Vooys. Jaargang 24

[p. 55]

Column
Het Diepe Zuiden [1]
Geert Buelens

Het eerste wat ik dacht toen mij gevraagd werd Vooys-columnist te worden was: ga nou niet over het verschil tussen Vlaanderen en Nederland zitten schrijven. Het tweede, derde, vierde en vijfde wat ik dacht was: wat zijn Vlaanderen en Nederland toch verschillend. En dus schrijf ik er toch maar over (ik beperk me tot de literatuur).

Laatst bleek uit een grote studie van de Taalunie dat zeventig procent van de Nederlanders niet in staat is de naam van één enkele Vlaamse schrijver te noemen. Dat begrijpen veel Vlamingen niet, want zij menen allemaal wél Nederlandse auteurs te kennen (Anne Frank, Thea Beekman, Annie M.G. Schmidt, misschien zelfs Harry Mulisch). In Vlaanderen wordt wel eens gedacht dat er een Nederlands complot is waardoor Vlaamse boeken boven Wuustwezel niet besproken, ingevoerd, verkocht en gedoceerd worden. Dat is natuurlijk onzin; om een complot tegen iemand te beramen, moet je eerst weten dat die persoon bestaat en waarom een complot tegen diegene voor jou voordelig zou kunnen zijn. Aan die voorwaarde is niet voldaan.

Zelfs breed georiënteerde Nederlanders leggen in Vlaamse kwesties een onwetendheid aan de dag die Vlamingen zeggen zich nauwelijks te kunnen voorstellen. Terwijl ze dat natuurlijk wél kunnen. Want wat weten Vlamingen over Luxemburg? Dat het bestaat. Dat je er onderweg naar Frankrijk goedkoper kan tanken. En daar houdt de kennis ongeveer op. Niét kan de Vlaming een Luxemburgs kunstenaar of schrijver noemen. Nu spreken en schrijven ze daar natuurlijk geen Nederlands en dus lijkt de vergelijking niet op te gaan. Maar kunnen Vlamingen namen van Surinaamse schrijvers noemen? (Kunnen Nederlanders dat?) Vlaanderen/ België is voor Nederlanders buitenland. En dus beperkt de kennis zich tot wat toeristisch gesproken van belang is: eten, uitgaan, shoppen.

En voor steeds meer Vlamingen geldt het omgekeerde evenzeer. Gidsland is Nederland al lang niet meer; het is steeds minder de grote broer waarnaar wordt opgekeken. Politiek sowieso niet, maar ook cultureel en literair wordt Vlaanderen steeds zelfbewuster en zelfstandiger. Vlaamse auteurs willen natuurlijk graag besproken worden in de Volkskrant of NRC maar belangrijker is een vermelding in De Morgen of De Standaard. Ze zullen

[p. 56]

een uitnodiging van de SLAA, SLAU of Crossing Border niet afslaan, maar staan toch liever op het podium van Het Beschrijf in Bussel of op De Nachten in Antwerpen. En hoewel Nederland uiteraard minder onbekend is dan Luxemburg neemt de kennis van Vlamingen over Nederland zienderogen af. Uit het genoemde Taalunie-onderzoek blijkt dat in de praktijk nog slechts de helft van de Vlamingen een Nederlands schrijver kan noemen.

Zo ontstaat stilaan een toestand van gelijkwaardigheid die, ironisch genoeg, het best blijkt uit de afwezigheid van kennis over elkaar. Generaties die opgroeiden met de overtuiging dat net de culturele eenheid van Nederland en Vlaanderen moest worden benadrukt, juichen deze evolutie allicht niet toe. Toch biedt ze enorme mogelijkheden. Onwetendheid kan de bron zijn van veel vooroordelen, maar wanneer de kennis echt heel gering is dan verdwijnen ook die vooroordelen. Dat kon ik goed merken aan de Amerikaanse studenten die ik in Berkeley had. Europa is voor hen zo ver weg, dat Franz Kafka hun even vreemd is als Paul van Ostaijen. Bij die laatste denken ze niet: o, een Belg, dat zal wel onbeduidend zijn. Ze denken helemaal niets, maar ze staan er wel voor open. Een vergelijkbare houding - alle verhoudingen in acht genomen - merk ik nu bij Nederlandse studenten. Ze zijn erg benieuwd naar die Vlamingen, die grotendeels afwezig zijn in hun curriculum en ook blijkt uit de inschrijvingscijfers aan het Instituut Nederlands in Utrecht een grote interesse voor (Zuid-) Afrikaanse schrijvers.

Binnen de neerlandistiek in Nederland weerklinkt steeds vaker de roep tot internationaliseren. Deuren en ramen moeten worden opengezet, we moeten publiceren en doceren in het Engels... Maar we zouden natuurlijk kunnen beginnen met de dichtstbije buitenlanden. Zo blijkt er in het Zuiden een heel andere wereld te bestaan waar heel andere boeken gezichtsbepalend waren in 2005. Niet Jan Siebelink (Knielen op een bed violen) en Tommy Wieringa (Joe Speedboot) zijn er alomtegenwoordig in de eindejaarslijstjes, maar Los van Tom Naegels en Zwerm van Peter Verhelst. Die laatste auteur geniet in Nederland nog enige bekendheid, maar zijn buitengewoon ambitieuze laatste roman werd er al snel als pretentieuze onzin afgeserveerd. Naegels kreeg één kort signalement in Trouw en voorts helemaal niets. De auteur werd niet geïnterviewd en het boek lag niet in de boekhandel, hoewel het qua human interest appeal bepaald niet onderdoet voor Siebelink en bovendien ook nog eens buitengewoon actueel is. Los is het in hoge mate autobiografische verhaal over hoe ene Tom afscheid neemt van zijn levensmoeë, totaal verbitterde grootvader die steeds racistischer wordt, terwijl de jongen verliefd wordt op een Pakistaanse vluchtelinge en hij als dagbladjournalist verslag doet van het veelal problematische multiculturele leven in Antwerpen. Belangrijke hedendaagse kwesties die

[p. 57]

in de Nederlandstalige literatuur nog niet overdadig vaak zijn behandeld, komen hier op grappige, ontroerende, genuanceerde en herkenbare wijze aan bod. Door hier kennis van te nemen, internationaliseert de Nederlander automatisch. En je hoeft er niet eens een andere taal voor te leren.

Geert Buelens is sinds 2005 hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Utrecht. Eerder was hij werkzaam als docent aan de universiteiten te Antwerpen en Berkeley. Hij promoveerde in 2001 met zijn proefschrift Van Ostaijen tot heden. Onlangs verscheen zijn tweede dichtbundel Verzeker u.