Vooys. Jaargang 26

[p. 118]

Ideaalbeeld. Column door Annette Portegies
14. 118/119

‘Vrouwelijke auteurs zijn nog altijd ondervertegenwoordigd’ kopte Boekblad, het vakblad voor de boekenbranche, onlangs bestraffend. Geciteerd werd de literatuurwetenschapper Lenny Vos, die in haar proefschrift Uitzondering op de regel: de positie van vrouwelijke auteurs in het naoorlogse Nederlandse literaire veld concludeerde dat het aantal publicerende vrouwen weliswaar toeneemt, maar blijft steken op weinig meer dan een kwart van het totale aantal schrijvers. En dat terwijl een recente NIPO-enquête heeft aangetoond dat meer dan de helft van de mensen die het schrijven als hun hobby beschouwen van het vrouwelijk geslacht is. ‘Blijkbaar is voor vrouwen de drempel hoger om hun werk te publiceren en om van het schrijven hun beroep te maken’, aldus Vos, die op 6 maart jongstleden in Groningen promoveerde.

Ook het acquisitiebeleid van uitgeverijen is niet bevorderlijk voor de vrouwelijke stem in de letteren. Dat zou blijken uit de fondsanalyse die Vos verrichtte om inzicht te krijgen in de positie van auteurs. ‘Hiervoor werden de uitgeverijen opgedeeld in twee typen: de grote literaire uitgeverijen met veel prestige en de minder prestigieuze kleine uitgeverijen. Waar mannen en vrouwen in de eerste twee peiljaren (1947 en 1957) nog evenredig over beide uitgeverijtypen zijn verdeeld, daalt het aantal vrouwen bij de grote literaire uitgeverijen in de loop der jaren sterk, tot twaalf procent in 1997.’

Met het schaamrood op de kaken aan het tellen geslagen... Gelukkig valt het anno 2008 reuze mee bij de uitgeverij waar ik werk: alleen in het omvangrijke poëziefonds is het aantal vrouwelijke auteurs nog in de minderheid. Ook een ronde langs de websites van collega-uitgeverijen toont aan dat in de afgelopen jaren kennelijk veel ten goede is gekeerd: tientallen vrouwelijke auteurs vestigden sinds Vos' laatste peiljaar definitief hun naam in de literatuur van de Lage Landen.

Maar promoveerde Lenny Vos dan op een schijnprobleem? Allerminst. Neem nu de drie grote fictieprijzen die ons taalgebied rijk is: de AKO Literatuurprijs, de Libris Literatuur Prijs en de Gouden Uil. De AKO Literatuurprijs bestaat sinds 1987 en is sindsdien drie keer aan een vrouw toegekend (de laatste keer in 1995), achttien keer aan een man. De Libris Literatuur Prijs wordt sinds 1994 jaarlijks uitgereikt en is slechts twee keer door een vrouw gewonnen (in 1994 en in 2008), dertien keer door een man. De Gouden Uil bestaat sinds 1995 en is zelfs nog nooit aan een vrouw toegekend. Waarmee bewezen is, zou een cynicus kunnen beweren, dat mannen gewoon veel beter kunnen schrijven dan vrouwen. Maar die bewering is gemakkelijk te weerleggen als het aantal vrouwelijke genomineerden voor de drie voornoemde prijzen in aanmerking wordt genomen: meer dan veertig procent van die genomineerden is vrouw. En in dat licht is het zeer geringe aantal vrouwelijke winnaars des te opmerkelijker - of zorgwekkender. Want kennelijk worden de boeken van de genomineerde vrouwen wel hoog gewaardeerd, maar kiezen jury's als het er écht op aankomt toch nog altijd liever voor de boeken van mannen. En dat is niet alleen het geval

[p. 119]

bij de commerciële prijzen, maar ook bij de literaire staatsprijzen. In 1985 werd daarom de Anna Bijns Stichting opgericht, in een sympathieke maar tot op heden vergeefse poging weerwerk te bieden tegen de prestigieuze P.C. Hooftprijs, die tot dat jaar slechts vier van de vijfendertig keer aan een vrouwelijke auteur werd toegekend - en sinds 2000 alweer voor de achtste maal op rij aan een man. De Anna Bijns Stichting reikt om het jaar de Anna Bijns Prijs uit, een literaire onderscheiding voor Nederlandstalige literatuur van vrouwen.

‘Goede literatuur slaat een nieuw haakje in je verbeelding’, zei Wanda Reisel toen ze onlangs de Anna Bijns Prijs in ontvangst nam voor haar roman Witte liefde. ‘Dan is het feest, dan springt het hart op en danst samen met de hersenen. Dan wordt literatuur een met niets te vergelijken ervaring. Daarom is het noodzakelijk dat de ware schrijver zich in zijn romans scherpzinnig, liefst controversieel en ook amoreel betoont. Man of vrouw: I couldn't care less.’ Het is een waarheid als een koe - maar het pleit is pas beslecht als we op een dag tot onze verrassing concluderen dat niet alléén de Anna Bijns Prijs keer op keer door een vrouw gewonnen wordt.

Om dat te bereiken moet iedereen die zich beroepsmatig met literatuur bezighoudt zich bewust worden van het alledaagse seksisme dat in het boekenvak even aanwezig is als in het echte leven - maar dat het totaal andere vormen aanneemt dan Lenny Vos in haar proefschrift veronderstelt. Tijdens de allereerste redactievergadering die ik als junior redacteur bijwoonde in een literaire uitgeverij, vertelden mijn collega's bijvoorbeeld niet alleen over de manuscripten die ze gelezen hadden, maar lichtten ze de uitgever op diens dringende verzoek ook uitvoerig in over de buitenliteraire talenten waarmee de auteur gezegend was. Wat tot aanbeveling strekte? Jong, blond en benen waar geen eind aan kwam, natuurlijk. ‘Beeldvorming’, hield de uitgever zijn met stomheid geslagen junior voor, ‘in de literatuur draait het uiteindelijk allemaal om beeldvorming.’ Zo dacht kennelijk ook de oudere schrijver erover wiens manuscript ik, twee uitgeverijen later, wegens een flagrant gebrek aan inhoud weigerde in het fonds op te nemen. ‘Als ik een mooie meid met grote memmen was geweest’, brieste hij voordat hij het pand met slaande deuren verliet, ‘dan zou je mijn boek meteen uitgegeven hebben - en dan zou het gegarandeerd een bestseller geworden zijn!’

Het is een wijdverbreide ‘literatuuropvatting’, gevoed door het verkoopsucces van Heleen van Royen-achtigen, die het literaire werk van vrouwen per definitie op achterstand plaatst. Alleen als de lezer consequent kiest voor kwaliteit, verandert de mentaliteit in het boekenvak, dat immers van die lezer afhankelijk is. Pas dan zullen schrijfsters die niet malen om de hoogte van hun hakken steeds naar dezelfde maatstaven beoordeeld worden als hun mannelijke collega's.