenen vierkanten toren (1737). De zijmuren zijn bezet met vlakke pilasters; de westgevel heeft op de hoeken aanzetkrullen rustend op hoekpilasters met gebeeldhouwde kapiteelen, waarin: 1753. De toren bestaat uit een vierkant benedengedeelte met Ionische hoekpilasters, en rondbogige vensters en galmgaten met zandsteenen middenstijl; hierboven een achtkant van drie versnijdende geledingen, waarvan de twee bovenste zijn opengewerkt en gedekt worden door een halfronden koepel, waarop een peer; westelijke ingang van bak- en zandsteen, geflankeerd door Ionische pilasters, waarop een gebeeldhouwde bekroning met de wapens-Andringa, -Lycklama en -Scheltinga, geflankeerd door ge-

[p. 329]

beeldhouwde vleugelstukken; hierboven een gedenksteen in gebeeldhouwde omlijsting, met wapen, opschrift en: 1736; sierankers, waaronder een met: 1737. Inwendig: houten tongewelf met trekbalken op geprofileerde sleutelstukken. De kerk bezit:

Gesneden eiken preekstoel (XVIII c); trap met opengewerkte balusters.

Doophek (XVII A, eenvoudig).

Koperen doopbekkenhouder (XVIII c).

Orgel (1779) met rugpositief; op de orgelkast gesneden beelden.

Overhuifde heerenbank (1655) met gesneden bekroning, waarin geschilderd wapen- Lycklama.

Graftombe (XVIII c) van zwart en wit marmer voor Reinier van Andringa († 1754) en Livius Theodorus van Andringa († 1765), met rijk beeldhouwwerk.

Epitaaf van tegels met opschrift en: 1612, ter gedachtetenis van Pibboni Ovitius van Abbema, predikant te Zuilen.

Grafzerken onder den houten vloer, en onder het koor een grafkelder.

Twee blokken, waarvan een in 1529 gegoten door Johannes Gerardus van Wou, en een in 1767 gegoten door Johan Borchard.

g 1. Van het voormalige lycklama-state staat naast de kerk nog een baksteenen fragment (XVIII c) van een zijvleugel.

2-3. In de hoofdstraat twee ingezwenkte halsgevels (1780 en 1805) met aanzetkrullen en verminkten top.

Terkaple.

e. De ned. herv. kerk, in 1854 gebouwd op de grondslagen eener oudere (H. Margaretha), bezit:

Preekstoel (XVIII, zwartgelakt).

Doophek (XVIII, eenvoudig).

[p. 330]

Grafzerk (1570, gemerkt: ‘Dirck...’) voor Kempe en Doutje van Oenema met alliantie- en kwartierwapens; gebeeldhouwde zerk (1610, gem.: Jacob Lows) met figuguren, voorstellende Douwe van Roorda († 1601) en zijn vrouw Elisabeth de Borghreeff, († 1615, begraven te Mechelen), met alliantie- en kwartierwapens.

Twee psalmbordjes (XVIII).

Klok, in 1472 gegoten door Steven Butendiic.

g. Van de voormalige oenema-state zijn in een boerderij naast de kerk nog bewaard gebleven: een wapensteen (1604) en, in een der vertrekken, een gebeeldhouwde schoorsteen (XVII a), op twee zuilen met de wapens-Roorda.