Vooys. Jaargang 23

[p. 31]

Column
Fully loaded lines
Gaston Franssen

Gangsta rap staat in een kwaad daglicht. Nu zou je denken dat een louche imago aan die muziek eigen is: de strijd tussen straatbendes, drivy by's en stick up's vormt immers het vertrouwde topos van gangsta. Maar recentelijk is dit rapgenre in een nóg kwadere reuk komen te staan. Er worden steeds meer vraagtekens gezet bij dat aura van seksisme en gewelddadigheid: gangsta zou niet alleen een beschrijving zijn van een bedenkelijke manier van leven, zo is de kritiek, maar zou tevens aanzetten tot geweld - in het bijzonder tegen vrouwen. De levensstijl van beroemde Amerikaanse rappers, die regelmatig voor de rechtbank moeten verschijnen en elkaar letterlijk naar het leven staan, wordt vaak aangevoerd als bewijs voor die corrumperende invloed. De kritiek blijft zelfs niet zonder juridische consequenties: zo werd de Haagse formatie DHC naar aanleiding van hun beruchte Hirsi Ali-diss veroordeeld wegens bedreiging; en Omayra Leeflang, de Antilliaanse minister van Telecommunicatie, heeft onlangs een gedragscode voor radiostations ingesteld die het uitzenden van vrouwonvriendelijke gangsta rap verbiedt.

Is zo'n verbod terecht? Toegegeven: aanwijzingen voor de stelling dat zulke muziek het gebruik van geweld (tegen vrouwen of wie dan ook) zou aanwakkeren, zijn snel gevonden. Neem de teksten van de Amerikaanse groep GangStarr, een formatie die aan de wieg stond van de gangstabeweging. In niet mis te verstane bewoordingen maken deze rappers duidelijk dat ze zich voorbereiden op de gewapende strijd. ‘The war's on, that's why we formed The Militia’, klinkt het dreigend in ‘The Militia’ (Moment of Truth, 1998), het eerste deel van een trilogie die stevig gekruid is met doodsbedreigingen en oorlogsverklaringen. ‘This is a conquest, so I suggest you take a rest / Or keep a breath, but definitely keep a vest on that chest’, waarschuwt voorman Guru in ‘The Militia, pt. II’ (Full Clip, 1999); en in het laatste deel, het nummer ‘Capture. The Militia III’ (The Ownerz, 2003) krijgen mogelijke tegenstanders ‘bustin’ heads, body bags and toe tags' in het vooruitzicht gesteld - beelden die weinig aan de fantasie lijken over te laten.

Er is echter iets tegenstrijdigs aan dat bloeddorstige image van GangStarr: dit collectief staat namelijk tegelijkertijd bekend als een groep die juist stelling

[p. 32]

neemt tégen geweld. In hun nummers hameren ze erop dat wapenbezit alleen maar kan leiden tot dood en verderf. Zo bekritiseren ze in ‘Tonz “O” Gunz’ (Full Clip) de wapenwedloop die zich in de achterstandswijken van New York afspeelt: ‘Tons o' guns, real easy to get / Tons o' guns, bringing nothing but death’; en bovendien distantiëren ze zich nadrukkelijk van geweldsverheerlijking: ‘Tons o' guns, but I don't glorify / 'Cos more guns will come and much more will die.’ Er is weliswaar begrip voor moeilijke omstandigheden waaronder de Amerikaanse ghetto-jeugd moet opgroeien, maar dat staat de kritiek op brothers die naar vuurwapens grijpen, zeker niet in de weg: ‘They like to feel the chrome in their hands’, rapt Guru en hij voegt daar - half meewarig, half verwijtend - aan toe: ‘It's like you need to have steel just to feel relaxation’. Maar hoe kan GangStarr verwachten dat het publiek die pacifistische boodschap nog serieus neemt, als Guru elders rapt dat hij zijn vizier met vaste hand op het hoofd (‘dome’) van zijn tegenstanders gericht houdt? ‘I hold my chrome steady, with a tight grip / So watch your dome already 'cause this one might hit’, eindigt bijvoorbeeld ‘Full Clip’ (Full Clip); en in het nummer ‘Suckaz Need Bodyguards’ (Hard to Earn, 1994) heet het: ‘lyrics tear through / chrome to your dome’.

Toch heeft die opstelling van GangStarr bij nadere beschouwing niets dubbelhartigs. Dat blijkt al als je dat laatste citaat wat nauwkeuriger leest: ‘chrome’ kun je hier niet als een pars pro toto voor een wapen opvatten, want daarmee vuur je geen ‘lyrics’ af. Het moet dus wel gaan om iets anders dat van chroom is - de microfoon die de rapper in zijn handen houdt natuurlijk. Dat wijst erop dat je die referenties aan vuurwapens en geweld in GangStarrs teksten wel eens metaforisch zou kunnen lezen. Met andere woorden: deze trigger happy rapmilitie verheerlijkt geen daadwerkelijk geweld, maar pronkt vooral met de eigen verbale vuurkracht - met de indrukwekkende voorraad aan ‘lyrical bullets’ en de ‘the furious force of my rhymes’. Dat het bezongen geweld figuurlijk van aard is, wordt in ‘Full Clip’ zelfs geëxpliciteerd: ‘I could make your head explode just by my lyrical content / Get you in my scope and metaphorically snipe ya’. Er wordt dus gepleit voor een soort militant pacifisme, een bijzonder agressieve vorm van zelfbeheersing. GangStarr gaat daar zelfs zo ver in, dat de conventionele tegenstelling tussen woord en daad volledig binnenstebuiten wordt gekeerd, zoals in het nummer ‘Moment of Truth’ (Moment of Truth):

I've got one lyric pointing at your head for start
Another one is pointing at your weak ass heart
Now if I pull the trigger on these fully loaded lines
You're gonna wish I woulda pulled the black nine

De impact van deze woorden is zo overweldigend, dat zelfs een blik

[p. 33]

in de loop van een 9-millimeterpistool te prefereren zou zijn. Dat is geen eenvoudige life's-a-battle-metaforiek meer, maar een intrigerende deconstructie van de gebruikelijke verhouding tussen kunst en werkelijkheid. Je kunt de teksten van GangStarr dan ook in verband brengen met wat Derrida het ‘geweld van de reflectie’ heeft genoemd: een geweld dat ‘het zogenaamd eigene [...], dat door het sociale en morele bewustzijn als het eigene wordt waargenomen, blootlegt’. GangStarrs rhymes glorifiëren niets minder dan zo'n fundamentele ontworteling van de geaccepteerde ideologische orde.

In ‘Zonin’ legt GangStarr het nog één keer uit: ‘You stupid son, I shoot my gun / From the heart fooi, you know that's where this music's from’ (The Ownerz). Het gewiekste enjambement na de regel ‘I shoot my gun’ - dat in de uitvoering ook wordt geconcretiseerd met een lange stilte - onderstreept nog eens de dubbele bodem van GangStarrs beelden. Het is al te gemakkelijk om aan die metaforische lading voorbij te gaan, de teksten letterlijk te nemen en alle gangsta rap over één kam te scheren als een eenduidige lofzang op geweld. Wanneer je rap (of films, of literatuur) bekritiseert omdat het om een representatie van een bedenkelijke wereld zou gaan, pak je het probleem niet alleen verkeerd aan, maar voorkom je bovendien dat constructief geëngageerde teksten als de hits van GangStarr het publiek niet meer kunnen bereiken en beïnvloeden. En dat zou pas een misser zijn.

Gaston Franssen is als promovendus verbonden aan het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur. In zijn onderzoek onderwerpt hij de poëzie van Gerrit Kouwenaar aan een tegendraadse lezing.