Vooys. Jaargang 20

[p. 75]

Pretenties in de marge
Vooys en de rest van de literaire wereld

Heeft Vooys met zijn oprichting - of met zijn jubileum - rimpels veroorzaakt in de literaire vijver? Bertram Mourits werpt een blik in de vijver en probeert Vooys een plaats toe te kennen. Hij relativeert het belang van elk literair tijdschrift en in deze algemene relativering komt Vooys er dan niet eens zo slecht vanaf. Want het plezier, en soms ook de lef, dat komt kijken bij het maken van dit literaire tijdschrift is Vooys op zijn best, aldus Mourits.
Bertram Mourits

[p. 76]

Vooys heeft de afgelopen twintig jaar nog geen deuk in het pakje boter geslagen waarmee ik de Nederlandse literaire wereld dan maar even zal vergelijken. Dat lijkt misschien niet zo'n sympathieke constatering, maar het is eigenlijk het eerste dat me te binnen schoot toen me gevraagd werd een bijdrage te schrijven over ‘De rol van Vooys in het literaire tijdschriftenlandschap’. Welke rol? Die is er helemaal niet.

Dat is niet zo erg, want laten we eens eerlijk zijn: wat is de rol van Tirade geweest in de Nederlandse literaire wereld, de afgelopen twintig jaar? En de rol van Raster? Hoezeer is de literaire wereld veranderd sinds Maatstaf is verdwenen? Optima en De Gids, die steeds meer essaybundels in tijdschriftvermomming zijn geworden: het levert interessante boeken op; maar wat is de rol van deze tijdschriften in de literatuur? Is er de afgelopen twintig jaar nog wel een tijdschrift dat echt iets heeft teweeggebracht in ‘het literaire tijdschriftenland-schap’? Zelfs het met veel tamtam gepresenteerde poëzietijdschrift Awater - het tijdschrift van Boskma en Komrij - veroorzaakte nauwelijks rimpels in de literaire vijver.

Welbeschouwd valt het nog wel mee met Vooys; het bestaat in elk geval nog, en dat is al heel wat. Het valt de laatste jaren niet mee om een literair tijdschrift te zijn. Uitgevers gaan op in grote concerns en moeten steeds meer rekening houden met winst; subsidiegevers

[p. 77]

houden er steeds onnavolgbaarder criteria op na - onvermijdelijk dat in zo'n klimaat verschillende letterkundige bladen gefuseerd en/of verdwenen zijn. Vooys kan zich voorhouden de afgelopen twintig jaar een baken van stabiliteit te zijn geweest.

Bevattelijk voor het speelse

Voor de duidelijkheid: ik schrijf hier alleen over Vooys en de letterkunde. Het tijdschrift was aanvankelijk niet letterkundig maar neerlandistiek, in de brede zin van het woord. Wie me kan vertellen hoe groot de rol van Vooys was in het communicatiewetenschappelijke of taalkundige tijdschriftenlandschap moet dat vooral niet nalaten; ik zou het niet weten.

Wat dit betreft liep Vooys overigens voor op de ontwikkelingen: pas in 1996 zou De Nieuwe Taalgids zich splitsen in bladen voor taalkunde, letterkunde en taalbeheersing; Vooys had deze keuze al zo'n vijf jaar eerder gemaakt.

Nadat Vooys zich van de taalkunde had losgeweekt en zich nog exclusief met letterkunde bezighield, kon het zich op twee manieren profileren; als literair, of als wetenschappelijk tijdschrift. In die laatste categorie gebeurde enerzijds maar zelden iets spectaculairs, anderzijds is het wel het bestaansrecht van Vooys om studieresultaten, nota's en werkstukken in toegankelijke vorm aan een min of meer geïnteresseerd publiek te presenteren. Als proeftuin

[p. 78]

illustratie Raymond Reinewald, bij ‘Een nieuwe deskundige’ van Rob Delvigne en Leo Ross, jrg. 19-4

[p. 79]

voor de neerlandistiek deed Vooys het overigens niet slecht, wat moge blijken uit de volgende anekdote.

Ooit kwam een letterkundige van zekere naam een lezing houden bij de afdeling moderne letterkunde te Utrecht. Het was in de tijd dat De nieuwe taalgids op de laatste benen liep; het werd eigenlijk alleen gedragen door taalkunde en middeleeuwse letterkunde. Het was misschien niet eens zo heel verrassend, maar wel erg amusant dat hij Vooys hield voor het vakblad van de afdeling. Het product van de studenten was qua prestige het officiële orgaan voorbij gestreefd. Maar goed, de letterkundige die vakblad en studentenblad door elkaar haalde was Piet Calis, schrijver van schoolboeken en misschien wat bevattelijker voor het speelse dan zijn academisch aangelegde vakgenoten.

Er staan regelmatig goede artikelen in Vooys, maar het blad is niet bij uitstek de plaats waarin grote vernieuwingen worden gepresenteerd of echt baanbrekende resultaten worden gepubliceerd. Begrijpelijk, want die paar artikelen die inhoudelijk iets te melden hebben, worden in de regel nauwelijks opgemerkt. Zowel Wilbert Smulders als Frans Ruiter hebben goede artikelen in Vooys geschreven, die een daadwerkelijke bijdrage hadden kunnen vormen in de discussie over literatuur en moderniteit, cultuur en media. Pas toen ze hun resultaten in Maatstaf publiceerden, en later in boekvorm, trokken ze de aandacht.

[p. 80]

Student speelt...

Zo zijn er nog wel meer voorbeelden: Maaike Meijer had in haar proefschrift De lust tot lezen de incestthematiek bij Neeltje Maria Min ontrafeld. Die reageerde daar niet zo heel slim op door heel boos te worden, omdat het ‘niet waar’ was. Op het moment dat er een hevige discussie was over het leven van Neeltje Maria Min en vermeend autobiografisch lezen, schreef Christine Brackmann een uiterst zakelijke analyse van de gedichten, die de hype had kunnen terugbrengen tot de zaak waar het over hoorde te gaan: de gedichten. Ware het niet dat ze dat stuk niet naar een krant stuurde, maar in Vooys plaatste.

De journalist ziet Vooys niet, en de serieuze wetenschapper citeert er eigenlijk niet graag uit. Zo is er dat proefschrift over Bordewijk, waarin onder andere wordt aangetoond dat Bordewijk met zijn omvangrijke roman De doopvont eigenlijk had geprobeerd een verbeterde versie van De avonden te maken - er was althans een personage dat erg veel op Frits van Egters leek, maar dan psychologisch tot op het bot verklaard: verantwoorder misschien, maar o zo veel saaier dan Reve. Een artikel met die strekking (‘De vlucht van de eenling’ van Thomas Vaessens) had jaren eerder in Vooys gestaan, maar werd genegeerd. Kortom, wie roem wil behalen op het vakgebied moet slechts in Vooys schrijven met de bedoeling te zijner tijd ergens anders terecht te komen.

[p. 81]

Want er bestaat blijkbaar die ongeschreven regel: je hoeft niet te citeren uit de ingekorte scriptie, de uitgewerkte nota, afkomstig uit een college. Wat blijft er dan over: een vaak minieme ontdekking, met het nodige enthousiasme opgeschreven; ‘student speelt onderzoeker’. Dat is niet erg, integendeel, daaraan kan Vooys zijn kracht ontlenen.

Vooys streefde er in die periode ook naar om besproken te worden in rubrieken die aandacht besteden aan literaire tijdschriften, en dat lukte heel soms. Daar stonden we dan, in Vrij Nederland, NRC of Trouw. De besprekingen waren weliswaar inwisselbaar - Vooys was van alle instituutsbladen altijd ‘een van de aardigste’, al was de stijl wel vaak ‘academisch’. Mocht er een bijdrage instaan van een niet-student, dan werd die steevast genoemd.

Besproken worden in de rubriek met literaire tijdschriften betekent nog niet dat je daadwerkelijk als zodanig serieus werd genomen. Wederom lag het niet eens altijd aan de inhoud. Er heeft niet veel vertaalde literatuur in Vooys gestaan, maar wat er stond was met een gelukkige hand gekozen. Maar in de categorie ‘oorspronkelijk Nederlandse poëzie’, tja... dat werk was vrijwel louter afkomstig van die studenten die het allereerste poëziecollege niet serieus hadden genomen, waarin streng werd verteld dat dit geen studie was voor aankomende schrijvers/dichters. De literaire verhalen en de gedichten waren vaak van het

[p. 82]

soort ‘student speelt schrijver’. De echte jonge schrijver stuurt zijn werk natuurlijk pas in laatste instantie naar een tijdschrift als Vooys.

College radio

Dat de plaats van Vooys binnen het tijdschriftlandschap niet erg veel gewicht met zich meebrengt, heeft een groot voordeel; niets moet, alles mag. En de mogelijkheden van dat uitgangspunt worden nu al twintig jaar lang vrij regelmatig op sympathieke wijze uitgebuit.

Toen ik de redactie van Vooys verliet, was dat om een jaar in Amerika te gaan werken en studeren. En ook om heel veel naar muziek te luisteren. Van de grote stations hoef je het niet te hebben, als je tenminste niet elke dag een keertje The Eagles en Bon Jovi wilt horen. Dus dan luister je naar Public Radio voor het nieuws en voor klassieke muziek, en naar college radio voor popmuziek die ertoe doet.

In de regel zijn de zenders van dergelijke universiteitsradiostations te zwak om bereik te hebben tot ver buiten de campus. De stations hebben geen invloed op het platenkopend publiek, niet op de hitparade, ze spelen geen rol van belang, maar er wordt met liefde voor muziek radio gemaakt. Niets moet, alles mag.

Vooys als letterkundig equivalent van Amerikaanse college radio, is dat wat? Het plezier

[p. 83]

van het maken van een tijdschrift dat niemand maakt, en zo nu en dan ook durven te doen wat eigenlijk niet kan, een marginaal ding samenstellen met de houding alsof je de wereld veranderen kunt - dat is Vooys op zijn best. De positie van Vooys in het tijdschriftenlandschap? Dat is die van een veredelde piratenzender in een Amerikaans universiteitsstadje; marginaal, maar o zo leuk.

Bertram Mourits is gepromoveerd aan de universiteit van Utrecht op een studie over de poëzie van de dichters van zestig. Ook heeft hij een tijd in de redactie van Vooys gezeten. Tegenwoordig is hij werkzaam in de uitgeverswereld.

[p. 84]

Cover jaargang 16-2

[p. 85]

Cover jaargang 17-3/4

[p. 86]

Cover jaargang 18-1

[p. 87]

Cover jaargang 18-2

[p. 88]

Cover jaargang 19-2

[p. 89]

Cover jaargang 20-1

[p. 90]

Cover jaargang 20-2