Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, I. De provincie Limburg (Amby-Meer)

Gulpen.

a. Een Germaansche urn werd gevonden in het gehucht De Gracht, een Romeinsch brandgraf ten Z.O. van het kasteel Neubourg. De hieruit afkomstige voorwerpen zijn voor een deel in het museum van het Geschied- en Oudheidkundig Genootschap te Maastricht. Op het kerkhof en in den tuin der pastorie werden aangetroffen geörienteerde, met ruwe steenen gemetselde graven (misschien uit Frankischen tijd).

[p. 108]

De Bek.

g. De Hoeve de Bek (vóór 1825 tevens posterij, ten deele verbrand in 1910) draagt de ankerjaartallen 1630 en 1663; hoekkamer met moerbalkzoldering en schouw (1666).

Gulpen.

e 1. De r.k. kerk (H. Petrus), geöriënteerd met 25^o noordelijke afwijking, oorspronkelijk bestaande uit een enkelvoudigen beuk met koor en westtoren, in 1573 verwoest, in 1613 herbouwd, werd in 1806 met een zuidbeuk uitgebreid, in 1836 met een noordbeuk, een 3/8-gesloten koor, een doopkapel en een sacristie. De, waarschijnlijk romaansche, zware, vierkante, geheel effen toren (hersteld in 1845) is tot op halve hoogte gebouwd van keien, daarboven van kalksteen; vernieuwde vierkante, achthoekig ingesnoerde, met leien bekleede spits; zware versterkingsbeer aan den zuidwestelijken hoek. De kerk bezit:

Twee eiken koorbanken (± 1800?) van vier zetels.

Hardsteenen doopvont (1823).

Eiken preekstoel (XVII, in 1880 hersteld).

Orgel (1841, door Schauten te Juchen).

Hardsteenen grafsteen (1619) met alliantiewapen (van Eynatten-Hoemen) en kwartierwapens.

Verguld houten Kruisbeeld (XVIII).

Kristalkroon (midden-XVIII, verminkt); twee kleine kristalkronen (XIX A) en een grootere.

Zilverwerk: gedreven laat-gothischen monstrans (XVI a, geschenk van een der heeren van Eynatten, gerepareerd en ten deele vernieuwd); vergulde ciborie (± 1700); ciborie (XVIII); twee miskelken, een van 1775 en een van 1789.

Koperen kandelaars: zeven paar gegoten drievoets (XVII B); een gegoten (XVII) en een paar (XVII); twee paar gedrevene (± 1800). Een broedermeestersstaf met koperen topversiering (XVIII).

[p. 109]

Met rijk borduurwerk versierd driestel (XVI a); onvolledig driestel (± 1700, met goud geborduurde figuren en bloemwerk); een driestel (XVIII); een kazuifel met kruis en paal Lodewijk XVI.

Houten credenstafel (XVIII B) met marmeren blad; gesneden houten processietroon-hemel (± 1700) voor een Mariabeeld.

Klok, in 1807 gegoten door Clément Drouot en P. Thouvenel.

2. De Pastorie draagt in ankers de dagteekening 1732.

3. De ned. herv. kerk is een klein baksteenen gebouw (1837) met daktorentje, en bestaat uit een enkelvoudige, 3/6-gesloten ruimte met een achtergalerij, waaronder portaal, trap en consistoriekamer. De gemeente bezit:

Twee eenvoudige zilveren avondmaalsbekers (1711), een grooteren versierden beker (1718), een zilveren en een tinnen schaaltje (XVIII).

4. De synagoge (1823) is een onaanzienlijk vierkant mergelsteenen gebouw onder een in een vierkant torentje uitloopend tentdak.

g 1. Het kasteel Neubourg (Nieuwburg) met voorburcht en kasteelhoeve, de twee eerste op een rechthoekig eiland, de laatste op een tweede kleiner vierkant eiland, omgeven door aan elkander sluitende grachten, is toegankelijk over twee bruggen van drie bogen en binnen het kasteelterrein over een derde brug. Bij elke brug een poort met valbrugsponning; die van de hoeve, met zadeldak gedekt, is overblijfsel van een voormaligen toren.

a. Het kasteel, vermeld XIV, gebouwd XVII b, aanmerkelijk verbouwd en vergroot 1734 door J.J. Couven, verbouwd ± 1770, uitgebreid ± 1850, en geheel gerestaureerd XIX d en XX, bestaat uit een in baksteen opgetrok-

[p. 110]

ken gebouw met kelderverdieping, weinig verhoogde beganegrond en twee verdiepingen, op rechthoekig grondplan met uitspringenden toren in het Z.W.; twee haaks op dit gebouw staande vleugels van ongelijke breedte, welke ± 1850 aan hun oostelijk uiteinde door een bijbouwsel met bordes werden verbonden. Hoekblokken van mergel, vensteromlijstingen van Naamsche steen; consolekroonlijst. De toren (XVII b), op basement met schietgaten, heeft een verhoogden beganegrond en vier verdiepingen, kruisvensters en consolekroonlijst, de bovenste verdieping misschien XVIII b, waarbij dan de leien spits in den vroegeren (XVII A) vorm hernieuwd. Inwendig: gesmede trapleuning Lodewijk XIV; trap met gesmede leuning (XVII A). Geschilderde schoorsteenstukken en dessus-de-porte. Verzameling familieportretten (XVIII en XIX A), uit de geslachten de Hayme, waaronder dat van den herbouwer van het kasteel, v. Wendt, Schaesberg, v. Bernsau, Velbrück, en Marchant d'Ansembourg. Schilderijen (XVII-XVIII A), waaronder werken van J.B. Coclers, G.v. Santen, J. de Momper, S.v. Beest (1661), H. de Meyer, J. Fijt, Rosa di Tivoli en D. Maes. Tien strooken gobelins.

b. Aan de noordzijde de voorburcht (XVII b vermoelijk XVIII B gewijzigd), vormende drie zijden van een rechthoek; de lange zijde, besloten door twee uitspringende torens met leien spits, heeft in het midden een poort in omlijsting van Naamsche steen, muurzuilen en frontispiece van mergel, verhoogd dak met vierkant torentje, waarin uurwerk. Aan den westelijken vleugel een moderne kapel, waarin gebeeldhouwd retabel (XVB) met drie paneelen, waarop: Calvarie, Pietà, Geeseling.

c. Naast de kapel de vermelde brug en poort, toegang gevende tot de hoeve (XVII A, verbouwd XVIII B) met schietgaten en hoofdgestel met consoles.

In den tuin een achtkantig paviljoen (midden-XVII) met

[p. 111]

twee vleugels, stoep met gebogen wangen, en gedekt met een achtkantige ingesnoerde spits met peer.

2. Van het kasteel Groenendaal zijn slechts eenige fundamenten van mergel en reuzenmoppen over.

De half gesloopte vleugel (1774-1775) van het ernaast gelegen heerenhuis (cartouche Lodewijk XV boven den ingang) dient thans als bergplaats der bijbehoorende hoeve Groenendaal, met torenkamer boven de inrijpoort, waarboven sluitsteen met het jaartal 1823.

3-5. Nr. 78, huis met hof (± 1700 en XIX A); Roodestraat nr. 61, groot huis (omstreeks 1800); aan het begin van den weg naar het station: hoeve (XVII?) met breeden gevel, gebouwd met speklagen.

Pezaken.

Van een vroeger kasteel Carsfeld zijn alleen grachten over, en een vrijstaand, van mergelsteen gebouwd klein huis (1718) met trapjesgevels. Hoeve gedagteekend 1819 en 1824. Hardsteenen grafsteen (± 1600), thans putdeksel met vele wapenschilden en Renaissance-ornament.

Reimerstok.

e. De r.k. rectoraatskerk (H. Franciscus van Assisië), onbelangrijk bouwwerk van 1835-39, bezit een paar tinnen kandelaars (± 1800).

g. Het vroeger ‘Bokkenheufke’, thans Puthof geheeten, voormalige heerenhuis (XVII), is opgetrokken van baksteen met natuursteenen banden en omblokte vensters; dubbele bordestrap vóór de portaalrisaliet met topgevel; betegelde schoorsteenboezems; steen met gepaald wapenschild. Thans hoeve-woning met twee uitspringende vleugels (XVIII b) voor bedrijfsruimten; steen, waarop bok en 1734.