Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V, I. De provincie Noord-Holland (uitgezonderd Amsterdam)

Schagen.

b. Verdedigings-werken.

Van het huis te schagen, gesticht XV b door Willem van Beieren, verbouwd XVII c, gesloopt 1820, bestaan nog slechts twee ronde baksteenen torens met overgemetselde rondboogfriezen en achtkante met leien bekleede spitsen. De noordelijke toren is tot woning ingericht en inwendig geheel vertimmerd. De westelijke toren is sinds 1820 in gebruik als gevangenis.

Zie ook g. 7.

c. Bruggen.

Rapenpad. In een brug (verbouwd XIX d), genaamd ‘de steenen pijp’, bevinden zich twee steenen met: 1671, en een gebeeldhouwde steen met het wapen der gemeente, afkomstig van een voormalige brug aan de Gedempte gracht.

[p. 302]

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

het raad- of polderhuis. Trapgevel (1612, in 1731 gewijzigd tot halsgevel met voluten, 1898 geheel gerestaureerd en vernieuwd). Maskers. In het fries twee cartouches: 1612. Cartouche met gemeentewapen en beeld: Justitia. Inwendig (geheel verbouwd): in de secretarie een schilderij op paneel (XVII b, invloed van Nic. Moyaert en Pieter Potter; gerestaureerd), voorstellend de ontmoeting van Jozef en Jacob, in oorspronkelijke lijst. Een gekleurde teekening door C. Bok, voorstellend den zeeslag bij Kallantsoog (1799).

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. kerk (H. Christophorus), 1895 geheel verbrand en herbouwd, bezit:

Twee koperen lezenaars (1716 en 1728).

Zilveren doopbekkenhouder met doopbekken (XVIII c, geschonken 1789).

Zilveren zandlooperhouder (XVIII c, geschonken 1789).

Twee zilveren kannen en vier bekers (± 1790).

Zilveren snuiter (XVIII).

Een kleine koperen kroon, uit deze kerk afkomstig, bevindt zich thans in particulier bezit te Schagen.

De r.k. kerk (1883, door A. Tepe) bezit:

Eiken preekstoel (± 1700); onder de trap een beeld van den H. Christoffel.

Gegraveerde zilveren hostiebus (XVII A).

Wortelnotenhouten kruis met zilveren corpus (XVIII d).

Veertien koperen kandelaars (XVII en XVIII).

Twee klokken, waarvan eene gegoten in 1478 door Herman, en twee in 1512 door Johannes Bremensis, afkomstig uit de kerk te Midsland op Terschelling.

[p. 303]

In de pastorie: een gesneden eiken kast (XVII a); een wit marmeren beeld (XVIII A), voorstellend Maria onbevlekt ontvangen; een relief (XVIII), voorstellend Maria met het kind Jezus; een schilderij (copie XIX b naar een XVII?), voorstellend de H. Geboorte.

f. Gebouwen van liefdadigheid:

Noord A 20. Voormalig wees- en armenhuis. Gevelsteen (XVII). Inwendig: eenvoudige eiken betimmering (XVII). Balken met geprofileerde sleutelstukken.

g. Particuliere gebouwen:

1. Gedempte Gracht B 57. Trapgevel (XVII A.) Top gewijzigd. Korfbogen met kopjes. Bergsteenen hoek- en negblokken. Pui modern. Inwendig: twee wandschilderingen (XVIII) op hout.

2. Markt A 89. Trapgevel (1692). Steen en twee gebeeldhouwde vensteromlijstingen. Twee cartouches: 1692. Geschilderd uithangbord (XIX a).

3. Markt A 93. Kleine trapgevel (XVII). Gepleisterd.

4. Loet E 46. Gepleisterde trapgevel (XVII) met toppilaster op kopje. Top geschonden.

5. Gedempte Gracht B 46. Puntgevel (XVII; XVIII gewijzigd) Top met segmentvormige bekroning en kleine zandsteenen vleugelstukken. Toppilaster op gemetselde console. Inwendig: geverfde winkelbetimmering (XVIII d).

6. Markt A 88. Cevel (XVIII d) met gebeeldhouwde rechte kroonlijst. Driehoekig fronton. Pui met pilasters. Deur met gesneden bovenkozijn.

7. Markt E 35. Waarschijnlijk een bijgebouw van het voormalige slot. Eenvoudige gevel (XVIII d) met rechte kroonlijst en vooruitspringende middenpartij.

[p. 304]

8. Loet F 13. Boerderij vreeburg. Halsgevel (± 1700) met aanzetkrullen en gebogen fronton. Op een hoek een gesmede ijzeren arm van een lantaarn. Inwendig: Geverfde betimmering en schoorsteen (XVIII d). Gewasschen teekening (± 1800) der boerderij door C. Bok. In een achterkamer een beschilderd plafond (± 1750).

Fragmenten en details van buitenarchitectuur:

1. Bierkade F 8-9. Brouwerij. Twee pakhuisgevels (XVII a, later gewijzigd). Fries met vlechtingen en twee leeuwenmaskers. Bergsteenen hoek- en negblokken.

2. Loet E 48. Puntgevel (XVII). Gepleisterd fragment.

3. Noord A 4. Op den top van een puntgevel een zandsteenen borstbeeld (XVII).

4. Noord A 10. Op een boerderij een gemetselde ronde schoorsteen (XVII).

5. Nieuwstraat B 4. Geschilderd uithangbord (XVII) van een voormalige bakkerij.

6. Noord A 62. In een verminkten topgevel een houten hijschblok (XVIII).

Fragmenten en details van binnenarchitectuur.

1. Noord A 1 en A 2. In een boerderij eiken betimmeringen en balken met rijk gesneden sleutelstukken (XVI c, deels geverfd).

2. Gedempte Gracht B 52. Winkelbetimmering (XVIII).