Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V, I. De provincie Noord-Holland (uitgezonderd Amsterdam)

Heemstede.

Een hardsteenen grenspaal (XVII a) staat aan de Munterslaan benoorden Aardenhout.

Bij den Zandvoortschen straatweg aan de Trekvaart een tolhek met gemetselde pijlers, waarop de wapens van Haarlem en Leiden, en: 1695.

Voor het huis Het Manpad een gedenknaald, in 1817 door

[p. 190]

D.J. van Lennep opgericht ter herinnering aan de gevechten bij het Manpad, in 1303 en in 1573.

De Ned. Herv. kerk is een baksteenen gebouw, bestaande uit een driezijdig gesloten schip, gebouwd 1623-1625 ter vervanging van de in 1573 afgebrande oude kerk, en in 1652 met een driezijdig gesloten, noordelijken arm uitgebreid. Open dakruiter. Eiken zoldering, op wier balken opschriften betreffende stichting enz. geschilderd zijn. De kerk bezit:

Eiken preekstoel, doophek en heerenbank (alles XVII b).

Twee koperen lezenaars (XVIII en XIX a).

Orgelkast (1818).

Marmeren graftombe (1653) boven den grafkelder van het geslacht Pauw. Hierboven geslachtswapens, geschilderd tegen de zoldering.

Drie grafzerken (1667, 1724, 1734).

Zilveren Avondmaalsbeker (blijkens de merken: 1645, werk van den Haarlemschen meester G. Mz. Fabritius), een vierkante en vier ronde zilveren schalen (1849).

Twee klokken: een in 1487 door Gobelinus Moer, en een in 1759 door J. en P. Verbruggen gegoten.

Uurwijzer tegen de zoldering van het schip.

In de consistoriekamer: een eiken deur met slotplaat (XVII); eiken tafel en stoel (XVII).

Van het voormalige kasteel Heemstede, eene vernieuwing (XVII a) van het XV c na herhaaldelijke verwoesting herbouwde slot, zijn, sinds de slooping in het jaar 1810 slechts enkele fragmenten over: a. baksteenen poort, bekroond door een wapen met schildhoudende leeuwen; b. in het gebouw hiernaast een poortje met sluitsteen (XVII a); c. zandsteenen brug op vijf bogen, met zware balusters en twee schildhoudende leeuwen op versierde voetstukken; d. aan het zuidelijk einde

[p. 191]

der brug een zandsteenen poortje (XVII a), omlijst door pilasters met bossage-versiering, waartegen klauwstukken en, aan eene zijde, een obelisk; e. in een modern gebouw ten N.O. van de brug een poortje, opgemetseld uit fragmenten XVI c en XVII, bekroond door een schildhoudenden leeuw en met een fronton, waarin een opschrift en: 1647; f. aan den zuidkant van dit gebouw een fragment van een poort (XVII), in wier boogveld een wapen en: 1636.

Ter zijde van dit gebouw een grafsteen met wapen en: 1642.

Het buiten Bosch-en-Hoven (in hoofdzaak XVIII b) heeft een kroonlijst met balustrade en wijzerklok (afkomstig van het voorm. buiten Bronstee). In de rechtervoorkamer een stucplafond, een marmeren schoorsteen en een witje. In de linkervoorkamer een stucplafond (XVIII c). Traphal en lichtkoepel met stucversiering (± 1730). Portretten van het geslacht Onderwater. In den tuin: een koepel met stucplafond en drie witjes; een zonnewijzer met aardbol op voetstuk (XVIII a); vier zandsteenen beeldgroepen (XVIII a, Simson), gem. I.P.V. B(aurscheit). Twee inrijhekken met siervazen (XVIII a en XVIII d).

Het buiten Bosbeek (XVIII b) heeft een gevel met hoekpilasters, versierde middentravee en kroonlijst. Inwendig: vestibule met stucplafond en damspiegels; koepelzaal met stucplafond, waarin een schildering door Jac. de Wit, en met een grisaille, gem. Jac. de Wit, 1750; zijkamer met marmeren schoorsteen en spiegelomlijsting (XVIII c). In den tuin een achthoekige vijver met een zandsteenen trap en twee siervazen (XVIII b).

Van het overigens gesloopte buiten Groenendaal staat nog het middendeel (XVIII b, nu tuinkoepel) met een stucplafond en een witje.

Het moderne buiten Meer-en-Berg bevat de uit het huis Rapenburg te Leiden overgebrachte trap (gewijzigd), betimmeringen en schoorsteenmantels, en witjes en damastzijden behangsel (alles XVIII b). Drie dessus-de-porte door H.W. Schweickhardt. In den tuin: een marmeren kindergroep, gem. Jan van Logteren 1734; een marmeren groep: roof van Proserpina, gem. I. Cl. de Cock 1711, op een voetstuk met drie gebeeldhouwde paneelen; twee zandsteenen kindergroepjes (XVIII A); een koepel (XVIII b, maar met fronton, waarop: 1696); oranjerie met stucplafond in den trant van Marot en met beschilderde betimmeringen gebeeldhouwde eiken bank (XVIIIb); overblijfselen van een ouden watertoren met sporen van fresco's (XVIIIa) en een gesneden houten buis. De stalgebouwen bevatten overblijfselen van het oude Meer-en-Berg bij de Ringvaart; hier ook een inrijhek (XVIII b) met wapen-de Neufville.

Het huis te Manpad (± 1720) bevat een kamer met wandbeschilderingen (XVIII d) op doek, en een marmeren schoorsteen (XVIII a), waarboven een spiegelomlijsting en een windwijzerplaat. Familieportretten van Lennep - de Neufville en Valckenier. Tuinhek en dienstgebouwen (XVIII a).

Buiten Eindenhout (1793, blijkens stichtingssteen). Zuilenportiek, waarvoor twee sfinxen. In den tuin een beeldgroep (XVIII).

Vóór het buiten Kennemeroort een inrijhek met siervazen (XVIII c).