Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IX. De provincie Friesland

[p. 295]

Sloten.

b. Verdedigingswerken.

1. De ± 1250 aangelegde, in 1523 geslechte, in 1581 hernieuwde omwalling, is in 1857 grootendeels afgegraven en herschapen in een met boomen beplanten wandelweg.

Van de versterkingswerken (1581) bestaan nog:

2-3. Twee bruggen, of waterpoorten (in 1768 vernieuwd, in 1917 gerestaureerd), over de uiteinden der middengracht, het Diep, en wel: 1. aan de noordzijde de woudsender- of sneekerpoort, een baksteenen brug geslagen op een hoogen korfboog van zandsteen over het water, geflankeerd door twee kleinere rondbogige doorgangen op de oevers; aan de buitenzijde twee steenen met het gemeentewapen en: 1768; 2. aan de zuidzijde de lemsterpoort of pijp, een dergelijke brug, met aan de buitenzijde het wapen van Friesland en dat van Sloten, en: 1821.

4. Een bastion (in 1917 gerestaureerd) aan de oostzijde van de Lemsterpoort.

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

Het raadhuis, in 1759 gebouwd van baksteen, heeft een gevel met rechte kroonlijst. In het midden de ingang, geflankeerd door eenvoudige, vlakke pilasters, waarop een hoofdgestel met triglyphen en een gebogen fronton met het gekroonde gemeentewapen; hierboven een venster met gesneden bovendorpel met cartouche, waarin: 1759. Inwendig: gang met stucwerk (XVIII c); eiken trap met leuning op balusters en eiken lambrizeering. Op de bovenverdieping de raadzaal met stucplafond (XVIII d), waarin symbolische voorstellingen der vier jaargetijden; deurstuk van stuc, een landschap met ruïne voorstellend; schoorsteen met tegen de schacht in stuc het gemeente-

[p. 296]

wapen; eiken tafel (± 1700) met bolpooten; voorzittersstoel (± 1700) met gewrongen pooten en gesneden rug, waarin wapens en initialen; koperen lichtkroon met dubbelen adelaar; twee tinnen kannen en twee tinnen tabakspotten (XVIII); glazen kastje (XVIIIc), waarin o.a. drie stadszegels (XVII en XVIII), zilveren bodeketen (XVIII d), bus van den stadsbode (bovenste en benedenste deel XVIIIa, middenstuk ± 1795), geslepen glazen bokaal met wapen-Oranje en 1766, zilveren gildevogel aan keten (XVIII c), bronzen eenheids- of sluitgewicht (XVI d) met deksel waarop vrouwefiguurtjes en jaartallen: 1751-1811; twaalf twee-handszwaarden (XVI A) en een en twintig pieken XVIII d) van de vroegere stadswacht, twee vlaggen, waarop het stadswapen, in 1816 geschilderd door S. Stadema. In het commissiekamertje naast de raadzaal een schoorsteenval, waarschijnlijk fragment van een tafelkleed, waarop geborduurd het stadswapen en: 1691. Op het bovenportaal twee door een ketting verbonden schandsteenen, en een weegschaal (XVII d, afkomstig uit de voormalige waag), hangende aan een gebeeldhouwden arm tegen een gesneden en geverfden opstand.

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. kerk, in 1647 gebouwd op de fundeeringen eener vroegere (H. Joannes de Dooper; oorspronkelijk kapel van de moederkerk te Tjerkgaast, in 1570 door bisschop Cunerus Petri tot parochiekerk verheven), bestaat uit een baksteenen schip met een 5/10-gesloten koor; op den gepleisterden westgevel een spitsje; westelijke ingang, geflankeerd door Ionische pilasters, waarop een driehoekig fronton; groote spitsbogige vensters. Inwendig: houten tongewelf op eiken trekbalken met gesneden sleutelstukken. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII b) met Korinthische zuilen op de hoeken der kuip.

[p. 297]

Eiken doophek (XVII b) met gedraaide balusters.

Orgel met rugpositief, blijkens opschrift in 1786 vervaardigd door A.v. Gruysen te Leeuwarden, met vijf witgeverfde beelden op de orgelkast; orgelgalerij op houten zuilen.

Overhuifde familiebank (1647) met bekroning, waarin het wapen-van Epeus van Oosterzee en een opschrift vermeldend het leggen van den eersten steen der kerk in 1647; de z.g. ‘Poutsma's bank’ (vroegere schoolbank), drieledig gestoelte (± 1650) met overhuiving; collectantenbank (± 1650) met gesneden Ionische pilasters; eiken banken en lambrizeeringen (alles ± 1650).

Twee groote gebeeldhouwde zerken (1617 en 1618) met sterk afgesleten wapens en opschriften; voorts zerken (XVI, XVII en XVIII).

Drie koperen twaalf-lichtskronen (± 1650); koperen kandelaars op alle banken.

Vijf eenvoudige psalmborden (XVII b?).

Avondmaalszilver: beker met tegen den bodem een opschrift, gegraveerd wapen der stad en: 1658; dergelijken beker (1839).

Twee klokken, waarvan een (XIV?) zonder opschrift en een in 1681 gegoten door Petrus Overney te Leeuwarden.

Z,. De ned. herv. pastorie. Zie g 1.

3. De r.k. kerk (H. Fredericus), een in 1818-1819 opgetrokken eenvoudig recht-gesloten gebouw met een spitsje op den westgevel, bezit:

Hoogaltaar en twee zijaltaren (1819) geflankeerd door Dorische zuilen.

Beeld (XIX a) van den H. Fredericus, bisschop van Utrecht.

Draaitabernakel (XIX a) met Korinthische zuiltjes.

Zilveren torenmonstrans (bovengedeelte XVI d?) op voet (XVII B, merken: Amsterdam en A B).

[p. 298]

Zilveren ciborie (XVII B).

Zilveren Miskelk (XIX a).

Zilveren hostiebusje (XVIII?) met opschrift en gegraveerde voorstelling van Golgotha op het deksel.

Kruis met zilveren corpus en beslag (± 1840).

g. Particuliere gebouwen.

1. Heerenwal 55. Oud burgemeestershuis, wellicht in 1610 gebouwd voor de familie van Oosterzee, thans Ned. Herv. pastorie. Dubbel huis met twee trapgevels van baksteen met hoek-, boog- en negblokken, waterlijsten en afdekkingen van zandsteen. De noordelijke gevel (1610, blijkens ankers) is van iets grooter formaat baksteen dan de zuidelijke (1671, blijkens ankers); de twee gevels zijn verbonden door een vertanding. Toppilasters op kopjes; ontlastingsbogen. Ingang (XVIII d) met zijlichten, segmentvormig fronton en hardsteenen stoep. Inwendig: zolderingen met moer- en kinderbalken op gesneden sleutelstukken; eiken trapje met leuning en eiken deur van een vertrek, thans dienend tot consistoriekamer; op de bovenverdieping een eiken ledikant (XVII c) met hemel op gewrongen zuilen, thans achter een bedschotbetimmering.

2. Heerenwal 60. Pakhuis. Trapgevel (XVIIa) van baksteen met bergsteenen lijsten en afdekkingen. Toppilaster met ingebogen zijvlakken op kopje. Vensters deels gewijzigd, deels dichtgemetseld. Ingang gewijzigd.

3. Dubbelstraat 211. Trapgeveltje (XVII a geverfd) met toppilaster op kopje.

4. Voorstreek 109. Puntgevel (gewijzigde trapgevel?) met neg-, boog- en hoekblokken, ontlastingsbogen; wapensteen en twee steenen met: 1644.

5. Voorstreek 106. Ingezwenkte halsgevel (XVIII a) met kuif en aanzetkrullen.

6. Lindengracht 6. Ingezwenkte halsgevel met ge-

[p. 299]

beeldhouwde afdekkingen. In den top een cartouche en: 1731.

7. Heerenwal 49. Ingezwenkte halsgevel met kuif en krullen, waaronder, op de draagstukken: 1764.

8. Heerenwal 62. Puntgevel met gebogen afdekking. Gevelsteen (1763): botervat. Op de aanzetsteenen: 1767.

9. Lindengracht 15. Ingezwenkte halsgevel met gebogen afdekking en kuif; aanzetkrullen, waaronder: 1771. Gepleisterd.

10. Voorstreek 105. Ingezwenkte halsgevel (XVIIIc) met gebogen, gebeeldhouwde afdekking van den top, kuif en krullen.

11. Heerenwal 63. Dubbel huis met twee ingezwenkte halsgevels, in het midden waarvan een gevelsteen met botervat en: 1776.

12. Heerenwal 56. Puntgeveltje (XVIIId) met ankers: 1694; onder de aanzetsteenen het jaartal 1789, waarschijnlijk van een verbouwing.

13. Kapelstreek 219. Dergelijk puntgeveltje (XVIII d) met driehoekig fronton op den top. Gevelsteen met schip en: 1698.

14. Voorstreek 95. Eenvoudig huisje (XVIII d) met puntgevel en houten luifel.

15. Voorstreek 107. Rechte gevel (XIX a). Deuromlijsting.

Fragmenten:

1. Lindengracht 8. Boven de deur een draagsteen (XVII a) met engelenkopje van een toppilaster.

2. Heerenwal 64. Vier sierankers (XVII).

Op het bastion naast de Lemsterpoort een met riet bekleede, later met hout beschoten windkorenmolen (1755, blijkens jaartal op een balk): achtkante bovenkruier met stelling (zeer vervallen).