Vooys. Jaargang 35

[p. 92]

Column
Jante Wortel
Over lijken gaan

Poëzie kun je tegenkomen op onverwachte plekken. Zomaar op straat op een doodnormale dag treft de schoonheid van het alledaagse je. Breng dat dan maar eens onder woorden... Voor de columnreeks van deze jubileumjaargang nodigden we jonge schrijvers uit precies dat te doen. We stelden hen de vraag: waar zie jij poëzie in? Afstuderend Creative Writing-student Jante Wortel trapt af en vertelt ons wat ze eigenlijk juist níet zou moeten willen zien. Toch kan ze het niet laten.

Laatst zag ik een dode muis op de stoeprand liggen. Het beestje lag op zijn rug, zijn bek hing nog open. Het zag er niet bepaald smakelijk uit, en toch bleef ik even staan om ernaar te kijken. Ik zette mijn tas op de grond, ging op mijn hurken zitten en boog voorover. Een deel van de muis was weggevreten. Aan de grijze vacht kleefden resten donkerrood, opgedroogd bloed. Terwijl ik weer overeind kwam, overwoog ik het lijkje van de muis in de bosjes te leggen. Niet omdat ik het er afzichtelijk uit vond zien, maar omdat ik niet wilde dat het met de ronddraaiende borstel van een schoonmaakwagen uit de weg geruimd zou worden.

De Noorse schrijver Karl Ove Knausgård opent zijn boek Vader (2009) met een passage over de vraag waarom mensen de dood het liefst verbergen. Iets wat gestorven is, of vermoord, moet zo snel mogelijk uit het zicht verwijderd worden. Met iets als de dood willen we geen confrontatie. Dat in de natuur een uiteengerukt konijn gewoon blijft liggen tot het verdwijnt, ja, dat noemen we natuur. Dat is iets anders. Het enige waar wij het beeld van een dood mensenlichaam geschikt voor achten is als afschrikplaatje op sigarettenpakjes. Maar waarom laten we lijken niet gewoon liggen? Waarom zien we ze niet als iets moois? Als iets wat, net als geboorte, gewoon bij het leven hoort?

Het lezen van Knausgårds passage over de dood en onze omgang daarmee bleef me een tijdje bezighouden. Ik vond het interessant, logisch en onlogisch tegelijk. Niet alleen het verbergen van sterfgevallen, maar ook het verbergen van lelijkheid, imperfectie, of iets anders wat afschrikwekkend zou kunnen zijn. Dingen waar je eigenlijk niet naar wilt kijken. Ik heb weleens walging gevoeld tijdens het lezen. Bij het verhaal Dr. H.A. Moynihan uit Handleiding voor Poetsvrouwen (2015) bijvoorbeeld, waarin wordt beschreven hoe een meisje met een tang het complete gebit van haar met whisky verdoofde grootvader op zijn eigen verzoek uit zijn mond trekt. De eerste keer dat ik dat verhaal las, heb ik het bijna weggelegd. Ik werd er misselijk van, het soort misselijkheid

[p. 93]

dat ik als kind ook voelde wanneer ik boven in de vrije val van Movie Park Germany hing, niet wetend wanneer ik zou vallen, alleen dat het binnen nu en een paar seconden zou zijn. Ik las het verhaal toch uit, en het bleek een van de beste verhalen die ik ooit gelezen heb. Een van de weinige ook waar ik een fysieke reactie op had, wat bij mij meestal betekent dat ik het goed vind. Of dat het iets met me doet tenminste.

Een vriendin vertelde me laatst dat ze 's avonds, als ze niet kan slapen, weleens naar YouTube-filmpjes kijkt waarin artsen steenpuisten wegsnijden. Ze schaamde zich ervoor, maar ik kon zien dat het haar enthousiast maakte. Het was haar guilty pleasure. ‘Die dingen zijn soms zo groot als stuiterballen, en dan, moet je kijken, floep!’ riep ze. ‘Dat moment vlak voordat de pus eruit stroomt, daar kan ik uren naar kijken.’ We keken samen een filmpje, waarbij ik aan een stuk door bleef zenuwlachen, kokhalzen en mijn armen gekruist voor mijn gezicht hield. Ik wilde het zien en tegelijkertijd wilde ik het ook niet zien.

‘Waar ik me voor schaam, of waar ik me voor zou moeten schamen, daarover wil ik vertellen.’

Dat laatste probeer ik in mijn schrijven ook op te zoeken. Niet per se het veroorzaken van walging, maar wel het beschrijven van situaties die op een bepaalde manier wringen. Dingen die over een bepaalde grens gaan en daardoor voor mij interessant worden, al is het alleen maar omdat je dan iets ziet wat normaal gesproken achter gesloten deuren blijft. Dat wat eigenlijk niet verteld mag worden, daar moet het over gaan. Waar ik me voor schaam, of waar ik me voor zou moeten schamen, daarover wil ik vertellen. Als ik Knausgård lees heb ik het gevoel dat ik iets ‘echts’ lees. Iets oprechts. Er zit iets rauws in, iets schaamteloos, net als in het verhaal Dr. H.A. Moynihan. Of het nu autobiografisch genoemd wordt of niet, de schrijver durft zijn lezers naar lijken te laten kijken.

Toen mijn oma overleed zei mijn vader: ‘Misschien kun je haar maar beter nog even zien.’ Ik was zeven, en met mijn hand in die van hem heb ik een kwartier naast het bed gestaan. De reden dat hij wilde dat ik keek, vertelde hij me later, was omdat ik bang was dat mijn oma er anders uit zou zien, onherkenbaar. In werkelijkheid lag ze erbij met een huid die me aan porselein deed denken. Ze hadden haar handen in elkaar gevouwen en dat vond ik mooi: dat ik haar voor het eerst echt kon bekijken, zonder dat het staren werd.