Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, I. De provincie Limburg (Amby-Meer)

Grubbenvorst.

a. Urnen zijn gevonden nabij de pachthoeven: ‘Kaldenbroek’ en ‘Bij Marianne’; Gallo-Germaansche urnen en bij-potjes, worden bewaard in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Ter plaatse der voormalige R.K. Kerk van Lottum op den Maasoever, de sporen van een Romeinsch gebouw; onderstuk van een Romeinsch altaar met een klein deel van het opschrift, thans in het Rijksmuseum te Leiden. Romeinsche munten, eveneens bij de Maas gevonden. Aardewerk, twee maalsteenen en twee gepolijste bijlen van vuursteen, ten W. van Lottum aan den Schaapsweg, - de maalsteenen en bijlen thans in het museum van het Geschied- en Oudheidkundig Genootschap te Maastricht.

[p. 103]

Grubbenvorst.

e. De r.k. kerk (H. Maria Hemelvaart), gerestaureerd, georiënteerd met 3^o noordelijke afwijking en met ribgewelven overspannen, bestaat uit: a. een geheel vierkanten baksteenen westtoren (XV), tevens portaal; b. een iets breeder enkelvoudig schip (XVI B? en midden-XVII) van drie traveeën, met tufsteenen borstwering, mergelsteenen hoogeren opbouw, kort na een brand (1635) in baksteen verhoogd met hernieuwde kruisribgewelven op grove Toskaansche pilasters; c. een boven een tufsteenen plint, van baksteen opgetrokken, enkelvoudig dwarsschip met (lageren) vierkanten noordarm (XV-XVI) en een dergelijken zuidarm (1884) met aansluitende sacristie (1884); d. een, boven een tufsteenen plint, van baksteen opgetrokken koor (XV-XVI), later verhoogd en alleen bestaande uit een 5/8-gesloten polygoon, waarvan de gewelfribben staan op renaissance kraagsteenen (XVII b); e. en f. bezijden den toren aangebouwde (XIX) doopkapel en bergplaats. Eenvoudige steunbeeren; spitsboogvensters met nieuwe traceeringen; dichtgemetselde noordelijke zij-ingang. De westtoren, waarvan ook de traceeringen der nissen geheel van baksteen zijn gemetseld, bestaat uit drie geledingen, de benedenste met (vernieuwden) ingang en venster in hooge spitsboognis, ter zijde met telkens twee korfboognissen, de bovengeledingen met in elk vak twee drieledige siernissen, in de derde geleding als galmgaten voor de helft opengewerkt; eenvoudige achthoekige met leien bekleede spits; geen gewelf; houten trapje, De kerk bezit:

Twee eiken koorbanken Lodewijk XV (XIX A?) van drie zetels, met vóór-schotten, waarvan het eene (XVI) met briefpaneelen, zijstukken met figuren en wapenhoudende leeuwen, het andere laat-Lodewijk XV.

Ronde hardsteenen doopvont (1666) op baluster.

Eiken preekstoel Lodewijk XV met fraaie trap en eenvoudigen baldakijn.

[p. 104]

Houten beelden: H. Johannes den Dooper (XV B); twee engelen (XV B) met passiewerktuigen; H. Petrus (XVI A); H. Paulus (XVI A); kop van H. Johannes den Dooper (XVI, wormstekig).

Schilderij: H. Dominicus (XVIII, doek).

Gedreven zilveren monstrans (1726, thans te Roermond in de kerk van het H. Hart); gedreven zilveren ciborie (midden-XVIII).

Vier paar gegoten koperen drievoetkandelaars (XVII B).

Kazuifel met wapen (1775); humeraal (XVIII) van fraaie zijde.

Klok, in 1651 gegoten door de gebr. Johannes, Petrus en Henricus van Trier.

Op het kerkhof: grafzerk met wapen (1611, van Willem van Haeren); priesterzerken (1749 en 1785), alle tegen den kerkmuur; overigens steenen grafkruisen van 16.., 163(5), 1669, 1676, 1684 en 1719.

g 1. Het gebroken slot. Te midden van sporen eener uitgebreide omgrachting, bouwval van twee uit groote baksteenen opgetrokken ronde torens (koepelgewelven, nissen, segmentboogopening), verbonden door stukken van dergelijk zwaar muurwerk (schoorsteennis), voorts van een stuk, haaks op den voorgaanden gerichten, dwarsmuur. Middeleeuwsch (wellicht XIV).

2. Van het vroeger adellijke huis Kaldenbroek maken nog aanmerkelijke baksteenen muurresten deel uit van een boerderijcomplex, n.l. een groep in haakvorm met een lager, en met een hooger gedeelte (XVI?) met zware steunbeeren, een andere groep met nieuwere gevels, waarin aan den voorkant een dubbel gezwenkte topgevel (XVI B) met mergellagen en duivegaten is opgenomen en ook aan den achterkant oud metselwerk met mergellagen zichtbaar is; aanmerkelijke resten van een vroegere omgrachting.

3-5. A 66, kleine baksteenen woning met ankerjaartal

[p. 105]

1794; nr. 142, woning met ankerjaartal 1711; nabij de kerk hoekhuis met ankerjaartal 1780.

Lottum.

e. De r.k. kerk (H. Gertrudis), gerestaureerd en vergroot in 1866 en volgende jaren door P.J.H. Cuypers, georienteerd met 8^o zuidelijke afwijking, van baksteen opgetrokken en met ribgewelven overspannen, bestaat uit: a. een geheel vierkanten westtoren (1491) met ingangsportaal; b. een ouder, iets breeder enkelvoudig schip (XV), van vier traveeën, vroeger onmiddellijk gevolgd door een 5/8-gesloten polygoon, thans (sedert 1869) gevolgd door c. een dwarsschip, waarachter een copie van het oude 5/8-koor. Eenvoudige steunbeeren, overdwars op de westhoeken; de spitsboogvensters hebben nieuwe traceeringen; de gewelfribben ontspruiten op geprofileerde, achthoekige kapiteelen van op kraagsteenen staande muurschalken; dichtgemetselde zuidelijke ingang in de tweede travee. De toren, zonder beeren, telt drie geledingen; de (vernieuwde) ingang met spitsboogvenster samen in een hooge nis; de beide bovengeledingen met, in elk vak, twee nissen met sierlijke natuursteenen blinde traceeringen, de bovenste half geopend als galmgaten; aan de zuidzijde in de plaats van een stel nissen een achthoekig uitgebouwde traptoren; achthoekig ingesnoerde spits. De kerk bezit:

Eenvoudige eiken koorbank (XVII a) veel veranderd; dubbelen eiken hoekbiechtstoel Lodewijk XVI.

Romaansche hardsteenen doopvont (± 1200), op later voet; klein hardsteenen wijwatervat (± 1500).

Houten beelden (vele nieuw gepolychromeerd): H. Agatha, H. Michaël, H. Gertrudis als abdis, H. Lucia, H. Maria Magdalena (alle ± 1500); H. Cornelius Paus, H. Eligius, H. Willibrordus, H. Catharina, H. Gertrudis, H. Engelbewaarder (XVI en XVII).

[p. 106]

Gewelfschilderingen (1510; sterk opgehaald) in het schip; in het nieuwe koor copieën der schilderingen (1477) van het gesloopte.

Tafereelen (midden-XVI, Antwerpsche school) betreffende Maria en den H. Sebastiaan op vier deurpaneeltjes, inen uitwendig beschilderd, thans altaarvleugels.

Christus aan het kruis (altaarstuk van 1693, doek, door J.F. Douven); H. Antonius Abt (XVIII A), oud altaarstuk.

Zilverwerk: twee gedreven miskelken (XVI en XVIII).

Koperwerk: lavaboketel (XV); wijwaterbakje (± 1700); geel- en roodkoperen kruis op gedreven voet (XVIII d) met (oudere) beeldjes van Maria en Johannes (XVI?).

Drie driestellen, twee koorkappen, drie kazuifels (± 1700, het meerendeel XVIII).

Sacristiekast-deuren met ijzerbeslag (± 1600).

In de sacristie een klein gebrandschilderd glas: de H. Gertrudis (XVII).

Drie klokken, waarvan een in 1449 gegoten door Johannes van Venlo, een in 1565 door Willem Hachman, en een in 1810 door C. Drouot.

Op het kerkhof: een negental steenen grafkruisen (XVI-1788).

Ter pastorie bewaard: twee broedermeestersstaven met zilveren plaat (1752), waarop geschilderde afbeeldingen van heiligen.

g 1. Het huis Borggraaf (XVI A) is een omgracht twee verdiepingen hoog, vierkant kasteeltje van vijf, respectievelijk vier vensterbreedten, en bestaat uit vier vleugels (XVI A en volgens ankers 1555) onder even hooge aaneengesloten zadeldaken, om een vierkant binnenplaatsje; twee geheel baksteenen trapgeveltjes; smalle rechthoekige vensters met rechte strekken; Renaissance gevelpoortje, vroeger met valbrug; de muren deels versierd met mergellagen.

[p. 107]

Inwendig: haard met heugel en, van elders afkomstige, schouw (XVII A); onder een der oudere vleugels een door kruisribgewelven overkluisd hoog sousterrain. De voorhoeve, met kleine valbrugpoort, is (volgens ankers) grootendeels van 1743.

2-3. Huis B 84, resten van een gekoppelden boog, ankerjaartal 1654; B 92, ankerjaartallen: het huis 1763, de schuur 1669.

Lovendaal.

g. Het voormalig heerenhuis de Steeg (thans behoorende bij het Ursulinenklooster) is een vroeger omgracht, rechthoekig, zeven vensters breed, twee kamers diep, twee verdiepingen hoog, baksteenen huis (midden-XVIII) onder leien schilddak, met nuchter dakspitsje, waarop windvaan (1802). De vensters thans met cementen omlijstingen; hardsteenen middendeur Lodewijk XV, met kalf en bovenlicht.

Inwendig uitgebroken en veranderd; nog slechts eenige resten van schoorsteennissen met stucversiering en schilderwerk (Lodewijk XVI en Empire) zichtbaar.

Vóór het heerenhuis, en daarmede een vierkant plein afsluitende, symmetrisch: rechts een baksteenen stalgebouw, links een dito schuur, beide (± 1800), nu in verval; de gevels versierd met groote bogen.