Vooys. Jaargang 35

[p. 86]

Nieuwe buitelingen
David Roelofs
Van jonge mensen de dingen die ons aangaan

In onze rubriek ‘Nieuwe Buitelingen’ neemt een van de Vooys-redacteuren u mee naar een bijzonder literair initiatief in Nederland. Voor deze zoektocht is geen uithoek ons te ver. In deze editie bezoekt redacteur David Roelofs Utrechts poppodium EKKO. Niet om er te dansen, maar om te luisteren naar sterke en minder sterke staaltjes proza en poëzie. Omdat het niet altijd duidelijk is in wat voor vorm de woorden precies gegoten worden en wie daar nu eigenlijk wat precies mee wil zeggen, is de naam ‘Mensen Zeggen Dingen’ uitermate geschikt.

Het is woensdag 31 mei omstreeks acht uur 's avonds als ik langs de Utrechtse grachten loop en aansluit bij de rij van wachtenden. Met een toegangskaartje in mijn hand en de eenmalige toestemming om de wekelijkse Vooys-vergadering te missen, betreed ik de EKKO, waar ik nog vlug een biertje haal alvorens ik mij neerzet op een houten bankje te midden van een uitzonderlijk jong en enthousiast twintigerspubliek. Het podium staat erg vol met allerlei instrumenten en muziekapparatuur. Op de achtergrond projecteert een beamer pratende poppetjes. De kans dat dit een stoffige voorleesavond uit de canonieke werken van de Hollandse oervaders zal worden, is klein.

Wat de naam belooft, wordt volledig waargemaakt. Mensen zeggen dingen. Presentator van iedere Utrechtse editie is Teddy Tops, zelf schrijfster en verbonden aan het collectief van schrijvers, rappers, dichters en andere woordkunstenaars die zichzelf in de voordracht van ‘sproëzie’ scholen; het grijze gebied waar spoken word en geschreven poëzie elkaar ontmoeten. Naast een vaste schare aan woordkunstenaars waar Tops deel van uitmaakt, komen iedere editie nieuwe mensen aan het woord. Op deze bewuste avond waren dat onder anderen Ronald Snijders (bekend van VPRO-programma RamBam), de Britse artiest Pete The Temp en dichter Lieke Marsman. Laatstgenoemde bezorgde het publiek een primeur door uit haar nieuwe roman Het tegenovergestelde van een mens voor te dragen en zo een inkijkje te geven in haar nieuwste werk, nog voordat de eerste recensies gelezen konden worden. Pas de volgende dag werd in de Volkskrant de vraag gesteld die wij deze avond al op de tong hadden liggen: wat is dit precies voor boek? Een bundel verhalen, of gedichten, of essays, of juist een mengeling daarvan? Marsman stamelde wat toen ze trachtte de vorm van haar roman binnen een vastomlijnd kader te plaatsen. Het publiek hoorde het aan met goedkeurende blikken; het ging hier duidelijk om poëzie die buiten de kaders klautert en enkel nog onder de brede term ‘woordkunst’ een plek weet te bemachtigen.

[p. 87]

Of de soort poëzie en haar presentatievorm samenhangt met de inhoud ervan, is een kwestie die pas na afloop van de avond met een sigaret en biertje aan de sprekers zelf moet worden voorgelegd. Tijdens de voordrachten, beantwoord ik in gedachten deze vraag bevestigend. Vorm en inhoud zijn één. De fragmenten die Marsman voorleest uit haar roman gaan over de deprimerende details van het leven die zich zonder duidelijke samenhang aan je opdringen. Iets wat Gerard Reve eens omschreef als ‘geordende droefheid’ blaast ze nieuw leven in met de term ‘apathisch verdriet’. Voorbeelden zijn ‘tijdschriften op een glazen wachtkamertafel’ en ‘een goedkope schoenenwinkel in de jaren negentig’. Het publiek moet hardop lachen. Dit is inderdaad tristesse van de bovenste plank die door Marsman op zulk een droge toon te berde wordt gebracht dat het geheel hilarisch wordt.

‘Wat nu echt literair is, doet niet zo ter zake en zou wellicht de sfeer van de avond verstoren.’

De woorden van The Temp lijken in dezelfde richting te gaan, maar slaan de plank bijna op slapstick-achtige wijze mis. ‘Rrrrremember that you're going... to... die...’, zo bezweert hij de zaal. De aanwezigen deinzen ietwat terug, wat is er mis met deze man? ‘Rrrremember that you're going to... die...’, herhaalt hij nogmaals. Enkelen kijken op hun horloges of turen in hun bierglas. ‘Rrrr..’, en dan stopt hij ineens en rijgt hij op maniakale wijze allerlei woorden aaneen die samen redenen vormen om te leven en het moment ten volle te benutten. Voordat je dood bent, moet er nog van alles worden gedaan. Zijn voordracht eindigt in een vurig ‘fuck the future’-betoog dat het publiek laat grijnzen van geluk. Als even later Snijders een contrasterend optreden begint waarin hij woorden opsplitst en in verminkte toestand nieuwe betekenissen laat produceren, gaat het publiek eveneens ‘helemaal stuk’. On-logi-kaas: Kaas die roept: ‘Hee ik ben lekker, ik ben geel, ik ben zuivel, ik smaak vast naar HARING!’ Ook de tongbreker: ‘centrifigureren: jezelf naar de voorgrond spelen’ gaat erin als koek naarmate de avond vordert en meer en meer een cabaretesk karakter krijgt.

Op het moment dat hostess Tops haar eigen gedichten voordraagt en deze, in lijn met Marsman, in de vorm van droge humor met pijnlijke ondertoon als digestief verpakt aan ons opdient, maakt een band zich gereed voor het eindspektakel. Als ook daarvan de laatste noot het meedeinende maar inmiddels enigszins uitgedunde twintigersgezelschap bereikt, sluit Tops de avond af. Een seizoen in Utrecht is ten einde, maar het project vindt buiten de Domstad vervolg. Zij die uitsluitend aan Utrecht zijn verknocht, moeten wachten tot september om een volgende EKKO-editie bij te wonen.

Na drie uur veel dingen te hebben gehoord van mensen praat ik buiten met wat omstanders na over de avond. Wat ons na kort reflecteren opvalt, is het overmatig gebruik van mismoedige ondertonen dat bij verschillende sprekers terugkeerde. In combinatie met het geknik, geklap en gelach in de zaal dat als reactie werd gegeven, levert dat enkele conclusies op. Allereerst is het publiek tevreden en wordt de zeven

[p. 88]

euro toegangsprijs succesvol beloond met spitsvondig en ook wel literair vermaak. Wat nu echt literair is, doet niet zo ter zake en zou wellicht de sfeer van de avond verstoren. Wij denken dat enkele sarcastische teksten van een Willem Frederik Hermans nog wel succes zouden kunnen oogsten, maar de wat deinende poëzie van M. Vasalis of Martinus Nijhoff met geschuifel en gesteun zou worden ontvangen. De kennelijk diepe voorkeur voor gestructureerde droefheid, neigend naar cynisme en lethargie, doet het té goed om een radicaal ander geluid aan bod te laten komen. Dat is dan ook onze tweede conclusie: men lijkt hier dol op vanitas en hoort graag over de doelloze alledaagsheid van een huidige generatie die de tijd schijnbaar - naast overmatig zuipen, slapen en neuken - maar moeilijk vullen kan. Het existentialisme viert hoogtij en wie zich aangesproken voelt, gaat probleemloos mee in de retoriek van een vergeefs voortleven in de hectische spil van alledag. Dat leidt tot een derde conclusie: dit is een evenement van twintigers, voor twintigers. Het is preken voor eigen parochie, omdat het gedeelde leed van een wereld die door grootmachten wordt vermoord steeds onbereikbaarder wordt voor zowel de jonge eenzame auteur als de even jeugdige angstvallige toeschouwer.

Ik behoor ook tot die groep twintigers en voel me in eerste instantie zowel prettig als ook wat verloren binnen deze incrowd. De verhalen over het moderne leven en de maatschappelijke en sociale druk op onze generatie zijn bekend en soms vraag ik me af waarom ze dan nog besproken moeten worden. De woorden waarin deze gevoelens door de dichters kenbaar worden gemaakt zijn mooi en goed gevonden maar vertellen opnieuw een individueel verhaal over de problemen die iedereen ervaart. Terwijl ik op het punt sta een betoog af te steken over gemis aan saamhorigheid als thema, bedenk ik me dat juist zulke avonden ook een interessant gemeenschapsgevoel teweegbrengen. Spreker en aanwezige vinden elkaar in de woorden die de schrijver beter weet te vinden dan de toehoorder. Ik pauzeer mijn oordeel om deze gedachte even uit te denken. Misschien is het echt zo dat poëzie leeft en mensen met elkaar verbindt. Het lijkt soms alsof de individuele ‘sproëzie’ de losse zielen in de zaal tot een fragiel drie-uurdurend collectief weet te smeden. Het is toch een samenzijn dat schier vanzelfsprekend tot stand komt en ook weer verwatert, maar er toch even is geweest. Wie daar nu het meest aan heeft bijgedragen, wie welk woord noemde waardoor de ander even betekenisvol knikte, blijft onbekend. Mensen zeggen dingen. Misschien is dat, los van thematiek of publiek, meer dan genoeg.