Vooys. Jaargang 27

[p. 61]

Uit de kast!
Marco Goud

In de rubriek ‘Uit de kast!’ biedt Vooys gerenommeerde personen uit de wereld der letteren de gelegenheid om hun passie voor een werk uit hun eigen boekenkast over te brengen. In deze aflevering bespreekt Marco Goud, die momenteel aan de biografie van P.C. Boutens werkt, de literaire ontdekkingen die hij dankzij zijn fascinatie voor Rotterdam heeft gedaan. Van Bordewijk tot Jan Prins - elke Rotterdammer krijgt een plaatsje in zijn boekenkast.

Rotterdam in de boekenkast

De eerste dichtbundel die ik ooit kocht was de bundel Stadslicht (1984) van de Rotterdamse dichter Jules Deelder. Ik ben in Rotterdam geboren en heb altijd een sterke band met deze stad gehouden, al heb ik er maar tot mijn vijfde gewoond. Ik groeide op in Krimpen aan den IJssel, vlakbij Rotterdam. Op zaterdag ging ik vaak naar Rotterdam en bezocht dan steevast de boekenmarkt op het plein bij de Laurenskerk en het filiaal van De Slegte aan de Coolsingel. De Slegte was mijn eerste kennismaking met het antiquariaatwezen. Voorin stond de ramsj, en achterin stonden de tweedehands exemplaren. Vooral die antiquarische afdeling met hoge kasten, smalle gangetjes en veel stapels boeken trok mijn aandacht. Deelders bundel Stadslicht kocht ik ook bij De Slegte. Het gaat om een bundel met gedichten over Rotterdam met daarbij prachtige foto's van Vincent Menzel van Rotterdam. Al snel kocht ik meer van Deelder. Ik herinner me als de dag van gisteren een signeersessie bij De Bijenkorf, ook aan de Coolsingel te Rotterdam, waar ik de verhalenbundel Drukke dagen (1988) kocht, gesigneerd door Deelder. Het was mijn eerste door een literaire auteur gesigneerde bundel en dat maakte toen veel indruk. Deelder was zo aardig er op mijn verzoek een citaat uit zijn werk in te schrijven. Toen ik hem dat vroeg, zei hij: ‘Ha, een kennert!’. Jaren later, in 1992, signeerde Harry Mulisch zijn nieuwe roman De ontdekking van de hemel bij boekhandel Donner aan de Lijnbaan. Toen ik hem vroeg om er behalve zijn handtekening ook in te schrijven: ‘Het beste is het raadsel te vergroten’, antwoordde hij nogal zuur: ‘Nee, dat doe ik niet, want dat heb ik al eens opgeschreven.’ Ik had kunnen antwoorden dat hij zijn naam er dan ook niet in hoefde te zetten, want die stond al op het titelblad. De teleurstelling was groot en mijn bewondering voor Mulisch nam snel af. Al vaak is de gedachte in mij opgekomen dat in de plaats van dat dikke boek van Mulisch nogal wat mooie, frisse dichtbundels in mijn kast zouden kunnen staan...

Toen ik in 1990 begon met mijn studie Nederlands in Utrecht leek het mij leuk om een Deelder-specialist te worden en op hem af te studeren. Tijdens de Breekweek droeg ik een bekend sonnet over Rotterdam van Deelder voor: ‘Tegenwoordigheid van geest / En realisme in het kwadraat’ enzovoort. Het liep echter geheel anders: ik studeerde af op P.C. Boutens, schreef een proefschrift over hem en werk nu aan zijn biografie. De tegenstelling kan haast niet groter zijn, hoewel er toch een link tussen beide dichters is via Rotterdam. Ik kom daar zo op terug. Langzamerhand vulde ik mijn boekenkast met andere literatoren. Vanzelfsprekend zijn dat niet allemaal Rotterdammers. Maar toch bleef ik altijd erg gespitst op Rotterdamse elementen. Een ereplaats in mijn kast heeft uiteraard F.

[p. 62]

Bordewijk, niet in de laatste plaats vanwege zijn vele verwijzingen naar Rotterdam. Karakter (1938) blijf ik een van de mooiste romans uit de Nederlandse letterkunde vinden. Prachtig zijn de passages over Rotterdam, zoals deze: ‘Rotterdam vind ik ònze stad. Juist omdat ze niet speciaal Nederlands is. Amsterdam is onze nationale stad, Rotterdam onze internationale. Ik voel voor het internationale, daarom voel ik voor deze stad. En dat stempel heeft hij gekregen van de zee, want de zee gaat over de grenzen, de zee is op de wereld de enige werkelijke kosmopoliet.’ Bij het werkcollege proza-analyse in het eerste jaar hield ik een presentatie over ruimte in deze roman, waarbij ik uitgebreid inging op Rotterdamse plekken. Een ander, veel minder bekend werk van Bordewijk waarin Rotterdam aan de orde komt is de verhalenbundel Studiën in volksstructuur (1951). Ik maakte hiermee kennis bij een werkcollege van Hans Anten. In het wonderlijke verhaal ‘De eenheid in de tegendelen’ wordt de gevel van een bijzonder pand aan de Westerkade uitvoerig en gedetailleerd beschreven. Het pand is gelukkig niet gebombardeerd. Altijd als ik langs dat mysterieuze pand loop moet ik aan Bordewijks verhaal denken. Bordewijk heeft zelf een prachtig artikel geschreven over de rol van Rotterdam in zijn werk in het boek Rotterdams perspectief (1963). Ook dat staat uiteraard bij mij in de kast.

Natuurlijk ontbreekt de Rotterdamse dichter J.H. Leopold niet in mijn boekenkast, maar over deze veelbesproken dichter wil ik het nu niet hebben. Een minder bekende dichter is de Rotterdammer Jan Prins (pseudoniem van C.L. Schepp). Jan Prins schreef de mooiste gedichten die over Rotterdam geschreven zijn, vooral het bekende ‘Te Rotterdam ben ik geboren / onder de adem van de Maas’. Jaren geleden kocht ik bij een Utrechts antiquariaat aan de Nachtegaalstraat een exemplaar van Jan Prins' bundel De stad waar men is kind geweest. Rotterdamsche gedichten, uitgegeven in 1946 door Ad. Donker te Rotterdam en ingeleid door Alfred Kossmann. Het leuke was dat er ook een briefje uit 1946 in de bundel zat van Alfred Kossmann aan de recensent Anton Deering. Daarmee begon mijn Jan Prins-verzameling. Inmiddels bezit ik vrijwel alles van Jan Prins in alle mogelijke uitgaven en voorpublicaties, veelal ook voorzien van een handtekening en een opdracht door Jan Prins. Een van de boekjes die ik koester is een zeldzame brochure (mij cadeau gedaan door een goede vriend die ook een liefhebber van antiquariaten is) met drie gedichten van Jan Prins geschreven voor de Maastunnel te Rotterdam. Als kind ben ik vaak in de Maastunnel geweest en die tunnel is mij altijd blijven fascineren. Het was dus een geweldige ontdekking dat Prins voor deze tunnel drie gedichten had geschreven. Ik ontdekte dat óók P.C. Boutens (geen Rotterdammer, maar een Zeeuw) een kwatrijn voor de Maastunnel had geschreven. Boutens en Prins kregen in 1941 een opdracht om kwatrijnen te schrijven om te worden aangebracht in de Maastunnel bij de opening. Wegens de oorlogsomstadigheden is daar niets van gekomen. Boutens' kwatrijn werd pas in 1968 geplaatst en in oktober 2008 is op mijn instigatie een kwatrijn van Jan Prins in de Maastunnel geplaatst. Ook is een geluidsinstallatie aangebracht waarbij het gedicht is te horen in stemmen van verschillende Rotterdammers. Bij die gelegenheid verscheen een klein gelegenheidsuitgaafje (gedrukt in honderd exemplaren door de Avalon Pers) met de kwatrijnen van Prins en Boutens en een toelichting van mijn hand. Het eerste exemplaar overhandigde ik aan burgemeester Ivo Opstelten. Mijn aandacht voor de tunnelkwatrijnen heeft weer tot gevolg dat ik ook allerlei andere boeken, tijdschriften, brochures en andere parafernalia over de Maastunnel ben gaan verzamelen. Bovendien is mijn onderzoek zich de laatste jaren door deze kwatrijnen deels ook gaan richten op het fenomeen van poëzie in de openbare ruimte. En dat levert weer een nieuwe verzameling op, niet van boeken, maar van digitale foto's van plekken waar gedichten op muren, glazen wanden, bruggen, tunnels enzovoort te zien zijn.

[p. 63]

Terug naar Rotterdam en De Slegte. Altijd als ik in Rotterdam kom breng ik een bezoek aan het filiaal van De Slegte aan de Coolsingel. Altijd vind ik daar wel weer iets leuks. Enkele jaren geleden kocht ik daar een dichtbundel van een dichter waar ik nog nooit van had gehoord: Willem Westerhout. De titel van zijn bundel is Met een Rotterdamsch accent, uitgegeven door Ad. Donker te Rotterdam in 1948. In de bundel staat een gedicht opgedragen ‘Aan den dichter Jan Prins’. De bundel wordt besloten met het gedicht ‘Woonkazerne’, opgedragen aan Bordewijk, dat sterk doet denken aan bepaalde beschrijvingen in Karakter. Kort geleden ontdekte ik bij De Slegte in Rotterdam dat Westerhout in 1946 ook een roman heeft gepubliceerd, getiteld Duiven om Sint Laurens (de titel verwijst uiteraard naar de Rotterdamse Laurenskerk). Dat boek staat inmiddels ook in mijn kast. Voor zover ik weet zijn dit de enige publicaties van Westerhout, dus zijn piepkleine oeuvre heb ik nu compleet, al is het mogelijk dat er nog eens iets opduikt. Misschien wordt het eens tijd voor een klein artikel over deze vergeten Rotterdamse literator; een aardig tijdverdrijf naast het werken aan de biografie van P.C. Boutens.

Zo blijf ik telkens nieuwe titels ontdekken en de Rotterdamse afdeling in mijn boekerij aanvullen. Mijn meest recente aanwinst is het dichtbundeltje Woorden in de branding. Dichters aan de Maasvlakte 2, met gedichten speciaal geschreven voor de nieuwe Maasvlakte, onlangs uitgegeven door FutureLand te Rotterdam. Het boekje bevat ook foto's van de dichters van Joost van den Broek. Uiteraard is bij dit project ook Jules Deelder betrokken. De gedichten zijn op een interactieve poëzietentoonstelling via ‘poëziezuilen’ op de Maasvlakte te beluisteren. Dit bundeltje is dus niet alleen interessant voor mijn Rotterdamse verzameling in mijn boekenkast, maar het project ‘Dichters aan de Maasvlakte’ sluit ook aan bij mijn belangstelling voor poëzie in de openbare ruimte: een verzameling die tot ver buiten mijn kast strekt!