Vooys. Jaargang 25

[p. 70]

Recensies

De parelduiker
Jaargang 12 (2007), nr. 3
72 pagina's
Losse verkoopprijs: € 8,75

Maar wanneer men modder vreest

Als je met de trein tussen Utrecht en Arnhem reist, raas je vol geweld door de groene flanken van de Veluwe. De trein maakt dan altijd een tussenstop te Ede-Wageningen waar je vanuit je coupé naar een donkere vervallen fabriek kan kijken: de oude Enka-fabriek (spreek uit: ‘nk’: de Nederlandse Kunstzijdefabriek). Een innemend stukje verval. Prachtig. Maar wist u dat Jef Last daar als assistent-bedrijfsleider heeft gewerkt?

De Parelduiker leert het ons. De Parelduiker is een literair-historisch tijdschrift en ‘biedt een spectaculaire en vaak amusante speurtocht naar de verborgen schatten van de literatuurgeschiedenis’, aldus het tijdschrift zelf. Ze is befaamd om haar uitzonderlijk goede themanummers waarin verborgen zijdes van grote en minder bekende schrijvers belicht worden. Ook bekend om de primeurs die ze vaak heeft met publicatie van gevonden correspondentie of foto's. Zo ook in nummer drie van dit jaar met publicatie van gevonden brieven van Herman de Mann, Betje Wolff en Aagje Deken en foto's van Hans Warren. Om een indruk te schetsen zal ik de inhoud van dit nummer kort bespreken.

Arno van der Valk schreef een zorgvuldig artikel over Jef Last en specifiek over de tijd dat deze bij de Enka-fabriek werkte. De fabriek zou model hebben gestaan voor zijn Liefde in Portieken (1932), een novelle waarin Last via een dagboek de belevenissen van een jonge werkmeester in een kunstzijdefabriek beschrijft. Waarin ook de moeilijkheden zijn te lezen die deze jongeman, net als Last, ondervond als opzichter, als man die tussen de directie en het volk stond. Dat volk tot wie hij zich zo aangetrokken voelde. Dat volk dat in 2002 bij de sluiting van de Enka een deel van het bedrijfsarchief van de versnipperingsdood wist te redden en waar van der Valk ons nu over kan berichten. Het artikel lijkt een voorproefje te zijn van het net verschenen boek van laatstgenoemde auteur: De pen in het zand. Een literaire zwerftocht over De Hoge Veluwe (verschenen bij uitgeverij Bas Lubberhuizen).

Waar het één een voorproefje lijkt te zijn, is het ander misschien wel een na-publicatie. Van Gé Vaartjes (van wie ook al het een en ander bij uitgeverij Bas Lubberhuizen werd gepubliceerd) verscheen in 1999 een biografie over Herman de Mann. Van zijn hand een artikel over een onlangs gevonden brief van De Mann. De drijfveren van Vaartjes komen snel boven water wanneer hij zijn stuk begint: ‘Het is de nachtmerrie van iedere biograaf: na het verschijnen van de biografie, waaraan doorgaans jarenlang geploeterd is, duiken onbekende documenten op die aanvullingen noodzakelijk maken óf zelfs tot een herziene visie leiden.’ Voor Vaartjes viel het gelukkig allemaal reuze mee, hij hoefde niet te herzien, maakt er juist dankbaar gebruik van en vult gretig zijn biografie aan. In het accurate schrijven, en de zevenendertig noten die het artikel begeleiden, herkent men een kenner. Maar misschien juist doordat de brief geen opschudding veroorzaakte, en dus in zekere zin niet echt relevant was, doet het artikel erg dor en droog aan.

Wat volgt is een beschrijving van Hans Warren als fotograaf door Ronny Boog-

[p. 71]

aart en Eric de Rooij. Zij schreven al eerder over Warren in Hart van mijn land ik ben terug. Een literaire wandeling door het Zeeland van Hans Warren (verschenen bij uitgeverij Bas Lubberhuizen, jawel). Bij het schrijven van dat boek stuitten de auteurs op een reeks van 280 foto's die Hans Warren tussen 1946 en 1950 maakte. Ondanks de vele dagboeken die Warren naliet, is er vrijwel niets bekend over zijn fotografische bezigheden. De foto's lijken niet te stroken met de eenzame, geïsoleerde Warren zoals we hem kennen uit zijn persoonlijk schriftwerk. Hij was in deze periode actief in het Zeeuwse dorpsleven, zo lijken de vele foto's van dorpse taferelen te willen zeggen. Door het speurwerk van de auteurs worden de dagboeken, en zelfs personen die je bij het lezen zelf moest verbeelden, nu van beelden voorzien. Een amusant en spannend artikel waarin beide auteurs hun enthousiasme goed weten over te brengen.

Een bijdrage van historicus en NRC-redacteur Roelof van Gelder (van wie natuurlijk ook al het een en ander bij uitgeverij Bas Lubberhuizen werd gepubliceerd) over vier brieven van Betje Wolff en Aagje Deken aan een neef die de naam Jan Bekker Teerlink draagt, slaagt daar naar mijn mening iets minder goed in. Van Gelder waant zich hier de vleesgeworden AIO uit Kees 't Harts' Ter navolging, maar weet mij niet te bekoren. Natuurlijk is het goed dat bepaalde zaken niet in de vergetelheid raken, dat ze niet verloren gaan, maar dat moet je mijn inziens niet proberen te voorkomen door ze als relevant te presenteren wanneer ze dat zonder een bepaalde context niet zijn. De context laat in dit artikel te wensen over.

Na dit schrijfsel volgt nog een schrijfsel over St. Botolphs Renew, een tijdschrift dat in 2006 na vijftig jaar haar tweede aflevering eindelijk laat verschijnen, een artikel over de bijna vergeten dichter Karel van den Oever, en een artikel over hoe Frida Vogels er nu eigenlijk uitzag. Dada-kenner Marco Entrop sluit af met een zeer korte verhandeling over hoe het geruchtmakende ‘Oote’ van Jan Hanlo in een cabaretvoorstelling van Wim Sonneveld en Connie Stuart terecht kwam, een zorgeloos stukje geschiedenis dat ook niet meer pretendeert te zijn dan zorgeloos.

Dat De Parelduiker onder andere een uitgave van uitgeverij Bas Lubberhuizen is, zal u niet vreemd in de oren klinken; vrijwel alle auteurs in dit nummer zijn op de een of andere manier verbonden aan deze uitgeverij. Niet dat dat echt erg is, maar het geeft de bijsmaak van een redactie die haar eigen blaadje vol moet schrijven, daar ze anders niet kan verschijnen.

Over het uiterlijk van het blad kan ik kort zijn: de vormgeving laat niets te wensen over, zelden heb ik binnen de letteren zo'n mooi geillustreerd tijdschrift gezien. Niet overdreven, maar juist en aangenaam in het ondersteunen van de tekst.

‘Een parelduiker vreest den modder niet’, idee 1209a van Multatuli, is het motto van het tijdschrift. Natuurlijk is het onmogelijk om alleen maar parels te tonen, maar het gehalte modder mag van mij wel wat dalen. Ik kan me gedeeltelijk vinden in hetgeen Maartje Somers ooit in het Parool zei over De Parelduiker: ‘De geschiedenissen in De Parelduiker zijn altijd van het type kruimel, voetnoten bij de literatuurgeschiedenis die vaak leuker zijn dan die geschiedenis zelf.’ Maar je hebt kruimels en je hebt kruimels. Dat wat schatten zouden moeten zijn, lijkt men soms eerder te kunnen scharen onder de noemer trivialiteiten. En daarmee lijkt De Parelduiker zo nu en dan in dit nummer een Privé voor intellectuelen te worden, lezen over het onbekende, geheime leven van de geslaagd heroïsche of totaal vergeten schrijver. Ik weet dat dat in andere nummers beter is, sterker, interessanter, met meer parels die van groot belang zijn voor literair-historisch onderzoek. Het tijdschrift is erg zorgvuldig en serieus, en hoewel toegankelijk voor velen, denk ik dat het toch slechts voor een vrij select publiek interessant is.

Dennis Dams