Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IX. De provincie Friesland

Heerenveen.

c. Bruggen, enz.

Over de van Engelenvaart, tusschen Breedpad en Heerenwal, een houten ophaalbrug (XVIII d).

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

1. Oude Koemarkt. Het kantongerecht. Zie g 2.

2. De Fok. Het raadhuis der gemeente engwirden, in 1842 gebouwd, heeft een eenvoudigen baksteenen gevel met rechte kroonlijst, en in het midden, voor den hoofdingang, eene portiek, rustend op twee Ionische zuilen.

3. Gemeenteplein. Het raadhuis der gemeente schoterland, in 1640 gebouwd als State Grovestins,

[p. 134]

sinds 1828 raadhuis van Schoterland, in 1876 aanmerkelijk verbouwd en vergroot met een vleugel, heeft inwendig, in de gang, een boog, rustend op een karyatide (midden-XVII). In de secretarie een houten plafond beschilderd met mythologische voorstellingen (XVII c, door van Pellecom); notenhouten kast (XVIII d).

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De Fok. De ned. herv. groote kerk, in 1637 gebouwd in den vorm van een Grieksch kruis, met een koepeltoren op het midden, in 1859 gewijzigd en vergroot door het inbouwen der oostelijke hoeken tusschen de armen van het kruis, is een baksteenen rechthoekig gebouw, met een in 1859 op den westelijken arm Bebouwden toren. Inwendig: op de hoeken van het vroegere kruis vier Korinthische zuilen (1859), waarop de oorspronkelijke houten gewelven (1637) met geprofileerde schinkels rusten. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII c).

Heerenbank (± 1650) van de familie Grovestins met wapen, vertimmerd en geverfd; dergelijke bank (XVIII c) van de familie Heloma, eveneens gewijzigd en geverfd.

Avondmaalszilver: twee gladde bekers (XVII); twee bekers met opschriften, alliantiewapen-Heloma-Scheltinga en: 1809 (merken: Leeuwarden, letter b, kroon en monogram D W D); twee bijbehoorende broodschalen; twee collecteschalen met opschrift onder tegen den bodem, en: 1786 (merken: Dokkum, Friesland, jaarletter I).

Klok, in 1727 gegoten door Jan Albert de Grave te Amsterdam.

In het perk voor den toren een zandsteenen schildleeuw (XVII c).

2. De r.k. kerk (H. Geest), in 1842 opgetrokken in Waterstaatstrant, is een baksteenen gebouw, bestaande uit een driebeukig, rechtgesloten schip met een toren op den

[p. 135]

westgevel. Inwendig: over den middenbeuk een tongewelf, rustend op zware, slinkende zuilen met lijstkapiteelen.

f. Gebouwen van liefdadigheid enz.

Pastoriesingel. Het verplegings- en ziekenhuis der gemeente Engwirden, vroeger genaamd het Diaconie-armhuis, in 1847 opgetrokken, is een eenvoudig baksteenen gebouw met rechte kroonlijst.

g. Particuliere gebouwen.

1. Lindegracht 65. Verminkte topgevel (1658) van bak- en bergsteen, waarin gevelsteen: lakenvollerij.

2. Oude Koemarkt. Crackstate, vermoedelijk in 1608 gesticht door Hypolitus Crack, grietman van Engwirden, ± 1660 verbouwd, 1811-1923 arrondissementsrechtbank, sinds 1923 in gebruik voor kantongerecht, belasting- en registratiekantoor, is een thans geheel gepleisterd, vrijstaand gebouw (± 1660) van bak- en zandsteen, bestaande uit twee verdiepingen met zolderverdieping, gedekt door een wolfdak en bekroond door een koepeltoren; het geheel omringd door een gracht, waarover een boogbrug (1775, in den sluitsteen) met hek (1819) tusschen pijlers, bekroond door schildleeuwen. De voorgevel, bestaande uit zeven traveeën, gescheiden door Toscaansche pilasters der groote orde, heeft een iets vooruitspringende middenpartij van één breede ingangstravee, geflankeerd door twee smallere venstertraveeën, waaromheen de kroonlijst is gekornist; hierboven een top, waarin een venster (omlijsting XIX a), tusschen twee nissen met schelpen in den kop, waarop twee ronde nissen met busten van een man en een vrouw; de top wordt geflankeerd door gebeeldhouwde klauwstukken en gedekt door een driehoekig fronton. Rondbogige ingang tusschen Ionische pilasters; deur met fraaien koperen klopper (dolfijn) en slotplaat. De vensters zijn XIX gewijzigd; die van den begane-grond hebben driehoekige frontons. Inwendig

[p. 136]

(XIX a en later gewijzigd): in de vestibule trap- en gangportieken met koppen in de sluitsteenen. In de gelijkvloersche vertrekken (kantoor der registratie) een in ouden trant vernieuwde schouw, waarin een ijzeren haardplaat met het wapen van Amsterdam en: 1650. Trap met breede treden, waaronder de oorspronkelijke eiken treden. Zittingzaal van het kantongerecht met gesneden betimmeringen (XIX a, groen geschilderd); gesneden deuren en schoorsteen.

3. Dracht 420. Halsgevel met gebeeldhouwde, segmentvormige afdekking en aanzetkrullen, waaronder, op de draagstukken: 1741. Onderpui gewijzigd.

4. Tweede Heerewal A 33. Verminkte halsgevel (XVIII c) met aanzetkrullen.

5. Lindengracht 98. Puntgevel (XVIII c) met zandsteenen aanzetkrullen.

6. Oude Koemarkt 84 h. Heerenhuis (XVIII d); gevel met rechte kroonlijst op gesneden consoles. Ingangstravee in gebeeldhouwde omlijsting.

7. Breedpad 512. Puntgeveltje (XVIII d), thans kantoor-van Gend en Loos, met schoorsteen op den top. Gesneden deur.

8. Tweede Heerewal A 39. Puntgeveltje (XVIII d), waarin anker: 6.

9. Tweede Heerewal A 51. Dergelijk puntgeveltje (XVIII d); anker: 9. Aan de Tweede Heerewal nog tal van dergelijke eenvoudige puntgeveltjes.

10. Breedpad 633. Heerenhuis (± 1800) van twee verdiepingen, zeven traveeën breed, gedekt door een wolfsdak met twee schoorsteenen. Rechte kroonlijst, met goot op klossen. Weinig vooruitspringende middenrisaliet van drie traveeën, gedekt door een driehoekig fronton, waarin twee putti een ronde omlijsting houdend, met thans een venster ter vervanging van een vroegere wijzerplaat. Ingang met kroonlijst op twee consoles, waartusschen

[p. 137]

een guirlande; deur met bovenlicht. Inwendig: eenvoudige betimmeringen (± 1800).

11. Tweede Heerewal A 5. Eenvoudige gevel (XIXa) met rechte kroonlijst; dakvenster in houten omlijsting; ingang tusschen Ionische pilasters; deur met bovenlicht.

h. Een hangklok (1686) met peervormig koperen gewicht, vervaardigd door Watse Watsis te Heerenveen, is thans in het Friesch museum te Leeuwarden.