Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, I. De provincie Limburg (Amby-Meer)

Horst.

a. Een gepolijste bijl van vuursteen werd gevonden in het moeras Sloyersbroeck; een zilveren denarius van Hadrianus wordt bewaard in het museum van het Geschied- en Oudheidkundig Genootschap te Maastricht.

America.

e. De r.k. kerk (H. Jozef), gebouwd in 1895, bezit een paar kleine gegoten koperen kandelaars (XVII A) en vier gesneden houten kandelaars (± 1700?).

[p. 143]

Horst.

e 1. De r.k. kerk (H. Lambertus), georiënteerd met 21/2^o noordelijke afwijking, van baksteen opgetrokken en geheel met ribgewelven overspannen, kwam tot haar tegenwoordige gedaante door vele veranderingen en uitbreidingen, waarvan de laatste in 1869, na algeheele restauratie door den architect P.J.H. Cuijpers, en is thans een driebeukige hallenkerk op gelede kruispijlers. Zij bestaat uit een middenschip (vermoedelijk XV) met respectievelijk midden-XVI en in 1869 verbreeden en verhoogden zuid- en noordbeuk, vormende drie volledige traveeën, de middenbeuk naar het O. nog twee traveeën langer, gevolgd door een even breed koor (XV B) van één travee en een 5/8-gesloten polygoon; elk der zijbeuken ten O. uitloopende in een even breede en even hooge, ook naar het schip geopende kapel (XVI A) van één travee en een 5/8-gesloten polygoon, en naar het W. twee traveeën doorgetrokken langs den geheel vierkanten, zwaren westtoren (XV? benedenbekleeding 1869); ten Z. van het koor een gewelfde sacristie (XVI); ingangsportalen ter zijde van de tweede algemeene travee.

Eenvoudige steunbeeren; vensters met (nieuwe) natuursteenen traceeringen; drievoudig dak, vóór met topgevels aan weerszijden van den toren, die zich nog één geleding hooger verheft, met aan elke zijde twee galmgaten, en een achthoekige spits draagt. Boven het middenschip een achthoekige dakruiter. Geprofileerde kapiteelen aan de schalken; in de (noordelijke) Mariakapel kapiteelen en een basement met figuren; de zuiderbeuk met stergewelven; gebeeldhouwde sluitsteenen in de kapellen en in de tusschengelegen middenschipvelden. De kerk bezit:

Drie houten altaren met Korinthisch retabel en wel: hoogaltaar Lodewijk XIV (XVII c-d) met rijk tabernakel (veranderd) en altaarstuk: Kruisgroep (midden-XVII), alliantiewapen-van Wittenhorst-Bocholtz, in het topmedaillon

[p. 144]

God de Vader; Maria-altaar Lodewijk XIV (XVII d) met resten van het oude tabernakel en altaarstuk: O.L. Vrouwe Hemelvaart; in topnis met karyatiden een O.L. Vrouwebeeld; Renaissance zij-altaar (1647) met altaarstuk: H. Dominicus (midden-XVII) en bovenordonnantie met schilderij: H. Martinus (midden-XVII).

Twee eiken dubbele biechtstoelen (XIX a).

Hardsteenen kuip (XIII, gerestaureerd) van een doopvont, met vier koppen; laat-gothisch hardsteenen wijwatervat (XVI A) op voet.

Gebeeldhouwde hardsteenen grafzerk van Jan van Wittenhorst († 1569) en Josina van Wees († 1572); (buiten de kerk) grafzerk met wapen (1615).

Houten beeldgroepen: Kruisbeeld (± 1500) met Maria en Johannes (XVI a); Pietà (± 1500); H. Annatrits (± 1500); Marianum (± 1530).

Houten beelden: H. Eligius (XV); H. Severinus, H. Paus Cornelius?, H. Catharina, H. Agnes, H. Job, H. Lucia, H. Franciscus, H. Sebastiaan, H. Wilgefortis, H. Crispinus, H. Crispianus, H. Johannes den Dooper, H. Rochus (alle ± 1500 of XVI); Kruisbeeld (± 1600); H. Jacobus Major (± 1600?), H. Maria met het Kind, H. Antonius Abt, vrouwelijke Heilige (alle XVII); H. Lambertus, H. Remigius, H. Jozef met het Kind, H. Engelbewaarder (alle XVIII), pelikaan (± 1700, van een altaar). Van steen: (in halfhoog beeldwerk) de mis van Bolsena (?); Ecce Homo; passiepaal, waarop een haan, een groot kruis, de Dood (een en ander XVI A, van een kerkhof-groep).

Eiken triptiekkast (XVI a, Z.-Nederlandsch) met tafereelen betreffende de heiligen Eligius (of Dunstan?) en Bernardus; portretten van Jacobus († 1644) en Nicolaas Merlo († 1678) (XVII d).

Koperwerk: schildje (XVIII b), waarop de H. Ambrosius geschilderd; twaalfarmig hangkroontje (± 1700, bescha-

[p. 145]

digd); twee gedreven lichtarmen met rozet (XVII) en één (XIX a).

Zilverwerk: laat-gothischen cylindermonstrans (XV); gedreven ciborie met tafereelen en figuren (XVII B); miskelk (XVII d); ampullenblad met drijfwerk (XVII); altaarrinkelbel (XVII B); processieborst-plaat (XVIII).

Koperen kandelaars, gegoten: een paar en twee kleine eenlingen (XV), een paar geprofileerde (± 1600); gedreven: eenling met nodus (XVI), tien paar van verschillende grootte (XVII); ziekenlantaarn (XVII B). Smeedijzeren kaarsenkroonstandaard en zes dito één-kaars-standaards (XVII).

Eenige antependiën van oude zijde (midden-XVIII, versleten); driestel met wapen-van Wittenhorst-van Bronckhorst (XVII c); driestel (XVIII), drie kazuifels, humeraal en eenige stolae (alle XVIII); kanten communie-doek (XVI) met dieren; velum (XVII B); eenige vela (XVIII).

Klokken van 1405, 1536 en 1537, de laatste twee gegoten door Albert Hachman.

In de sacristie wordt bewaard een ivoren pax (XIV), in zilveren raampje.

2. Nabij Horst, te de Risselt in een modern bedehuisje, achter een oud traliehekje, een houten madonnabeeldje (XVI B).

3. Bij Gastendonk, thans absis eener nieuwe voorruimte, een oud baksteenen bedehuisje in 5/8-grondvorm, waarin een nis, afgesloten met een kruisstavenhekje.

f. Het verbouwde voormalige oude mannen- en vrouwenhuis heeft in den modernen gevel twee wapensteenen van 1726; aan den achtergevel een eenvoudige houten warande (XVIII).

g 1-4. Markt 111, aan den gecementen gevel van het kostershuis ankerjaartal 1729; naast huis B 122, gesmeedijzeren hekdeur (XVII B); B 11, huisje met ankerjaartal 1647; B 94, gecemente gevel met ankerjaartal 1794.

[p. 146]

h. De schutterij ‘Wilhelmina’ bewaart een zilveren ketting met fraaie borstplaat, waarop het alliantiewapen-van Wittenhorst-van Bronckhorst (XVII c), vogel (± 1600) en koningsplaten van 1621, 1622 en 1662.

Meterik.

e 1. De r.k. rectoraatskerk (H. Johannes Ev.) bezit:

Eiken preekstoel (midden-XVIII), voet en trapje veranderd.

Kleinen gegoten koperen kandelaar (XVI, beschadigd).

2. Een baksteenen open bedehuisje, vóór met topgeveltje, achter afgerond, bevat achter een kruishekje drie grove houten beeldjes.

g 1-2. Dicht hierbij: C 78, boerderij met stroodak en ankerjaartal 1716; bij den weghoek naar den molen baksteenen boerderijgevel met gekoppelde vensterbogen, tandversiering en ankerjaartal 165?.

Oostenrijk.

b. Van het kasteel van Horst, thans een bouwval, staan, te midden van deels gedempte grachten, nog overeind de hooge hoek van een vierkanten baksteenen toren met eenige aansluitende muurbrokken (XIV of XV), een laag brok van een ronden toren (XV?), ten deele van mergel, een stuk baksteenen muur met hardsteenen deurkozijn(XVII B). Van den voorburcht een eenvoudige, één verdieping hooge woning met aansluitenden eenvoudigen hardsteenen poortdoorgang met rondboog (XVI); hier wordt bewaard een groote gevelsteen van 1664 met het alliantiewapen-van Wittenhorst-van Bronckhorst. Nabij den bouwval de voormalige baksteenen tiendschuur met het ankerjaartal 1744.