Vooys. Jaargang 34

[p. 130]

Column
Obe Alkema
Poëzie, performance, porno

In de columnreeks van deze jaargang is het woord aan eenieder die wil spreken over vertelcultuur. Van poetry- tot story slams, van kinderversjes tot klankgedichten. Kortom, als het maar vertelcultuur is. In deze column schrijft dichter Obe Alkema over een aantal performances die sterk beïnvloed worden door digitale middelen. De ongelimiteerde mogelijkheden van deze tools staan centraal, of het nu gaat om registraties, of om het artistieke opzoeken van grenzen door bijvoorbeeld integraties van live opnames of accentuering van discontinuïtiet in performances. Welke nieuwe vormen van orale cultuur zijn er mogelijk door digitale middelen te incorporeren?

X

Orale cultuur kwam halverwege het vorige millennium onder druk te staan toen gedrukte tekst haar opmars maakte. Schriftelijke cultuur nam in de eeuwen daarna een steeds belangrijkere positie in. Aan het einde van de twintigste eeuw kwam er nog een concurrent bij: digitale cultuur. In tegenstelling tot de relatief statische (want gedrukte) schriftelijke media delen digitale media gelijksoortige karakteristieken met orale cultuur: beweging, expressieve ambiguïteit, discontinuïteit en multidimensionaliteit. Deze gemeenschappelijke kwalificaties worden des te meer geaccentueerd wanneer orale en digitale cultuur samenkomen in artistieke praktijken. Ze vloeien in elkaar over en openen een nieuwe ruimte waarin lichamelijke en virtuele expressies met elkaar resoneren.

Ik licht drie voorbeelden van de eenentwintigste-eeuwse kunst uit die illustratief zijn voor de wederzijdse beïnvloeding van orale en digitale cultuur. Ze zijn respectievelijk afkomstig uit de poëzie, performance en porno. Elk project onderzoekt de grenzen van het orale en het digitale.

1

Zomer 2015: eindelijk was daar de trailer voor De Middernachtmelktapes, het artistieke project van Dominique de Groen en Koen Blauwblomme, een ‘DIGITAL.POETRY. MIXTAPE’. Eindelijk, zeg ik nu, bijna een jaar later, omdat de kennismaking met hun kunst (die verwantschap heeft met bijvoorbeeld het beeldende en lyrische van de Friese undergroundband Yuko Yuko en de Amerikaanse avant-garde glitchpop-artiest Holly Herndon) me de intense kracht van nieuwe media, internetcultuur en digital art

[p. 131]

Illustratie: Vince Trommel

heeft laten voelen. Exit cultuurpessimisme, enter een aan futurisme grenzend geloof in virtuele technologie.

De Middernachtmelktapes is de naam van wat een digitale gedichtenbundel moet worden, inclusief speciale gasten, remixes, hidden surprises en een ‘Digital Campfire’ videogame (Kanye West, eat your heart out). De trailer zelf is een multimediale anderhalve minuut met versregels, vervormd en glitchend beeld en flarden dialoog en poëzie. Het idee ontstond eind 2014 toen De Groen en Blauwblomme erachter kwamen een gemeenschappelijke affiniteit te hebben: internetcultuur. Inmiddels zijn de laatste opnames voor de digitale gedichtenbundel gemaakt en maken De Middernachtmelktapes zich op om online te gaan.

Begin 2016: een nieuw kunstwerk van Dominique de Groen, Candy getiteld, gepubliceerd op NewHive, een online platform voor multimedia: ‘[w]e provide a blank space and custom tools to simplify the process of creating rich multimedia experience on the web.’ Candy bestaat uit een geluidloos negenminutenlang filmpje waarin De Groen snoep eet en uitkotst. Daarnaast een keuzescherm om drie gedichten te horen: zelfbediening voor de toeschouwer. Deze setting opent tal van mogelijkheden: de kijker/luisteraar kan elk gedicht apart afspelen, of een gedicht opnieuw afspelen, of gedichten simultaan afspelen, zodat er een meerstemmig geheel ontstaat.

2

Film en foto werden honderd jaar geleden al gebruikt om performances te registreren. De kracht van deze twee media was de mogelijkheid vast te leggen, te bewaren en te projecteren. Het inzetten van digitale media (in meest brede zin begrepen) is daarom ook niet nieuw, maar het valt me steeds meer op hoe digitale media een integraal on-

[p. 132]

derdeel vormen van performances: simpelweg zijn digitale middelen niet meer alleen middelen, zij vormen waardevolle onderdelen van een performance. Dat werd me recentelijk op pregnante wijze duidelijk bij een performance van de Italiaanse androgyne kunstenaar Silvia Calderoni, die in haar omgang met theorie, identiteit, gender en performance verwant is aan de Zweedse band The Knife en de Engelse muzikanten Planningtorock en ANOHNI.

Tijdens deze anderhalf uur durende performance stond Calderoni hoofdzakelijk met haar Iggy Pop-achtige rug naar het publiek toe. Toch zagen we haar van voren: een camera legde haar voorkant vast die geprojecteerd werd op de achterwand. Beide kanten waren tegelijk zichtbaar en zo werd Calderoni als het ware verdubbeld in de ruimte, een beeld dat zowel haar feminiene en masculiene kanten twee keer zo aanwezig maakte.

[p. 133]

Nog veelvormiger werd de voorstelling toen er op hetzelfde scherm jeugdbeelden van Calderoni vertoond werden waar haar huidige aanwezigheid doorheen sluimerde, nu eens sterker geaccentueerd werd, zich dan weer lichtjes aftekende. De lineariteit was al met de discontinue dubbele presentatie van Calderoni overboord gezet en nu vloeiden verleden en heden samen op het witte vlak. Dat correspondeert met wat Calderoni meermaals declameert: ‘we are all made of many parts, many halves, often even animal or plant.’

3

Net zoals alle kunst kan een performance zeer vervreemdend werken. Verwachtingen (moeten) worden bijgesteld. Er moet een andere houding aangenomen worden om het virtuele werk van Dominique de Groen te bekijken, of om het ontwrichtende lichamelijke toneel van Silvia Calderoni te begrijpen. De digitale media die in deze artistieke praktijken ingebracht worden, dwingen de afstemming van verwachtingen af, maar faciliteren evenzogoed nieuwe begripsmogelijkheden.

Een van de meest progressieve voorbeelden hiervan is het artistieke project van Colby Keller. Hij is antropoloog, communist, conceptueel kunstenaar en commercieel homopornoacteur. Hoe zijn die laatste twee beroepen met elkaar te verenigen? Het antwoord daarop is #ColbyDoesAmerica - en ja, dat vat precies het project samen. Net als Sufjan Stevens een plaat voor/over elke Amerikaanse staat wil maken, wil Keller in elk van de Verenigde Staten seksueel contact hebben met locals dat vastgelegd wordt op de gevoelige plaat. Het rauwe materiaal wordt daarna verstuurd naar editors die er een artistieke kortfilm van maken. Keller hoopt zo de relatie tussen kunst en porno te bevragen.

Halverwege maart was Keller in Amsterdam om een vertoning van een aantal van deze scènes bij te wonen en na afloop in discussie te gaan met het publiek. Ik was erbij en ik had nog niet eerder stukken van #ColbyDoesAmerica gezien. Het resultaat? Een amalgaam van naast elkaar gezette natuurbeelden - seksuele daden, woeste natuur vol fallische elementen (duh), flarden dialoog tussen de mensen achter de camera en voor de camera, vervloeiende vormen en kleuren, glitchende beelden die hortend en stokkend in elkaar overgingen, korrelige beelden, maar eigenlijk vooral artistiek gemaakte porno.

Welke leeswijze is vereist om dit project te begrijpen? Conventionele porno lijkt het niet, omdat de scènes minder gescript lijken. Dat kan een verkeerde impressie zijn, want de situatie is geënsceneerd. Er is geen sprake van een spontane hook up. De discontinuïteit die de nevenschikking van verschillende soorten beeld uitlokt, werkt vooral vervreemdend in humoristische zin: de analogieën die ontstaan openen een nieuw veld van betekenissen. Wat is het verhaal dat hier verteld wordt? Het zijn vooral twee lichamen die elkaar ontmoeten en affectief op elkaar reageren. Dat affectieve wordt in de artistieke bewerking van de beelden uitgedragen: de interruptie van niet op elkaar aansluitende beelden zorgt voor sensaties, het in elkaar overvloeien van beelden en de uitzaaiing van betekenissen zorgt voor een veel ongrijpbaardere, cen-

[p. 134]

trifugale betekenis in plaats van een hapklaar antwoord (zoals in bijvoorbeeld conventionele porno). De ingezette digitale media helpen de grenzen van porno en kunst op te zoeken en af te breken zodat wederzijdse beïnvloeding mogelijk is.

X

Op papier schrijven over nieuwe media, de kruispunten waarop disciplines en genres samenkomen en in hun aanhoudende vertakking potentie genereren - dat lijkt paradoxaal. Gedrukte tekst is statisch en direct achterhaald. U kunt niet op hyperlinks klikken. Online kunt u dat wel. Kijk daarvoor op de website van Vooys en zwerm uit over het web en in de blogosfeer.