Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V, I. De provincie Noord-Holland (uitgezonderd Amsterdam)

Westzaan.

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

Het raadhuis, als ‘Rechthuis der banne van Westzaanen’ in 1782 gebouwd door Antonie Ziesenis naar teekeningen van J.S. Creutz, is een baksteenen gebouw met afgeronde hoeken, zandsteenen middenpartij en kroonlijst. Vóór den gevel tweemaal twee Ionische zuilen, waarboven een driehoekig houten fronton met het gemeentewapen en attributen. Koepeltoren, waarop een vergulde zon en twee bijlbundels. Boven den ingang een Latijnsche tijdspreuk (1782). In den zijgevel een marmeren steen betreffende de stichting (1781). Inwendig: eiken trap (XVIII d); zes eiken kisten (XVII); in de raadzaal een betimmering, een marmeren schoorsteen, boven twee deuren gipsmedaillons, 24 leuningstoelen (alles XVIII d), een Empire kroon.

[p. 348]

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. kerk is een baksteenen gebouw (1740), waarvan de plattegrond den vorm heeft vaneen kruis, in welks binnenhoeken kwartcirkels zijn geschoven. In elk der vier topgevels twee rondboogvensters; de oostelijke heeft pilasters en zandsteenen versieringen met het gemeentewapen in den top. De voor den westgevel staan gebleven toren der middeleeuwsche kerk, welks spits in 1762 vernieuwd was, is in 1843 ingestort. Op den deksteen van een hekpijler ten Z. der kerk: 1726. Inwendig: houten tongewelven, in de kruising gedragen door vier pijlers, waarop opschriften betreffende de stichting. De kerk bezit:

Preekstoel (XVIII c), de kuip gedragen door een pelikaan.

Twee koperen lezenaars (XVII d).

Koperen doopbekken-, en dito zandlooperhouder (XVII).

Vier koperen kronen en een lichtarm (XVII).

Zerken: een (1637), eenige (XVIII A).

2. De vermaning der friesche doopsgezinden aan het Zuid is een houten gebouw (1731) met een tribune en een eiken betimmering. Zij bezit:

Eiken banken (XVIII).

Vijf koperen kronen (XVIII), twee kleine koperen kronen (XVIII), twee koperen lichtarmen als dragers der lezenaars.

In de consistoriekamer: een schoorsteenbekleeding van blauwe tegels; een ingebouwde Zaansche klok; een koperen lichtarm, een kandelaar en een blaker; een Keulsche kan (XVIII). Hier wordt eene in 1728 vermaakte boekerij bewaard, waarin o.a. eenige atlassen, uitgegeven door Joan Blaeu en een bijbel van 1629 in geperst lederen band.

3. De vermaning der waterlandsche doopsgezinden is een modern gebouw. Uit het vorige gebouw (1695) is de preekstoel (XVII d) afkomstig.

[p. 349]

f. Gebouw van liefdadigheid.

Het wees- en armenhuis heeft een gevelsteen (1717) met voorstelling van de legging van den eersten steen. Houten achtergevel.

g. Particuliere gebouwen.

Huis A 23 (aan den voet van den dijk) heeft een gecementen voorgevel (XVIII b) met hoog opgaande middenpartij, bekroond door een gebogen fronton en twee beelden: Apollo en Diana. Onder het fronton een beeld: Mercurius. Deuromlijsting, waarboven: 1729 en een zonnewijzer in omlijsting (XVIII b). Deur en bovenlicht (XVIII d). In den zijgevel twee ovale lichten in omlijsting. Inwendig: een oud-Zaansche kamer met uitbouw: ellipsboog met gesneden kuifstuk; balkenzoldering en beschilderde betimmering; schoorsteenbekleeding van blauwe tegels.

A 112. Huis (XVIII) met ‘luchthuis’.

A 114. Houten gevelvoorschot (XVIII d).

E 61. Houten gevelvoorschot (XVIII d) met gesneden siervaas.

D 2. Gesneden deurkalf, waarop een paltrokmolen en: 1685.

F 21. Houten gevelvoorschot (XVIII d).

E 77. Gesneden deurkalf (1752).

E 78. Gesneden nokversiering (XVIII).

F 19. Twee dakvensters en een deuromlijsting (XVIII d).

F 17. In een kamer een geschilderd behangsel (± 1800).

Groote open paltrokmolen (1719) ‘De Groote St. Jacob’. Houtzaagmolen. Drie gesneden nokbekroningen.

papiermolen (XVIII c) ‘De Schoolmeester’.

houtzaagmolen (XVIII B?) ‘De Tweeling’.