|
| |
Dantumadeel.
Akkerwoude.
e. De ned. herv. kerk, in 1849 gebouwd ter vervanging eener oudere, bezit:
Eiken preekstoel (± 1700, later gewijzigd).
Gesneden lezenaar (± 1700).
Twee koperen zeslichtskroontjes (XVII d).
Klok, in 1655 gegoten door Jelte, Pier en Johan Riemers Gravius van Hoeytema te Sneek.
| |
Birdaard.
e. De ned. herv. kerk, in 1851 gebouwd, bezit:
Koperen doopbekkenhouder (XVII d).
Twee koperen lichtarmen (XVII d).
Grafzerken, onder den vloer.
Twee klokken, in 1638 gegoten door Jacob Noteman te Leeuwarden.
| |
Dantumawoude.
e 1. De ned. herv. kerk (H. Benedictus), waarschijnlijk ± 1200 gebouwd, XIV vergroot, is een thans geheel gepleisterd baksteenen gebouw, bestaande uit een schip, een 3/8-gesloten koor en eenen baksteenen toren met zadeldak. In den zuidmuur onder de pleisterlaag, een keperboogfries en lisenen. De toren (XIV, in 1686 gewijzigd) heeft in den oostelijken geveltop spitsbogige nissen (XIV) met geprofileerde dagkanten; aan de noordzijde, onder de gootlijst, in ankers: 1686. Inwendig: houten tongewelf (XVIII) met trekbalken op sleutelstukken (XV) met
| |
| |
peerkraalprofiel. In den toren een steen met opschrift en: 1686. De kerk bezit:
Eiken preekstoel (XVIII c), met gesneden paneelen.
Eiken doophek (XVIII c).
Koperen lezenaar, blijkens een opschrift in 1757 vervaardigd door Lieuwe Geerts te Dokkum (evenals die te Driesum).
Orgel met galerij en balustrade met gesneden bekroning, waarin wapens en: 1777.
Twee gebeeldhouwde zerken (XVII c) van het geslacht Heemstra; verschillende eenvoudige zerken (XVII en XVIII).
Twee groote rouwborden (1794 en 1824) voor leden van het geslacht Bergsma.
Avondmaalszilver: gegraveerd zilveren beker met opschrift, wapens-Heerma-Goslinga en: 1643 (merken: leeuw groote keur, V en P); dito beker met opschrift en: 1771, merken: leeuw groote keur, T en onleesbaar.)
Klok, in 1786 gegoten door L.H. Haverkamp te Hoorn.
e 2. De doopsgezinde kerk, XIX c gebouwd, heeft boven den ingang een gedenksteen der vroegere kerk, met opschrift en: 1776. Zij bezit:
Eiken familiebank (XVIII d) met gesneden bekroning, waarin wapens en de letters J.D. en E.H.
Stoel, waarop gesneden: 1807.
| |
Driesum.
a. Van een vondst van Romeinsche kleine bronzen munten, in 1875 ontgraven uit een terp, bevinden zich vijf en veertig (III) in het Friesch museum.
e. De thans ned. herv. kerk is een in 1713 ter plaatse eener oudere opgetrokken baksteenen gebouw, bestaande uit een schip, een driezijdig-gesloten koor en een in 1876 gebouwden toren. Groote rondbogige vensters tusschen
| |
| |
Dorische pilasters (vroegere lisenen?). Aan de noordzijde een ingang geflankeerd door Dorische pilasters, waarop een segmentvormig fronton met: 1713; hierboven een steen in gebeeldhouwde omlijsting, met Latijnsch opschrift, vermeldend het leggen van den eersten steen, in 1713, op de plaats eener oudere, vervallen kerk. Aan de zuidzijde een ingang, waarboven een zonnewijzer met: 1713. Inwendig: houten tongewelf (XVIII a) met trekbalken. De kerk bezit:
Gebeeldhouwden eiken preekstoel (1714), met, in het middenpaneel, een gesneden eiken console (XVIII c).
Doophek (XVIII a).
Koperen lezenaar, blijkens opschrift in 1771 vervaardigd door Lieuwe Geerts te Dokkum (evenals die te Dantumawoude), met koperen arm, rustend op de console in het middenpaneel van den preekstoel.
Avondmaalstafel (midden-XVII) met bolpooten.
Orgel (1782) met gesneden kast en voet rustend op Ionische zuilen, en met gebeeldhouwde balustrade, waarin wapens.
Familiebank (XVIII a) met overhuiving en alliantiewapen-Haersma; en dito bank (XVIII a) met bekroning, waarin het wapen-Sytsama.
Groote gebeeldhouwde zerk (1582) van het geslacht Bouma; dito zerken (1630, 1651, 1760 en 1780) van de geslachten Haersma en de Kanter.
Twee koperen twaalflichtskronen (XVIII a) en een dito gedreven lichtarm (XVIII a).
Acht zandsteenen wapenborden, in gebeeldhouwde omlijsting, van leden der geslachten Ausma (1714), Knyff (1767), Goslinga (1781), Osinga-Aisma (XVIII c), Aylva (XVIIIc), Schwartzenberg thoe Hohenlandsberg (XVIIIc), Ropta-Camstra (XVIII c) en Sytsama (XVIII c).
Bijbel, met zilveren beslag, blijkens gegraveerd opschrift in 1714 geschonken door Geertruida en Aurelia van Haersma.
| |
| |
Klok, in 1617 gegoten door Hans Falck van Neurenberg te Leeuwarden.
f. K 228. Voormalig schoolgebouw, in 1787 gebouwd, blijkens een gedenksteen in den topgevel, ter vervanging van een ouder, dat is afgebrand. Op het midden een halsgevel met halfrond fronton en aanzetkrullen, waaronder: 1787. Inwendig: in een voorkamer deur en eenvoudige betimmering (Lodewijk XV).
| |
Janum.
e. De thans ned. herv. kerk, XII d gebouwd van groote baksteen, bestaat uit een schip, en een inwendig halfrond, uitwendig 8/16-gesloten koor. Tegen den westgevel een eenvoudige klokkenstoel. In noord- en zuidgevel van het schip rondbogige vensters met omlijsting van profielsteen, elk geplaatst tusschen 2 rondbogige nissen, omlijst door een zware kraal en gevuld met vlechtingen; de vensters later benedenwaarts vergroot. In het midden van den westgevel een liseen, met rondstaven langs de kanten, te weerszijden waarvan dichtgemetselde rondboogvensters in omlijsting van profielsteen. In de westzijde van den zuidgevel een rondbogige ingang met afgeschuinde, dubbel geprofileerde dagkanten; een dergelijke ingang, maar dichtgemetseld, in het westelijk deel van den noordmuur; voorts in beide muren, aan de oostzijde, sporen van dichtgemetselde rondbogige ingangen. De koorsluiting is onder de gootlijst uitgekraagd naar 3/8, met, op de hoeken, korte rondstaven, gedragen door op den kant gestelde baksteenen. Inwendig: tegen den westmuur rechtstanden met aanzetten van riblooze kruisgewelven, die overigens zijn weggebroken en vervangen door een zoldering met balken, waaronder sleutelstukken (midden-XVII). De kerk bezit:
Klok, in 1539 gegoten.
| |
| |
| |
Murmerwoude.
e. De ned. herv. kerk (H. Bonifacius) is een baksteenen gebouw (± 1200), bestaande uit een schip, een koor, welks absis is gesloopt en vervangen door een rechte sluiting, een later aangebouwden noordvleugel (XIX d), en eenen vierkanten toren (XIV) met zadeldak. De gepleisterde zuidmuur vertoont sporen van spaarvelden gedekt met rondboogfriezen; de ongepleisterde noordmuur heeft drie dichtgemetselde rondboogvensters, geflankeerd door spaarvelden, welke gedekt zijn met rondbogen, afgewisseld door een keperboog. De toren heeft in de bovenste geleding nisversieringen, die aan de noordzijde trapsgewijze zijn gemetseld, aan de oostzijde spitsbogig met traceeringen. Inwendig is de kerk geheel verbouwd. Zij bezit:
Eiken preekstoel met gesneden bekroning, waarin de wapens-Botma en Kleffens en: 1818.
Klok, in 1818 gegoten.
| |
Rinsumageest.
e. De ned. herv. kerk (H. Johannes de Dooper), vermoedelijk XI als eenbeukig kerkje gebouwd, in romaanschen tijd verbouwd tot driebeukige basiliek, later gewijzigd door het sloopen der zijbeuken en het dichten der scheibogen, ± 1500 vergroot met een zuidbeuk, bestaat thans uit een tufsteenen noordbeuk (± 1100) met een halfrond gesloten koor (XII B), waaronder een kleine krocht, een baksteenen rechtgesloten zuidbeuk (± 1500), en eenen tegen de westzijde van den noordbeuk gebouwden, baksteenen toren (1610, op ouderen voet; in 1805 nieuw ommetseld), met een zadeldak en eenen driezijdig uitgebouwden traptoren, waarlangs de zuidbeuk is doorgetrokken. In den noordmuur vier met tufsteen dichtgemetselde scheibogen met verhoogden extrados en afgeschuinde imposten; oostelijk hiervan een later ingebroken en weer dicht- | |
| |
gemetselde rondbogige ingang, een dichtgemetseld spitsbogig venster (XIV), drie smalle rondbogige spaarnissen, waarin kleine, gedichte rondboogvensters, en hieronder drie blijkbaar later aangebrachte rondboogjes. Ingang (1647) met gebogen fronton, waarin wapens en waarboven een steen met opschrift en: 1647. De koorsluiting bestaat uit twee geledingen, elk met oorspronkelijk vijf door twee rondboogjes afgedekte spaarnissen, waarvan de twee westelijkste aan iedere zijde zijn weggebroken en vervangen door groote spitsbogige vensters. In den oostmuur van den zuidbeuk een spitsbogig dichtgemetseld venster; in den zuidmuur drie dergelijke vensters en een gedeeltelijk weggebroken ingang met eenvoudige traceering (± 1500). De toren heeft rondbogige galmgaten, aan de zuidzijde nog met de oorspronkelijke dubbel geprofileerde dagkanten. In den westmuur twee steenen: een cartouche met opschrift en: 1610, en een met verweerd ornament (XVII a, maar met later hierop aangebracht jaartal 1805).
Inwendig: tusschen de beide beuken drie ronde zuilen met achtkante voetstukken en eenvoudige ronde lijstkapiteelen van roode Bremersteen, waarop de geprofileerde spitse scheibogen rusten. Eenvoudige ellipsvormige houten tongewelven. Tusschen noordbeuk en toren een geprofileerde rondbogige doorgang. In den zuidmuur van het thans afgeschoten en tot consistoriekamer ingerichte koor een eenvoudige piscine. Onder het koor een kleine halfrond-gesloten krocht, overkluisd met gepleisterde kruisgewelven op gordelbogen, gedragen door twee zuilen met schachten van rood geaderde travertijn, zandsteenen teerlingvormige kapiteelen (XI?, vermoedelijk Noord-Italiaansch werk) en zandsteenen Attische voetstukken met hoekknoppen. Deze, waarschijnlijk aan de westzijde verkleinde en dichtgemetselde krocht, heeft thans alleen een later ingebroken toegang in den oostmuur met een trap en een zware gevangenisdeur (XVII) met getralied
| |
| |
kijkgat. De toren heeft thans vier verdiepingen: de gelijkvloersche ruimte is overdekt door een koepelgewelf op zwikken van kleine baksteen; aan de noordzijde een schuin in de muurdikte aangebrachte toegang tot den traptoren; de derde verdieping is overkluisd met een laat stergewelf op baksteenen ribben van eenvoudig peerkraal-profiel; in den zuidwestelijken hoek de segmentvormig gemetselde schacht van het rookkanaal eener vroegere stookplaats; hierboven, rustend op het stergewelf, de klokkenstoel. In den traptoren een gemetselde wenteltrap, met gewonden spil, bestaande uit drie peerkralen. De kerk bezit:
Gebeeldhouwde zerk (1618) van de familie Aylva; zeer groote gebeeldhouwde zerk (± 1600), met wapens van het geslacht Tsjaerda, gedeeltelijk bedekt door den houten vloer; verschillende zerken (XVII en XVIII).
Gebeeldhouwd epitaaf (XVI c, in den oostelijken buitenmuur van den zuidbeuk gemetseld) met opschrift betreffende het overlijden van Syds Tsjaerda in 1546 en van zijn vrouw Moed Sythiema in 1557.
Twee tinnen schotels, met opschrift en: 1747.
Twee klokken, waarvan een in 1904 gegoten, ter vervanging eener in 1617 door Hans Falck van Neurenberg vervaardigde, en een in 1620 door denzelfden meester gegoten.
Een gebeeldhouwd doodkistdeksel (1341) van roode zandsteen, afkomstig uit den oostmuur van den zuidbeuk, voorstellend een met een lans gewapenden jongeling, in een spitsbogige nis, met een opschrift vermeldend den naam van Eppo en het jaartal 1341, is thans in het Friesch museum te Leeuwarden.
2. Van de voormalige abdij der Cisterciensen Klaarkamp, in 1165 gesticht, in 1580 verwoest, moeten zich in de vroegere kloostergronden, benoorden het Klaarkamper meer, nog fundeeringen bevinden.
| |
| |
Een koperen zegelstempel (XV?) van een pastoor, hier gevonden, is thans in het Friesch museum te Leeuwarden.
| |
Roodkerk.
De thans ned. herv. kerk, vroeger behoorende aan de abdij der Premonstratensen te Dokkum, is een oorspronkelijk tufsteenen gebouw (XII), aan zuid- en oostzijde geheel ommetseld, bestaande uit een schip, een halfrond-gesloten koor en een westgevel met spitsje, ter vervanging van den vroegeren toren. In den grootendeels tufsteenen noordmuur dichtgemetselde rondboogvensters. De kerk bezit:
Drie geschilderde rouwborden (1770 en 1787) van het echtpaar Harinxma-Heemstra.
Klok, in 1307 gegoten door Nicolaas.
| |
Sybrandahuis.
e. De thans ned. herv. kerk is een XIII d van groote baksteen opgetrokken gebouw, bestaande uit een schip, een 3/8-gesloten koor en een vlakken westgevel met houten spitsje, waarschijnlijk ter vervanging van een vroegeren toren. In den noordmuur een dichtgemetselde segmentvormig getoogde ingang, waarboven de moet van een spitsboog; moet van een weggebroken aanbouw (sacristie?). In het schip dichtgemetselde ronde lichtopeningen met dubbel geprofileerde dagkanten, in gedrukt spitsbogige nissen, in het koor gedrukt spitsbogige vensters, waarvan een, dichtgemetseld, nog de oorspronkelijke baksteenen traceeringen heeft. Eenvoudige, vlakke steunbeeren (lisenen), waarvan de meesten zijn weggebroken. Inwendig (geheel gewijzigd en gewit): aanzetten en schildbogen van een vroeger steenen gewelf. De kerk bezit:
Eenvoudige zerken (XVII).
| |
| |
Klok, in 1756 gegoten door Steen en Borchardt te Enkhuizen.
g. Heerenhuis (1773) aan de Dokkumer Ee. Gesneden deur met zijlichten in omlijsting. Aan de achterzijde een deur met luifel. Inwendig: in de gang gesneden deuren. Twee voorkamers met gesneden bedschotten; schouw met betegeling. Balkenzolderingen. In de keuken een eiken glazenkast (XVII d).
| |
Veenwouden.
e. 1. De ned. herv. kerk, in 1648 gebouwd ter plaatse eener oudere, aan den H. Johannes den Dooper gewijd, is een baksteenen gebouw, bestaande uit een schip, een driezijdig gesloten koor en een ingebouwden toren met zadeldak. Aan de westzijde een eenvoudige rondbogige ingang. Boven aan den toren jaartalankers: 1648. Inwendig: onder de binnenhoeken van den toren twee ronde zuilen (XV, gewit) met geprofileerde lijstkapiteelen en voetstukken, door korfbogen onderling en met den westmuur verbonden, waardoor een portaal onder den toren wordt gevormd. De kerk bezit:
Eiken preekstoel (XVII d).
Doophek (XVII d).
Kopexen doopbekkenhouder met bekken, waarin: 1842.
Onder den vloer grafzerken (XVIII).
Twee koperen kronen, met opschriften: 1722 en 1728.
Vier tekstborden (XVII d).
Twee tinnen offerschalen (XVII d) met deksels.
Gesneden wijzerplaat, met: 1790.
Klok, in 1715 gegoten door Jan Crans te Enkhuizen.
2. De Schierstins, vroeger genaamd Skiramonnicahuus, overblijfsel van een uithof der abdij Klaarkamp, in 1906 gerestaureerd, is een vierkant torengebouw (XIV) van groote baksteen, met een wolfdak, tegen welks oost- | |
| |
zijde een lager aanbouw (XVIII A gewijzigd, zie g). Het uitwendige is ongeleed en heeft in den voet aan drie zijden groote dichtgemetselde rondbogige openingen en schietsleuven; in de eerste en tweede verdieping smalle tweedeelige vensters met zandsteenen kozijnen en segmentvormigen ontlastingsboog. Inwendig bestaat de toren uit drie verdiepingen: de benedenruimte, overdekt met kruisgewelven met spitse schildbogen, heeft aan de oostzijde een rondbogige toegang, in de drie andere zijden dichtgemetselde, zwaar geprofileerde rondbogen, waarboven schietsleuven. In den oostelijken, thans tot postkantoor en woonhuis ingerichten aanbouw (zie g.) bevindt zich, in een woonvertrek, een voormalige buitenmuur van groote baksteen.
In de benedenruimte van den toren en tegen den noordmuur bevinden zich:
Doodkist (XII) van roode Bremersteen, met vischgraat-versiering in de binnenzijde.
Fragmenten van rood zandsteenen zerken (± 1200), met geometrisch ornament, afkomstig uit Bergum en Drachten.
g. Het postkantoor, een voormalig woonhuis, XVIIIA gebouwd tegen de oostzijde der Schierstins (e 2), waarschijnlijk ter plaatse van een ouderen aanbouw, heeft aan voor- en achterzijde een eenvoudigen ingezwenkten halsgevel met geschonden zandsteenen afdekking. Tegen de achterzijde een gebouwtje met een eenvoudigen trapgevel. Inwendig: in een woonvertrek, zichtbaar in een muurkast, een vroegere buitenmuur van groote baksteen, vermoedelijk overblijfsel van een gesloopt gedeelte der Schierstins.
| |
Wouterswoude.
e. De thans ned. herv. kerk, waarschijnlijk XIII d gebouwd, XIX B grootendeels ommetseld, is een bak- | |
| |
steenen gebouw, bestaande uit een schip, een 3/8-gesloten koor en eenen vierkanten toren met lage, ingesnoerde spits. De toren is niet ommetseld, maar heeft geheel vlak gehouden muren van groote baksteen, De kerk bezit:
Gesneden kuip (XVIII d) van den preekstoel.
Koperen lezenaar (XVIII d).
Heerenbank (XVIII a), met gesneden bekroning en wapens als te Driesum.
Zilveren beslag van een bijbel, waarin gegraveerd: 1841.
Klok, in 1780 gegoten door Pieter Seest te Amsterdam.
| |
Zwaagwesteinde.
e. De ned. herv. kerk, in 1837 gebouwd op T-vormig grondplan, bezit:
Klok in 1837 gegoten door van Bergen en Zoon te Midwolde.
|
|
Auteursrecht onbekend