Vooys. Jaargang 20

[p. 214]

recensies

James McGonical & Richard Price (samenst.), The Star You Steer By: Basil Bunting and British Modernism. Amsterdam/Atlanta (Rodopi) 2000. 298 blz. Prijs € 68, - ISBN 9042012145

Follow the clue patiently: de stilte rond Basil Bunting

Er is iets merkwaardigs aan de hand met de poëzie van de Britse dichter Basil Bunting (1900-1985). Werk en leven van deze kleurrijke figuur uit Northumberland leken ooit te zijn voorbestemd om een belangrijke plaats in te nemen in de Engelstalige literatuurgeschiedenis. Een kleine groep bewonderaars, waaronder niemand minder dan Ezra Pound, rekende zijn poëzie tot de hoogtepunten van het modernisme. Nog steeds noemen sommige critici zijn epische gedicht Briggflatts (1965) in één adem met Eliots The Waste Land en Pounds Canto's. Dat is zeker geen overtrokken vergelijking: Briggflatts is een prestatie van formaat. In 740 versregels verhaalt Bunting onder meer van een verloren jeugdliefde, de ondergang van de Vikingkoning Eric Bloodaxe, de beslommeringen van een dichter die zijn maatschappelijke draai maar niet kan vinden, de kerstening van Noord-Engeland en de legendarische verschijning van een engel aan Alexander de Grote - zodat heden en verleden, feit en fictie, autobiografie en geschiedschrijving op fascinerende wijze met elkaar worden vervlochten. Buntings leven was al even intrigerend: zo zat hij in de gevangenis tijdens de Eerste Wereldoorlog, bevond hij zich in de jaren twintig in het gezelschap van Yeats, Pound en Zukofsky, en zwierf hij door Italië, Duitsland, de Verenigde Staten en het Midden-Oosten, waar hij afwisselend werkte als journalist, barman, muziekcriticus, ambassadeur, Perzisch vertaler en spion voor de Britse geheime dienst MI6. Terecht gaf Keith Alldritt zijn biografie de titel The Poet as Spy: The Life and Wild Times of Basil Bunting (1998). Maar het opmerkelijke is nu dat Bunting, alle literaire prestaties en biografische bijzonderheden ten spijt, nauwelijks tot de modernistische canon is doorgedrongen en er slechts zeer sporadisch publicaties over zijn werk verschijnen.

Deze tegenstrijdige positionering van Bunting in de Engelstalige literatuurgeschiedenis weerspiegelt zich in de verschillende overzichtswerken. In The Cambridge Guide to English Literature van Stapleton uit 1983 bijvoorbeeld, is het vergeefs zoeken naar Bunting. In de Oxford Companion to Twentieth Century Literature in English van Jenny Stringer uit 1996 daarentegen, is de dichter wel opgenomen; er is zelfs een afzonderlijk lemma gereserveerd voor Briggflatts, widely regarded as the last major work of poetic Modernism’. Maar na enkele regels staat er dan: ‘The emphatically Northumbrian character of Briggflatts makes it a manifestation par excellence of regional poetry’ - waarmee het werk toch weer wordt gemarginaliseerd. Deze citaten zijn illustratief voor de receptie van Bunting. De waardering voor zijn werk kwam pas laat op gang en hoewel tegenwoordig niemand zijn belang en invloed zal ontkennen, valt de aandacht voor zijn werk in het niet naast de grote hoeveelheid beschouwingen, studies en proefschriften over zijn collega-dichters Yeats, Pound en Zukofsky.

De bundel The Star You Steer By: Basil Bunting and British Modernism lijkt daarin verandering te willen brengen. Uit de inhoudsopgave blijkt al dat samenstellers James McGonical en Richard Price hebben gekozen voor een brede aanpak: de bundel is opgedeeld in vier secties, waarin achtereenvolgens aandacht wordt besteed aan Buntings verhouding tot het modernisme, de interpretatie van zijn werk, Buntings vertalingen van Hafiz en Homerus en zijn werk in ruimer maatschappelijk en biografisch perspectief. De bundel pretendeert een totaalbeeld te schetsen van Bunting als mens en als schrijver, zoveel is duidelijk. De vraag is uiteraard of de veertien bijdragen in The Star You Steer By zo'n pretentie ook kunnen waarmaken. Bij nadere beschouwing blijkt de bundel weliswaar veelzijdig, maar is daarmee nog niet veelomvattend.

De eerste interpretatieve bijdrage, ‘Basil Bunting: British Modernism and the Time of the Nation’ van William Wootten, is een van de beste essays. Wootten onderzoekt de relatie tussen Buntings werk en het Brits nationalisme. De dichter was ervan overtuigd dat de oorspronkelijke bewoners van zijn geboortestreek Northumberland een eigen kunstvorm hadden ontwikkeld. Bunting pleitte zijn hele leven voor een herwaardering en voortzetting van deze regionale cultuur, bijvoorbeeld door in zijn lezingen te wijzen op de invloed van oude Keltische kunstvormen en zichzelf in Briggflatts te presenteren als auteur van een hedendaagse versie van de Lindisfarne Gospels, een zevende-eeuws, geïllumineerd handschrift dat door een bewoner van Northumberland werd geschreven.

Wootten brengt de nationalistische sympathieën van Bunting in verband met de traditie van ‘the Modernist Long Poem’ (p. 27), waartoe hij ook Briggflatts rekent.

[p. 215]

Het lange of verhalende gedicht, zo is zijn redenering, leent zich bij uitstek voor nationalistische doeleinden: ‘Questions of national and group identity that may be peripheral to the lyric poem will naturally be raised when, as is likely to happen in a longer work, the individual concerns of the poet come into contact or conflict with the community at large’ (pp. 2728). In het modernistische, lange gedicht worden het heden en verleden van een bepaalde streek of groepering vaak direct naast elkaar geplaatst, waardoor de suggestie kan ontstaan van een historische en maatschappelijke continuïteit - met alle politieke consequenties van dien. Hoewel Wootten overtuigend laat zien dat Bunting met Briggflatts zo'n continuïteit wilde aanbrengen in de geschiedenis van Northumberland, gaat het hem te ver om te spreken van ‘nationalistische poëzie’. Daarvoor is de toon van het slot van het gedicht te sceptisch. De dichter vergelijkt zich daar met een zeiler die 's nachts op zee navigeert door de stand van de sterren te bestuderen. Hij realiseert zich dat alleen nog hun licht waarneembaar is, licht dat er eeuwen over heeft gedaan om de aarde te bereiken; de sterren zelf zijn waarschijnlijk al lange tijd uitgedoofd: ‘The star you steer by is gone, / its tremulous thread spun in the hurricane / spider floss on my cheek; [...]’. De zeiler/dichter is er niet zeker van dat het verleden waar hij naar teruggrijpt, nog wel van werkelijke invloed is op het heden. Net zo kan in het gedicht misschien nog een nationalistisch getinte continuïteit worden gesuggereerd, maar in de politieke realiteit liggen de zaken anders.

Woottens analyse van de nationalistische ondertoon in Briggflatts is zeer verhelderend en genuanceerd, maar aan het eind van zijn bijdrage lijkt hij zichzelf enigszins tegen te spreken. Briggflatts, concludeert hij, is geen gedicht waarin de dichter spreekbuis wordt van een bepaalde maatschappelijke groepering, maar ‘a poem that draws from the nationalist imagination to arrive at a vision that, rather than subordinating the self to the culture of the group, does the opposite’ (p. 34). Buntings visie op de geschiedenis van Northumberland is, met andere woorden, uiteindelijk een subjectieve en ‘louter poëtische’ constructie. Echter, als Woottens redenering juist is en de identiteit of subjectiviteit van de dichter inderdaad prevaleert boven het belang van een specifieke groep, dan zou in dit geval toch eerder het korte, lyrische gedicht de meest geëigende uitdrukkingsvorm zijn geweest. Die spanning tussen het epische en het lyrische element in Briggflatts onderschat Wootten, door te zeer de nadruk te leggen op Buntings persoonlijke en artistieke intenties.

Na Woottens essay volgt de bijdrage van Philip Hobsbaum over het gebruik van ritme en metriek in Buntings poëzie. Hobsbaums benadering neigt naar klanksymbolisme en daarin ligt dan ook de zwakte van zijn bijdrage: hij is ervan overtuigd dat bepaalde klanken en ritmes a priori een specifiek effect bewerkstelligen. Zo citeert hij een passage uit het gedicht ‘Chomei at Toyama’, dat een ingetogen scène beschrijft, om vervolgens te stellen: ‘This quietness is produced not only by the subdued vowels but by the manner, akin to the most advanced form of free verse, in which one fine is pitted against another’ (p. 41). Elders schrijft hij dat in het gedicht ‘Villon’ ‘the imagery and rythm [...] exhales an air of authenticity’ (p. 44). Zulke beweringen zijn weinig overtuigend. Ongetwijfeld zijn klankspel en ritmiek van invloed op de impact van versregels, maar dat ze een specifiek effect sorteren, lijkt me niet het geval. Hobsbaum verwart hier het ‘muzikale’ met het ‘musische’, om twee al wat oudere begrippen uit Vestdijks De glanzende kiemcel (1950) aan te halen: het klankbeeld van een versregel wordt niet alleen bepaald door zijn muzikale opbouw, maar ook door zijn inhoud en de verwachtingen die deze bij de lezer oproept. Die ‘subdued vowels’ en ‘pitted lines’ kunnen in een inhoudelijk andere passage een heel ander effect bewerkstellingen. Dat Bunting voortdurend hamerde op het belang van de muziek voor de poëzie, doet daar weinig aan af. Hobsbaums interpretaties worden zelfs vergezocht wanneer hij Buntings metriek als zelfstandig verselement opvat en haar vervolgens in verband wil brengen met het werk van andere dichters. Nadat hij een andere versregel uit ‘Villon’ op metrische patronen heeft geanalyseerd, beweert hij bijvoorbeeld: ‘There is the ghost of Pound's hexameter somewhere in the background’ (p. 45). Waarom die hexameter juist aan Pound ‘refereert’ en niet aan Homerus of Spencer, dichters die Bunting evenzeer bewonderde, licht Hobsbaum verder niet toe.

Overtuigender is de beschouwing van James McGonical, die de narratieve structuren van Briggflatts in kaart tracht te brengen. Zich baserend op een studie van Northrop Frye veronderstelt McGonical dat in het gedicht vier narratieve episodes zijn aan te wijzen, die zijn ontleend aan de structuur van de conventionele romance: ten eerste het verlaten

[p. 216]

van een paradijselijke, hogere wereld, dan de avontuurlijke gang door een lagere wereld, vervolgens weer het verlaten van de lagere wereld en ten slotte de overwinning op het lagere of kwade en het opgaan in een (andere) hogere wereld. McGonical beschrijft hoe de diverse verhaallijnen in Briggflatts, ondanks hun onderlinge verschillen, allen in die narratieve episodes zijn op te delen. De uiteindelijke ‘overwinning’ van de verschillende personages uit het gedicht is niet altijd even vanzelfsprekend of glorieus, geeft McGonical toe, maar zij draagt bij aan een groter doel: ‘[T]he focus of interest shifts away from the hero and the elements of his narrative and towards the actual process of creating them’ (p. 83). De werkelijke overwinning is dus voorbehouden aan de dichter, die al schrijvende zijn eigen vorm en artistieke vrijheid ten opzichte van de romanceconventies verovert: ‘Ultimate artistic freedom would be found, in the end, by transforming or recreating the social mythology of romance, that endless dream-world of linked tales of the past in which he might easily lose himself, into axioms of his own individual poetic activity and voice’ (p. 83).

McGonicals observaties zijn inzichtgevend, maar in zijn poging om de analyse rond te krijgen, forceert hij zijn interpretatie. Zo is het slot van Briggflatts in zijn optiek eveneens terug te leiden tot de narratieve structuur van de romance: in de laatste regels leest hij een toetreding tot een betere, hogere wereld. Het einde van het gedicht is echter ontegenzeggelijk ambigue: naast een optimistische interpretatie, is er ook een lezing mogelijk die meer nadruk legt op de twijfel en verslagenheid van de dichter. De verloren jeugdliefde blijkt dan voorgoed onachterhaalbaar, de sterren uitgedoofd - en de dichter verzucht: ‘Starlight quivers. I had day enough. / For love uninterrupted night’ (B. Bunting, Complete poems. Bloodaxe books 2000, p.80). McGonical maakt zich er wat makkelijk vanaf door in deze regels een ondubbelzinnige overwinning te lezen.

Desalniettemin is McGonicals betoog nog lovenswaardig te noemen in vergelijking met enkele andere bijdragen, waarop heel wat meer valt af te dingen. In het essay van David Annwn bijvoorbeeld, ‘Her pulse their pace: women poets and Basil Bunting’ komt de invloed van Bunting op het werk van vrouwelijke dichters aan bod. Dat resulteert in een lange en fragmentarische opsomming van talloze gedichten waarin dichteressen al dan niet naar Bunting verwijzen en nietszeggende samenvattende conclusies als: ‘The strenght of the Northumbrian poet's characteristic voice and the performative power of his readings have been stressed. The complex “northern” nature of Bunting's language and the ambiguities of his poetic identity have been found important in positive and negative ways’ (p. 145). Op Annwns essay zou, om kort te gaan, een regel uit Briggflatts van toepassing kunnen zijn: ‘Follow the clue patiently and you will understand nothing’ (B. Bunting, Complete poems. Bloodaxe books 2000, p. 75).

Curieus en in deze bundel niet op zijn plek is het essay ‘Lines of Sound Drawn Across a Century: Basil Buntings Poetry as an Overview’, geschreven door Victoria Forde. Forde is overtuigd ‘Sister of Charity’ en daarom prijkt steevast de afkorting ‘SC’ achter haar naam. Eigenlijk wil Forde in haar essay vooral de misstanden in de wereld aan de kaak stellen, door haar ervaringen met liefdadigheidswerk voor Mexicaanse landarbeiders te beschrijven. Maar daar laat ze het niet bij: door haar relaas af te wisselen met citaten uit Buntings werk, tracht ze tegelijkertijd aan te tonen hoezeer deze dichter zich ‘bewust’ was van allerlei maatschappelijke wantoestanden. Kinderarbeid, milieuvervuiling, woningnood - alle grote thema's passeren de revue. Een willekeurig voorbeeld: ‘Far ahead of his time, [Bunting] touches on the worldwide problem of children, victims of war, even hinting at street children in “Search under every veil / for the pale eyes, pale / lips of a sick child, / in each doorway[...]”’ (p. 239). Of elders: ‘In the twentieth century we have been made aware of the interconnectedness of everything on the planet Earth. Present ecological concerns and their effects Bunting compresses in such lines as ‘Drought, floods, and a dearth. Two fruitless autumns. / Empty markets, swarms of beggars’ (p. 243). Forde gebruikt Buntings poëzie slechts als min of meer willekeurige kapstok voor haar eigen boodschap. Een nobele boodschap weliswaar, maar eentje die niets met Buntings gedichten te maken heeft. Overigens haalt Forde net zo eenvoudig Buntings levensomstandigheden aan als bewijs voor haar stelling: ‘In his own life Bunting can empathize with all who have faced eviction and laws hindering them from finding housing. More than once Bunting faced a difficult move, [...]’ (p. 241). Dat Buntings persoonlijk misère een bewijs zou zijn voor het ‘visionaire engagement’ van zijn werk, lijkt me op zijn zachtst gezegd een twijfelachtige

[p. 217]

redenering. Een zeer eigenaardig essay, kortom.

De bundel sluit af met een verzameling fragmenten uit brieven die Bunting schreef aan de dichter Jonathan Williams. De toon van de brieven is zeer persoonlijk. De lezer krijgt een ontroerend beeld van de mens achter de schrijver: humoristisch, bescheiden, teleurgesteld over zijn miskenning maar nooit zonder relativering, en gebukt gaand onder de armoede die hij in zijn laatste jaren ondervond. De laatste brief, geschreven vlak voor zijn dood, schetst een wrang beeld van een vergeten dichter, die het merendeel van zijn geliefden en vrienden heeft overleefd en hoopt dat het geluk hem in zijn laatste dagen nog eenmaal ten deel zou mogen vallen, al was het maar door de loterij te winnen: ‘I daresay there is now some ground for expecting that I might reach the age of 85 in less than four weeks, bar accidents; but why? I've been good for nothing for fifteen years and most people have forgotten me. No doubt the Times has an acid obituary ready in its morgue, but three days after the funeral I'll be in Limbo for a long stay. I've filled out a coupon for Littlewoods' pools. If I win a million there might be some fun yet’ (p. 284).

De bundel The Star You Steer By bevat interessante en leesbare essays, maar zal weinig aan de moeizame receptie van Bunting kunnen veranderen. Integendeel zelfs. In de inleiding trachten McGonical en Price een verklaring te geven voor wat zij eufemistisch de ‘problematische status’ van Bunting binnen de Engelse letteren noemen. ‘[I]t is perhaps Bunting's nearer association with the difficulty of some Modernist texts, and the elitist and imperious attitudes of some of the writers who have come to be known as Modernists, that helps to explain the residual doubts over his achievement’ (p. 1).

McGonical en Price zien hier een aantal factoren over het hoofd. In eerste instantie zal vooral Buntings late ontwikkeling hebben geleid tot het ontbreken van structurele aandacht: Briggflatts, hoe bewonderenswaardig ook, verscheen immers pas in 1965, toen de hoogtijdagen van het modernisme al voorbij waren. Na lezing van The Star You Steer By wordt echter duidelijk dat er in tweede instantie wellicht nog een reden is voor de stilte rond Bunting: zijn werk wordt voortdurend door een selecte groep fervente bewonderaars de marge in geprezen. Met uitzondering van de essays in Carroll Terrells Basil Bunting: Man and Poet (Orono 1980) en Peter Makins erudiete Basil Bunting: The Shaping of His Verse (Oxford 1992) kenmerkt de Buntingstudie zich door een sterke nadruk op de autobiografische en idiosyncratische aspecten van zijn werk, dat niet los zou kunnen worden gezien van de couleur locale en geschiedenis van Northumberland. Zodoende worden steeds opnieuw veel interessantere kwesties terzijde geschoven. The Star You Steer By sluit aan bij deze tendens en bevestigt deze zelfs. Wie bijvoorbeeld denkt dat in een studie met (nota bene) de ondertitel Basil Bunting and British Modernism de relatie tussen Bunting en Eliot, of tussen Bunting en Pound, aan de orde zal komen, komt bedrogen uit. Voor aandacht voor zijn engagement, zijn literaire identiteit of poëtica, aspecten die boven het typische Noord-Engelse karakter van Buntings werk uitstijgen, is in The Star You Steer By geen ruimte. Helaas genoeg zal Buntings poëzie daardoor inderdaad, zoals hij zelf al verwachtte, voorlopig ‘in Limbo’ moeten ver wijlen.

Gaston Franssen