Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VII. De provincie Overijssel

Wijhe.

a. Eenig Frankisch of laat-Saksisch aardewerk, hier gevonden, is in het Rijksmuseum van oudheden te Leiden.

d. Boven een poortje van het (nieuwe) raadhuis, onder een toppilaster een gebeeldhouwde kraagsteen (XV) met kopje.

e. De ned. herv. kerk (H. Willibrordus), wellicht XII opgericht, doch meermalen verbouwd en vergroot, is een driebeukig gebouw, onvoltooide hallenkerk, bestaande uit: een schip van baksteen en tufsteen, welk laatste materiaal vermoedelijk afkomstig is van een, wellicht eenbeukig, schip (XIII), dat het oudste gebouw verving; een langs den toren doorgetrokken smallen noordbeuk (XIV toegevoegd?), XVIA vergroot met een driezijdig gesloten koor ter volle breedte van het middenschip; een zuidbeuk (midden-XV) ter breedte en hoogte van het middenschip, en, blijkens een overhoekschen steunbeer, naar het Oosten met een ⅝-gesloten koor (± 1500) verlengd; een ⅝-gesloten tufsteenen middenkoor (XIV-XV); en eenen baksteenen toren (± 1200). De middenbeuk bevat nog overblijfselen (XIII), de noordbeuk brokken muurwerk van tufsteen en sporen van kleine spitsbogige vensters. Tegen de westelijke afsluiting van het noordkoor het begin van een muur, dat wijst op het voornemen ook

[p. 145]

den noordbeuk te verbreeden. Aan de noordzijde van het middenkoor een fragment van een lijst (XIII?), wellicht overblijfsel van het vroegere koor In den noordmuur een gedichte korfbogige ingang. Spitsbogige vensters, waarvan die in de noordelijke koorsluiting zijn dichtgemetseld. De toren bestaat uit drie geledingen, waarvan de middelste twee afdeelingen heeft. In de bovenste afdeeling rondbogige galmgaten met baksteenen middenpost; hierboven een rondboogfries tusschen de hoeklisenen. De bovenste geleding (XIV) heeft slanke spitsbogige nissen. Spitsbogige westelijke ingang (XIX verknoeid), waarboven een nisje. Tegen den oostmuur van den toren, onder het kerkdak, de moet van een lager schipdak; hierboven een dichtgemetseld rondbogig galmgat.

Inwendig (geheel gewit): Over noord- en middenbeuk kruisribgewelven (XV), waarvan die in den middenbeuk gebeeldhouwde sluitsteenen hebben; over den zuidbeuk netgewelven; in den toren een kruisribgewelf. Tusschen midden- en zijbeuken zware rechthoekig geprofileerde pijlers. De langs deze pijlers doorloopende gewelfribben zijn op verschillende plaatsen weggehakt. Boven de scheibogen aan de noordzijde sporen van spitsbogige vensters. De koorsluiting van den noordbeuk is thans door een muur van dien beuk afgescheiden en tot consistoriekamer ingericht. In het westelijk gedeelte (thans bergruimte) van dezen beuk fragmenten van pijlers. Tusschen het derde en vierde gewelfvak boven het middenschip een muur van groote moppen, waarin later een met kleine steen getoogde opening gebroken werd, en tegen welks westzijde de moet van een zadeldak, overeenkomend met die tegen de toren. De oorspronkelijke uitgespaarde trap in den noordelijken torenmuur is ter hoogte van de gewelven in den noordbeuk dichtgemetseld. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII c) met trap (XVII b).

Eiken doophek (XVII b).

Twee koperen lezenaars (1821).

[p. 146]

Gesmeed ijzeren doopbekkenhouder (XVII), en een (XVIII).

Twee koperen blakers (1821).

Orgel, blijkens opschrift geschonken in 1821 door Johan Lubbert Umbgrove.

Marmeren graftombe (XVIII a) van Coenraad Willem van Dedem, met beeldhouwwerk door J. Mast te Utrecht.

Dergelijke tombe van Transisalanus Adolf baron van Voorst tot Hagenvoorde, eveneens door J. Mast.

Tombe (XVIII d), in marmer en hardsteen, van Robert van Ittersum.

Drie koperen kronen (XVII).

Psalmbord (1646).

Rouwbord (XVIII a).

Avondmaalszilver: beker (1628), beker (1657), en twee bekers (1826); twee schotels (1835).

Twee klokken, waarvan een gegoten in 1681, en een XVII d.

g 1. Op het Kerkplein een gevel met cijferankers: 1659.

2. Ter plaatse van de voormalige havezate de Gelder een gesmeed ijzeren hek (XVIII c) met hardsteenen pijlers en siervazen, vermoedelijk afkomstig van de gesloopte havezate Hagenvoorde.

3. Het kasteel 't nijenhuis, in 1457 vermeld, meermalen verbouwd, o.a. XVII, ± 1700, en XIX d, bestaat uit een hoofdgebouw XVI (verbouwd XVII en XVIII), met twee rechthoekig daarop staande vleugels een voorpleintje omsluitend; een noordelijken en een zuidelijken hoektoren (XIX d), het geheel door een gracht omringd; en eenige bouwhuizen. In den topgevel, boven de met bergsteen omlijste ingangstravee, een wapen, en daaronder, in de gootlijst, het (later aangebracht) jaartal: 1437. Te weerszijden van den ingang twee gebeeldhouwde bergsteenen palen, met leeuwen- en engelenkopjes, wapens, en het jaartal: 1700 (waarschijnlijk samengesteld uit fragmenten XVIIA, en

[p. 147]

hierheen overgebracht). Inwendig: In de voorhal twee marmeren reliefs (XVII B) in dwarsovaal afkomstig van het huis De Gelder. Verscheiden oude schouwen (XVII d en XVIII a), waaronder een met schilderstuk van Dionys van Nijmegen: Venus en Vulcanus, afkomstig uit een huis in Rotterdam. In de rookkamer een geschilderd behangsel, klassieke landschappen in den trant van Is. de Moucheron; twee groote doeken, twee paar kleinere, twee deurstukken en een stuk in 't grauw tusschen de vensters. In het nieuwe gedeelte een geschilderd behangsel van vijf stukken door Augustijn Terwesten: de geschiedenis van Aeneas en Dido in levensgroote figuren, overgebracht uit een huis te 's Gravenhage; meer dan levensgroot portret (XVII d) ten voeten uit van Maria II Stuart; portret van Prins Maurits: borstbeeld in harnas; reeks van voorstellingen (XVIII d) betreffende Baron van Dedem als Staatsch gezant bij de Porte; familieportretten (XVII a-XIX A) hoofdzakelijk uit de geslachten van Knobelsdorff, van Dedem en Sloet. Voorts ijzeren haardplaten (1661 en XVIII), groote verzamelingen oudheden: porselein en glaswerk, meubels, uurwerken, stoffen, gebrandschilderde ruitjes, rouwborden, wapenen e.a. Bij het ingangshek twee bronzen vuurmonden op affuiten, in 1787 en 1788 gegoten door Joh. Maritz, afkomstig van de voormalige havezate De Gelder.

Bouwhuizen (1687 en 1694, blijkens jaartallen in de gevels).

Wije-Boerhaar.

e. De r.k. kerk (H. Willibrordus), in 1819 gebouwd, bezit:

Verguld zilveren monstrans (XVI a), midden-XIX onoordeelkundig gerestaureerd.