Vooys. Jaargang 25

[p. 60]

De pen, de bochel en de ideale leeshouding
Thomas Möhlmann

Poëziecriticus en Trouwcolumnist Rob Schouten besloot onlangs ‘in een vlaag van restauratiedrift’ om een vulpen te kopen. Of de aankoop slaagde vermeldt hij niet, maar het leverde hem en zijn lezer in elk geval een bespiegeling op over een verdwijnende wereld: de wereld van de pen. Terwijl de vulpen verwordt tot een luxe-artikel, allang niet meer bedoeld om een tekst mee op papier te zetten, kruipt de schrijver achter zijn computer waar hij volgens Schouten nauwelijks aan zijn werk toekomt, omdat pornosites binnen een klik bereikbaar zijn en hij zich in een tel ‘op chatsites [kan] roeren met vijftienjarige meisjes’. De precieze aard van de afleiding zal per schrijver verschillen, maar ergens is de veranderde schrijfhouding van Schouten wel herkenbaar: ik denk mijn teksten meestal in Word, naast mijn toetsenbord ligt rechts mijn muis en links mijn mobieltje, tijdens het schrijven heb ik mijn mailbox openstaan en als ik me halverwege een alinea of strofe iets afvraag, ben ik in een klik bij Google of Wikipedia. Wel ligt een paar centimeter van mijn mobieltje een etui met pennen en daarnaast een geopend boek. Het boek, Ongerijmd succes. Poëzie in een onpoëtische tijd (Vantilt 2006), ligt open op pagina acht, waar Thomas Vaessens zich buigt over een advertentie van de Amerikaanse pennenfabrikant Cross. Een nieuw model vulpen wordt als een klassiek en haast romantisch product aan de man gebracht met de slogan ‘Pure poetry, pure Cross’ en Vaessens vraagt zich retorisch af: ‘vulpennen en poëzie - een veelzeggende equivalentie?’

Als zowel Schouten als Vaessens gelijk hebben, dan staat het er met de poëzie slecht voor: we moeten opschieten als we nog een gedicht of een poëzielezer willen tegenkomen, want ze maken deel uit van een uitstervende wereld! Ik geloof er niet zo in, eigenlijk. Het aantal dichtbundels dat jaarlijks verschijnt, lijkt me sinds de introductie van de pc niet afgenomen, de gemiddelde oplage ervan evenmin. Wel zijn dichters en gedichten meer dan voorheen ook buiten het boek waar te nemen: op beeldschermen en podia. Wel levert dat redelijk bezochte sites en geregeld volle zalen op. En wel denk ik - maar had ik dat dertig jaar geleden niet ook gedacht, als ik toen al had kunnen lezen en schrijven? - dat te veel aspirant dichters zich overschatten en te veel potentiële poëzielezers zich onderschatten. Wel verbaast het me nog steeds dat ik niet veel meer mensen met zo'n handzame, compacte betekenisdrager als een dichtbundel zie als ik op de trein wacht of in de tram zit. Wel vrees ik dat de bazen van onze dag- en weekbladen het voorbeeld van hun collega's in enkele ons omringende landen volgen door de frequentie en omvang van serieuze poëziebesprekingen te beperken. Wel somber ik geregeld mee over de minieme ruimte die poëzie- en literatuuronderwijs nog in het middelbaar onderwijs krijgen toebemeten. Wel blijkt het

[p. 61]

mogelijk om met een papieten tijdschrift dat zich voor honderd procent op poëzie richt een oplage van tweeduizend exemplaren te halen. Kortom: er zijn voor poëzieliefhebbers honderd redenen te bedenken om droevig te worden en evenzoveel om in een feeststemming te raken. In zijn boek zet Vaesens er talloze op een rijtje om zich uiteindelijk - zoals al op de achterflap beloofd wordt - ‘niet bezorgd over de toekomst van de poëzie’ te tonen. De wereld van de poëzie verandert diepgaand, maar niet elke verandering hoeft een verslechtering te zijn, in tegenstelling tot wat J.C. Bloem ooit beweerde.

Verhoudingen, schrijfhoudingen, leeshoudingen: terwijl tijd en technologie voortschrijden, passen alle houdingen zich voortdurend aan. Een paar pagina's na zijn opmerking over de Amerikaanse pennenfabrikant brengt Vaessens me op een idee. Nu ik toch achter de computer zit te schrijven, kan ik best eens à la Vaessens kijken wat ‘veranderende leeshoudingen’ oplevert bij het googelen. Teleurstellend: nul hits. In enkelvoud dan? Ook nul. Maar als ik me vervolgens beperk tot ‘leeshouding’ gaat er met 1.070 linkjes een wereld voor me open. Een omvangrijk universum vol meningen, problemen en suggesties strekt zich over mijn beeldscherm uit. Het mooist vind ik geloof ik de website van de Vereniging van scoliosepatiënten, waar ik onder meer leer dat scoliose een zijdelingse verkromming van de wervelkolom is. Of korter: een kromme rug, waardoor een ‘gibbus’ (of: bochel) ontstaat. Op een forum dat in 2003 actief was, maak ik kennis met Richtje, een meisje van elf. Bij haar is de scoliose vroeg geconstateerd en dus is er een redelijke kans dat de kwaal met een paar jaar verholpen zal zijn, maar daartoe moet ze wel een brace (korset) dragen en

britneyspears.bz

daarover post ze op 18 mei: ‘als ik in bed lig en ik mag en wil nog lezen dan kan ik niet echt meer op mijn buik liggen. Maar dat is zo'n lekkere leeshouding! Lezen in bed word daardoor irritant.’ Ze hoeft gelukkig maar een dag te wachten op een antwoord van Eline: ‘ik lig vaak op mijn zij met mijn boek dan voor me. Als ik tv kijk in bed doe ik vaak een dik kussen in mijn rug. Dat wil prima met brace.’ Toch is deze oplossing voor Richtje niet helemaal bevredigend, want enkele dagen later schrijft ze:

‘Ja dat kan natuurlijk. Ik las graag op mijn buik, maar nu op mijn rug of op mijn zij. Maar daar word je zo moe van! Dan heb je niet eens meer zin om te lezen.’

Nog dezelfde dag steekt Mariska haar een hart onder de riem: ‘natuurlijk begrijp ik ook wel dat het moeilijk is om vooruit te kijken

[p. 62]

terwijl je nu juist ermee zit,’ maar als ze volhoudt, wacht een toekomst waarin Richtje ‘met een prachtige rechte rug zit’ omdat ze haar brace is blijven dragen. Uiteindelijk bloeit er een vriendschap op tussen de meisjes en zetten zij hun communicatie via msn voort, waardoor ik niet kan volgen hoe het verder afloopt met Richtjes zoektocht naar haar ideale leeshouding.

De 1.069 andere hits van ‘leeshouding’ laten zien dat het onderwerp ook onder korsetlozen de gemoederen flink bezig houdt. Zo houden leren.nl en nrc.nl ons voor om effectiever te lezen door rechtop te zitten, ‘met het hoofd recht en ontspannen schouders’ en verzucht Geert in februari 2005 op weblog Studio Haenen dat het lezen van boeken überhaupt ‘ergonomisch onverantwoord’ lijkt. Binnen een etmaal schieten hem meerdere webloggers te hulp, die hem aanraden het eens in bad te proberen, of met een kussen tegen de muur of toch ‘gewoon’ liggend op de rug op een bed met kussens. Dit laatste lijkt enigszins op Tinka ten Kloosters favoriete houding, zoals ze die beschrijft op de website van het Instituut voor Eclectische Psychologie, al houdt zij er het meest van om het boek ‘met één hand boven mijn hoofd te houden’. Terwijl Dekker vd Vegt op frietwagdbankje.com meent dat het eigenlijk niet beter kan dan ‘aan een tafel op een zo gewoon mogelijke stoel’, wat hij deelt met Paul die op het Volkskrantblog van januari 2007 beschrijft hoe hij zich bekwaamde in het staand lezen, maar toch moet toegeven: ‘de beste leeshouding is natuurlijk als je zit.’

Uiteindelijk keer ik terug bij Studio Haenen, waar Kirsten het onderwerp nu postmodernistisch benadert: ‘ligt aan het boek! En dan niet aan de inhoud maar aan de vorm. Grote letters, kleine letters, paperback, hardcover, zwaar, licht etc.: allemaal verschillende ideale leeshoudingen.’ Zoveel boeken, zoveel lezers, zoveel houdingen, dus. Terwijl ik mijn computer afsluit om in bed - op mijn rechterzij, steunend op recthterarm - nog wat te lezen, vis ik een ballpoint uit de etui en noteer op een post-it:

Google hits op 21 januari 2007:
‘veranderende leeshoudingen’: 0.
‘veranderende leeshoudingen’: 0.
leeshouding: circa 1.070.
‘ideale leeshouding’: circa 14.
vulpen: circa 27.700.
poëzie: circa 7.250.000.
poëzie + vulpen: circa 15.900.
poëzie + leeshouding: circa 189.
poëzie + vulpen + leeshouding: 6.

En denk ik aan een lezend meisje van intussen veertien of vijftien. Hopelijk ligt ze lekker op haar buik.

Thomas Möhlmann is hoofdredacteur van poëzietijdschrift Awater en dichter. In 2005 debuteerde hij met de dichtbundel De vloeibare jongen. Voor deze bundel ontving hij in 2007 de Lucy B. en C.W. van de Hoogtprijs.