Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VII. De provincie Overijssel

Vollenhove (Stad-).

Vasse.

g. Op het erve Hermelink een oude schuur: gedeeltelijk baksteenen vakwerkbouw, met houten topgevels, afgedekt door boeiborden, aan de eene zijde eindigend in twee gesneden paardekoppen, aan de andere zijde in een houten kruisje.

Vollenhove (Stad-).

a. Voorhistorische enz. monumenten.

Eenige Frankische gebruiksvoorwerpen, hier gevonden, zijn thans in het Rijksmuseum van oudheden te Leiden.

b. Verdedigingswerken.

Van het voormalige kasteel Toutenburg, in 1524 - na 1552 gebouwd onder Georg Schenk, in 1581 ontmanteld, XIX a grootendeels gesloopt, bestaan thans nog slechts de bouwvallen (XVI b) van twee ronde baksteenen torens, waar beneden zich kanonkelders bevinden.

Het materieel van de afbraak werd gebezigd voor den bouw van het tegenwoordige huis Oldruitenborch. Zie g 24.

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

Het raadhuis, in 1621 opgetrokken, is een rechthoekig gebouw, van baksteen met rijke toepassing van bergsteen, dat met een

[p. 135]

smallen zuidelijken gevel aansluit tegen de noordzijde van eenen vierkanten klokketoren (XV d; zie e 2), waarschijnlijk overblijfsel eener vroegere kerk. Aan de oostelijke lange zijde de voorgevel, met gelijkvloersch een portiek bestaande uit een rondboogstelling, rustend op vijf Toscaansche zuilen en twee halve zuilen. Hierboven, onder de vensters der verdieping, een fries met zandsteenen banden en leeuwenkoppen, en, voor het venster der middelste travee, een balkon op versierde consoles en met twee steenen, in elk waarvan het gemeentewapen. Boven dit middenvenster een cartouche met: 1621. Om den bovenkant van het balkon loopende waterlijst. Bergsteenen banden en boogblokken. Op de verdieping vensters met bergsteenen kruiskozijnen en halfronde ontlastingsbogen, in wier trommels schelpvormige vullingen. Aan de smalle zijden trapgevels. Sierankers. Het raadhuis bezit:

Eenige oude zegelstempels en een zijden vaandel (1787).

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. kerk (H. Nicolaas), ook Groote- of Bovenkerk genoemd, XV d gebouwd, inwendig geheel gecement, is een tweebeukige hallenkerk, waarvan iedere beuk een ⅝-gesloten koor heeft. In den hoek tusschen beide sluitingen een achtkante toren, ten O. waarvan een vierkante uitbouw, de gerfkamer. Tegen de westzijde van den noordbeuk een, nu als bergplaats gebezigd portaal (onderbouw van een toren?) met een traptoren aan den noordkant; aan de zuidzijde een kapel, thans portaal. Steunbeeren. Spitsbogige vensters met vischblaastraceeringen. In den oostwand van den zuidbeuk een ingang (XVIII). Inwendig: over elk der beuken een houten tongewelf, gedragen op schinkels in den vorm van een netgewelf. Tusschen beide beuken spitse scheibogen op ronde zuilen. In de gerfkamer een steenen kruisribgewelf. In de zuidelijke kapel een dergelijk gewelf weggebroken

[p. 136]

en vervangen door een houten zoldering. De verdieping is tot duivenzolder ingericht. De kerk bezit:

Orgel (1687, door Apollonius Bosch, orgelmaker te Amsterdam).

Grenen banken (XVIII c).

Grafzerken (1505, 1523, 1586, 1597), een (1610) met de gepolychromeerde wapens-Sloet, -Buckhorst en kwartieren, en verschillende zerken (XVII en XVIII).

Gedenkbord, met opschrift betreffende het orgel en: 1715.

Vier zilveren bekers (XVII).

2. Ten O. van de Groote kerk staat de klokketoren (XV d, XVII gelijkvloers ingericht tot gevangenis), een vierkant baksteenen bouwwerk, bestaande uit drie geledingen met spitsbogige nissen, waarin eenvoudige baksteenen posten en traceeringen, en gedekt door een korte, geknikte spits met gesmeed ijzeren kruis (XV d). De geledingen zijn gescheiden door zandsteenen waterlijsten. Tegen de noordzijde is het raadhuis aangebouwd (zie d). Aan de zuidzijde een rondbogige ingang in een spitsbogige nis. Aan de oostzijde in de onderste geleding een klein getralied venster. Zonnewijzer.

Klok, in 1511 gegoten door Gherhardus van Wou.

3. De ned. herv. O.L. of kleine kerk, in 1423 gesticht ter plaatse eener kapel (± 1380), in 1450-1458 vergroot, in 1913 gerestaureerd door W. te Riele Gzn., is een baksteenen gebouw bestaande uit een eenbeukig schip, een ⅝-gesloten koor en eenen vierkanten toren (1450) met vierkanten traptoren aan de zuidzijde. Steunbeeren. Kleine spitsbogige vensters. In den zuidgevel een gedichte spitsbogige doorgang, wellicht van een vroegeren aanbouw. De eerste steunbeer van het westen staat overhoeks, de westelijke begrenzing der kerk aangevend vóór de vergrooting in 1450. De toren bestaat uit twee sterk inspringende geledingen (XV c), waarboven een achtkante koepel (1823). De traptoren is,

[p. 137]

ter hoogte van de eerste geleding, pyramidevormig afgedekt. Inwendig: houten gewelven. De kerk bezit:

Preekstoel (XVII), afkomstig uit de kerk van het verdronken dorp Beulake.

Twee klokken, waarvan een in 1482 gegoten door G. van Wou, in 1823 hierheen overgebracht uit den voormaligen toren der Groote kerk, en een in 1509 gegoten door denzelfden en in 1857 hergoten, waarbij het oorspronkelijke opschrift weer werd aangebracht.

4. De r.k. kerk (H. Nicolaas), XV d gebouwd als kapel van het voormalige H. Geest-gasthuis, XVI d door de Hervormden in bezit genomen, in 1799 aan de Katholieken teruggegeven, is een klein eenbeukig gebouw met rechtgesloten koor, uitwendig geheel gepleisterd. Inwendig: houten zoldering, waarboven de schinkels van het oorspronkelijk houten tongewelf.

f. Gebouwen van liefdadigheid, wetenschap enz.

1. Het voormalige armenhuis. Zie g 13.

2. De voormalige Clarenbergh-stichting, later latijnsche school. Zie g 3.

g. Particuliere gebouwen.

1. Kerkstraat, tegenover 134. Fragment (XV d) van een baksteenen gevel, waarin vijf bogen boven een baksteenen waterlijst.

2. Bisschopstraat 217. Voormalige havezate Marxveld. Baksteenen gevel (1620), met uitgehouwen wapen. Boven de vensters ontlastingsbogen met zandsteenen schelpen in de trommels.

3. Kerkplein 25. Voormalige Clarenbergh-stichting, later ‘Latijnsche school’, verbouwd in 1919. Geschonden trapgevel. Zandsteenen banden en waterlijst. In de onderpui ontlastingsbogen met boogblokken en schelpvormige vullingen in de trommels. Fries met twee leeuwekoppen en drie steenen, waar-

[p. 138]

van de middelste met cartouche en: 1627. Rondbogige ingang waarin een sluitsteen met kopje. Voor dezen ingang een stoep, te weerszijden waarvan gebeeldhouwde palen met: 1628.

4. Kerkplein 24. Gepleisterde gevel met gevelsteen (1640).

5. Bisschopstraat, tegenever 177. Gepleisterde gevel, waarin drie steenen met: 1654.

6. Kerkstraat 135. Dubbel huis, met drie gevelsteenen: 1669.

7. Kerkplein 264. Gepleisterde topgevel (XVII c). Overhoeksche top- en zijpilasters.

8. Kerkstraat 109. Halsgevel met zandsteenen aanzetstukken. Twee gevelsteenen: 1678.

Puntgevels welker zijkanten te halver hoogte onderbroken worden door een trapje; meerendeels met zandsteenen afdekkingen:

9. Kerkstraat, tegenover 74 Puntgevel. Twee steenen: 1678.

10. Kerkstraat 79. Dergelijke gevel en steenen: 1678.

11. Kerkstraat 99. Dergelijke gevel en steenen: 1678. Onderpui gewijzigd. In ankers: 1762.

12. Kerkstraat 106. Dergelijke gevel. In den top een wapenschild, en: 1678.

13. Kerkstraat 55. Voormalig Armenhuis. Dergelijke gevel. Ontlastingsbogen. Sierankers. Gevelsteen met opschrift en: 1681.

14. Kerkstraat 61. Dergelijke gevel. Gevelsteen: 1686.

15. Kerkstraat 96. Dergelijke gevel. Twee steenen: 1686.

Voorts nog de volgende gevels:

16. Heilige Geeststraat. Gepleisterde gevel, met steen: 1689.

17. Kerkstraat. tegenover 45. Trapgevel, met zandsteenen waterlijst en afdekkingen. Toppilasters op leeuwekop. Twee steenen: 1699.

18. Kerkstraat, tegenover de R.K. kerk. Dergelijke trapgevel (XVII d).

[p. 139]

19. Visscherstraat 290 Baksteenen topgevel (XVII d) met waterlijsten en ontlastingsbogen, afwisselend van roode en gele baksteen.

20. Kerkstraat 45. Gevel (XVIII c) met zwaar gesneden houten lijst.

21. Kerkstraat 40. Gevel (XVIII d) met twee ellipsvormige vensters in zware zandsteenen omlijsting.

22. Kerkstraat 42. Boven de deur een zonnewijzer.

23. Kerkstraat 110. Gevelsteen: 1790.

24. De Havezate oldruitenborgh, XIV d gesticht door Egberts Pelgrim van den Rutenberghe, schout van Vollenhove, wellicht ter plaatse van den lateren Toutenburg, XIX A op de tegenwoordige plaats herbouwd met materiaal, afkomstig van de ruïne Toutenburg (zie onder b), is een geheel gepleisterd, overigens onbelangrijk gebouw. In den muur aan de stadszijde een hardsteen met wapenschild, en een met bijbeltekst.