Vooys. Jaargang 24

[p. 89]

Column
Het Diepe Zuiden [3]
Geert Buelens

‘Geef me een deadline en een voorschot’, zei Hugo Claus ooit. Meer nog dan inspiratie heeft de schrijver immers behoefte aan aansporing. En geld. Het probleem is dat niet elke schrijver Hugo Claus is en dat riante voorschotten slechts voor weinigen zijn weggelegd. Alle anderen moeten, als ze willen overleven als schrijver, andere manieren zoeken om aan de gang te blijven. En die liggen niet voor de hand.

Ik kan sowieso niemand aanbevelen van schrijven je beroep te maken. Élke dag te moeten schrijven, om jezelf de indruk te geven dat je bestaat, dat je goed bezig bent... To write or not to be, dat is het lot van de beroepsauteur. En dan is er nog de niet geringe impact die het schrijverschap heeft op je sociale leven. Schrijven is het eenzaamste beroep ter wereld. Door het voortdurende isolement wordt het nerd-gedrag dat haast elke schrijver vertoont bepaald niet afgezwakt. Niet de minste schrijvers proberen dat dan te compenseren door 's avonds, wanneer het gedragen sonnet zijn voltooiing heeft bereikt, zonder reserve in de drank te vliegen. Maar in plaats van de aandacht en collegialiteit waar de schrijver eigenlijk naar op zoek is, genereert zo'n drinkgelag onder vakbroeders eigenlijk alleen maar jaloezie, achterklap en overspel. Je kan dus maar beter een baantje nemen en die meesterwerken die zich in je verborgen houden produceren tijdens de weekends of vakanties. Wat je ook nog kan doen: verhuizen naar Vlaanderen en voor het theater gaan werken.

Want dat is een opvallend verschil tussen het culturele leven in Noord en Zuid: het aantal vooraanstaande Vlaamse auteurs dat voor theater schrijft. Uit oprechte, onbemiddelde liefde voor het genre doet eigenlijk slechts één schrijver dat: de door en door theatrale Tom Lanoye. Zelfs als hij een gedicht schrijft, klinkt het als een monoloog. Maar al die andere auteurs doen het toch ook altijd een beetje voor het geld. Dat is niet oneerbaar. Als je van je schrijverij wil leven, zijn er nauwelijks andere opties in Vlaanderen. Zelfs goedverkopende auteurs kennen er oplagen die niet hoog genoeg zijn om van te overleven. Enkel de in het Zuiden razend populaire thrillerauteurs (Pieter Aspe, Stan Lauryssens, Bob Mendes...) en de eenmansfabriek Herman Brusselmans vormen een uitzondering. Bijna alle andere auteurs

[p. 90]

hebben een extra baantje (als vertaler, nachtwaker, journalist, docent...) of schrijven voor het theater. Walter van den Broeck, Peter Verhelst, Stefan Hertmans, Eriek Verpaele, Kamiel Vanhole, Eric Vlaminck, Koen Peeters, Paul Mennes, Geertrui Daem, Elvis Peeters, Pol Hoste, Jeroen Olyslaegers, Dimitri Verhulst, Bart Moeyaert, Tom Naegels, David van Reybrouck, enzovoorts: allemaal zijn ze vroeg of laat bezweken voor de lokroep van het toneel en schreven ze één of meerdere theaterstukken. Sommigen hebben intussen een bijzonder band met het genre opgebouwd en maakten zelfs enige tijd deel uit van een gezelschap.

In Nederland is dat veel minder het geval. Er zijn natuurlijk Judith Herzberg en Wanda Reisel. En Gerrit Komrij en Hafid Bouazza vertaalden wel eens een Shakespeare. Maar een hele batterij dichters of prozaïsten die zich, veelal als een late roeping, op het theater hebben geworpen - dat kent Nederland niet. Met de al dan niet theatrale aard van de Nederlander of Vlaming heeft dat opvallende verschil volgens mij niets te maken. Wel met geld. Een al sinds de jaren zestig goed uitgewerkt beurzensysteem, hogere oplagen en betere honoraria voor kranten- en tijdschriftstukken maakten het voor nogal wat Nederlandse schrijvers mogelijk van hun pen te leven. In Vlaanderen was dat heel anders. Tot er plots geld kwam uit onverwachte hoek.

In de jaren tachtig en negentig vernieuwde een generatie jonge regisseurs en acteurs het Vlaamse theater ingrijpend. Zij braken ook internationaal door en leiden vandaag grote theaters in Duitsland (Luk Perceval) en Nederland (Ivo Van Hove) of trekken de wereld rond (Jan Fabre, de Needcompany van Jan Lauwers, het gezelschap Stan). Deze generatie had ook veel aandacht voor de vroeger vaak verwaarloosde institutionele aspecten van het theater maken en dankzij volgehouden inspanningen en gelobby bij de Vlaamse overheid is ze erin geslaagd de hele podiumkunstsector te professionaliseren. Er kwamen theatertijdschriften, er was een opvallende academische ondersteuning vanuit de theaterwetenschap die innige banden smeedde met de sector en er kwam vooral geld. Veel geld. De Vlaamse overheid, die net in dezelfde periode zichzelf als quasi-autonome Belgische deelstaat op de kaart wilde zetten, gaf dansers en theatermakers ruim de gelegenheid de Vlaamse cultuur te verspreiden en te verrijken. Vooral de in Vlaanderen sinds de dagen van Cyriel Buysse (actief als theaterauteur ca. 1900), Herman Teirlinck (ca. 1920-1960) en zelfs Hugo Claus (ca. 1955-1990) wat achteropgebleven toneelschrijverij, kreeg een stevige impuls. En die werkt tot vandaag door. Er was immers meer geld dan de bestaande generatie toneelschrijvers (waaronder Arne Sierens en Paul Pourveur) kon opmaken. En dus gingen de gezelschappen dichters en romanschrijvers naar het theater lokken. Erg moeilijk bleek dat niet te zijn. Gezelschappen die een auteur de opdracht geven een stuk te maken, kunnen die schrijver een

[p. 91]

veelvoud bieden van wat hij ooit met een roman, laat staan poëziebundel kan verdienen. En naast die forse creatiepremie, krijgt de auteur ook nog eens een substantieel bedrag per avond dat het stuk wordt opgevoerd. Geloof me vrij: wat eerst misschien een muf genre lijkt of louter iets voor emotionele exhibitionisten, wordt - wanneer er met zoveel geld gezwaaid wordt - plots een bijzonder uitdagende en je literaire werk onvermoede richtingen uitsturende bezigheid.

Er zijn echter ook nadelen aan verbonden. Wanneer je de bedragen gewoon bent die in de theatersector normaal worden bevonden, valt de terugval in de aalmoezerij van de Vlaamse literaire wereld bepaald tegen. De podiumkunsten hebben ook de neiging mensen helemaal op te slorpen. Dat vinden auteurs aanvankelijk erg leuk: gezellig de kroeg in met al die acteurs en actrices. Maar de versgevonden collegialiteit leidt ook hier veelal tot jaloezie, achterklap en overspel. Ik wil maar zeggen: neem een baantje. Of dwing jezelf alleen maar water te drinken.

Geert Buelens is sinds 2005 hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Utrecht. Eerder was hij werkzaam als docent aan de universiteiten te Antwerpen en Berkeley. Hij promoveerde in 2001 met zijn proefschrift Van Ostaijen tot heden. Onlangs verscheen zijn tweede dichtbundel Verzeker u.