Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IX. De provincie Friesland

[p. 288]

Schiermonnikoog.

d 1. Van het voormalig rechthuis, 1720 gebouwd ter vervanging van een ouder (kasteel ‘Binnendijken’, omstreeks 1638-1640 opgetrokken voor Johan Stachouwer, eersten heer van Schiermonnikoog, in 1757 gesloopt), bevindt zich een gevelsteen (XVIII a, gepolychromeerd) met het wapen-Stachouwer ingemetseld in een wand der gelagkamer van het hotel-v.d. Werff, gebouwd ter plaatse van dit rechthuis.

2. In het raadhuis bevinden zich: een kopeen draagteeken (XIX a) van den gemeentebode, gemerkt I.N.; een Drentsche eiken kast (XVII B) en een Friesche stoeltjesklok (XVIII), afkomstig uit het armhuis (f 1).

e. De ned. herv. kerk, in 1860 gebouwd ter vervanging van een oudere (oorspronkelijk kapel (± 1200) van de abdij der Cisterciënsen Klaarkamp te Rinsumageest, in 1715 en andermaal in 1760 verplaatst), in 1902 hersteld, bezit:

Avondmaalszilver: gedreven beker met ornament van ranken en schelpen en met gegraveerd randschrift (1706, bodem vernieuwd, geen merken); grooten gegraveerden beker met voorstellingen van schelpen, Neptunus en het wapen-Stachouwer, tegen den bodem een opschrift (1761, merken: Amsterdam?, V en een naar links loopend hondje als meesterteeken); broodschaal (± 1706) met gedreven rand, in den trant van eerstgenoemden beker, waarin voorstellingen der vier jaargetijden, en in het midden een gegraveerd wapen (merken: Enkhuizen, Holland, ongekroond leeuwtje en hondekopje?); collecteschaal met opschrift (1784, merken: 8/L en AP); schenkkan met opschrift (1784, merken: 8/R en onkenbaar meester teeken).

Drie tinnen offerbussen, waarvan twee (1805) en een (1828).

[p. 289]

Tinnen schotel (± 1800).

Klok, in 1649 gegoten door Jacob Noteman te Leeuwarden, volgens overlevering afkomstig van een op de kust van het eiland gestrand oorlogschip.

Op het kerkhof een gebroken zerk (1658), voor Gertie Cornelis, huisvrouw van Petrus Marswal, tonnemeester en convooimeester van Friesland, en twee kinderen met alliantiewapen, in het dorp gevonden en hierheen gebracht.

f 1. Een uit het voormalig armhuis afkomstige Drentsche eiken kast (XVII B) en een stoeltjesklok (XVIII) zijn naar het raadhuis overgebracht (d 2).

Het gemeentelijk armbestuur bewaart een koperen collectebus met opschrift en: 1794.

2. Langestreek. De vroegere school, thans woonhuis, heeft in de achtergevel een steen met opschrift en: 1821.

g. Eenvoudige woonhuizen (XVIII) op rechthoekigen plattegrond, opgetrokken van gele baksteen, meerendeels nog met den oorspronkelijken puntgevel, waarboven de schoorsteen is opgemetseld, terzijde waarvan in den top een zoldervenster is aangebracht (als op Ameland); tegen den voorgevel een klein aanbouwsel, het ‘lithuus’, waarin oorspronkelijk het eigenlijke woonvertrek was:

1.	Middenstreek. Ankers: 1723.
2.	Middenstreek 124. Ankers: 1724.
3.	Middenstreek 145. Ankers: 1724.
4.	Langestreek. Huis, genaamd ‘Patmos’. Inwendig: in de voorkamer een bedschot (XVIII a, geverfd).
5.	Middenstreek 183. In de voorkamer een gesneden betimmering (XVIII a) met schoorsteen, waarin een tegelstuk met zeilend schip en tegels met voorstellingen uit de H. Schrift.
6.	Vierhuizen. In de voorkamer een bedschotbetimmering (XVIII b) met glazenkast.

[p. 290]

7.	Voorstreek 179. In de voorkamer een bedschot (XVIII b) en een gesneden deur (XVIII b).
8.	Voorstreek 216. In de voorkamer tegelwanden (XVIII b, blauw Makkumsch), gesneden mahoniehouten schoorsteenmantel (XVIII b, geverfd), in den schoorsteenboezem tegels met molen en paarden.
9.	Middenstreek 171. Inwendig: in de voorkamer een bedschot (XVIII A) met glazenkast. Schoorsteenboezem en wanden bekleed met (Makkumsche?) tegels.
10.	Middenstreek 190. (XVIII A).
11.	Westeind. Huisje, in welks ‘lithuus’: tegelwanden (XVIIIA), waarin gesneden bedsteedeurtjes, en een kleine schoorsteen (XVIII A) met snijwerk.
12.	Zevenhuizen 2. In de keuken tegelwanden (XVIII A).
13.	Langestreek 26. Gepleisterd. Ankers: 1758.
14.	Langestreek 29. Ankers: 1759. In het voorhuis tegelwanden.
15.	Langestreek 102. Ankers: 176.
16.	Langestreek 38. Ankers: 1794.
17.	Langestreek 15. In de achterkamer een eenvoudige bedschotbetimmering (XVIII d) met Toscaansche pilasters; muren en schoorsteen bekleed met tegels.
18.	Langestreek. In een vernieuwd woonhuis een vestibule met tegelwanden (XVIII d).
19.	Voorstreek 219. Modern huis met trapgevel, van oude baksteen gebouwd ter plaatse van een (1805), welks nokanker met: 1805 is overgebracht in den gevel van een schuurtje in den tuin. Inwendig: in de vestibule een groot tegelstuk, voorstellende oorlogsschepen, waarvan een gemerkt: L.S. 1779, en een ander: K.S. 1779; voorts tegels met ruiters; twee tegelstukken (XVIII B) met pauwen, afkomstig uit een huis aan de Langestreek; een op koper geschilderd voormalig schoorsteenstuk (XVIII B), een

[p. 291]

vrouwefiguurtje voorstellend, met berijmd opschrift, afkomstig uit het gesloopte huis.

h. Een groote middeleeuwsche kruik van pijpaarde, met groen verglaasde bovenhelft, gevonden in de duinen, is in het Friesch museum te Leeuwarden.