Vooys. Jaargang 20

[p. 106]

column
Universitair universum

Per 1 januari 2002 is Frits van Oostrom benoemd tot eerste zogenoemde Universiteitshoogleraar aan de universiteit van Utrecht. Volgens het College van Bestuur ‘staat een Universiteitshoogleraar garant voor innovatief onderzoek en onderwijs, en kan deze hieraan in volledige vrijheid werken’. In deze jaargang van Vooys zal Van Oostrom rapporteren over ervaringen tijdens zijn eerste jaar in deze nieuwe functie.

Zoals het een kosmos betaamt, kent het universitaire universum drie dimensies: ruimte, tijd en persoon. Deze keer beschouwen wij

De ruimte
Frits van Oostrom

Het schijnt dat marketingonderzoek strijk en zet uitwijst dat studenten in hoofdzaak voor Utrecht kiezen om drie redenen: de stad, de stad en de stad. En dat terwijl het overgrote deel der Utrechtse studies niet eens in die stad is gehuisvest. Misschien illustratief voor de beperkte plaats die het studeren zelf in het tegenwoordige studentenleven inneemt? In Utrecht zitten alleen letteren en Rechten in de binnenstad, even eerbiedwaardige als goedkope faculteiten. Hun gebouwen passen prachtig in het stadsbeeld, dragen het zelfs, en men kan zich afvragen of de universiteit niet een (subsidiabele?) cultuurdaad van de eerste orde pleegt door ze te blijven gebruiken. Wie zou er anders in willen, nu zelfs notariskantoren vanwege de parkeerproblemen liever naar een nieuwbouwput vertrekken?

Het warme binnenstadsgevoel dat deze universitaire ruimtes genereren, is overigens vooral een gevelaanzicht. Want van binnen wordt er weinig warmte opgewekt, al helemaal niet in de zalen waar het onderwijs moet plaatsvinden. Daar is het meestal verveloosheid die de toon zet, met zielloze carrés van kleurloos meubilair. Ook hangt er doorgaans niets aan de wand, want wie zou dat bepalen en betalen? Op middelbare scholen proberen leraren nog een zekere sfeer aan hun eigen lokalen te geven. Maar universitaire zaaltjes zijn van niemand. Louter een doorgangshuis voor Jan en allevakman; cognitieve afwerkplekken. En zelfs als zodanig nog vrij ondoelmatig: probeer er eens een laptop met een beamer aan te sluiten, een video of een cd te draaien of het licht te dempen voor projectie. En wat er zou gebeuren als er brand zou ontstaan, moeten we ons sinds Volendam maar niet - of juist wel? - afvragen.

Wat dat betreft staat het er op de Uithof, het universitaire industrieterrein, veel beter voor. Volop bekabeling en de technische faciliteiten nodigen ertoe uit om elk college als een multimediale roadshow op te zetten. Maar ook de schaduwzijde is gespiegeld aan de binnenstad. Op de Uithof is de buitenkant de grote treurnis, ondanks miljoenenopdrachten aan de Rem Koolhazen van deze wereld. Het College van Bestuur weet ons trots te vertellen dat er bussen vol Japanners naar de Uithof komen om de architectuur te fotograferen - maar beter had men kunnen investeren in het weren van de stadsbussen die om de minuut dwars door de Uithof razen. Zou er een andere beoogde campus op de wereld zijn waar voetgangers hun oversteek moeten bekopen met angst voor lijfsbehoud? En dan de namen van die anonieme reuzen: het Minnaertgebouw, het Kruytgebouw, het Van Unnikgebouw en het Marinus Ruppertgebouw. Het zullen stuk voor stuk in Utrecht eminente mannen in hun vakgebied geweest zijn, en het is leuk voor opvolgers

[p. 107]

en erfgenamen, maar wie voelt er een emotie bij? In het gunstigste geval zijn de naamgevers nu wereldberoemd op eigen terrein, maar het blijft daarmee onpersoonlijkheid troef. Typisch een mannenwereld, deze reuzen op de Uithof: verticaal ambitieus, en horizontaal afstandelijk.

Wie van de Uithof terugfietst naar de binnenstad, passeert sinds enkele jaren een derde universiteitsterrein: Utrecht University College. De bomen zijn er nog petieterig, we zien er wat meer kiezelsteen dan gras, maar toch. Men is niet enkel in een andere universitaire ruimte, maar waant zich op een andere planeet. De gebouwen heten er niet naar spelers van het eerste elftal van de FC Utrecht, maar naar Newton, Descartes, Locke en Voltaire; de mondiale plechtankers van de universitaire cultuur. Hier kan men fysiek en mentaal oversteken tussen wetenschapsgebieden, zonder gevaar voor eigen leven. Er is een basketbalveidje, een compacte theaterzaal en er staan hier en daar bankjes. En er zijn ruimtes die op andere universitaire locaties zo pijnlijk ontbreken: ruimtes waar studenten met elkaar kunnen praten over groepswerk. De ruimte nodigt hier uit tot communicatie, en het lijkt ook of men daadwerkelijk meer indringende gesprekken om zich heen ziet dan op andere universitaire plaatsen, waar men vooral massa's langs elkaar heen ziet schuiven en individuen in mobieltjes ziet praten. Zelfs het weer lijkt warmer - en ofschoon het zenuwcentrum van een bibliotheek ontbreekt en de mensa (‘Dining hall’) zeldzaam weinig inspirerend is - voelt men doorlopend de gedachte opkruipen: dit is zoals de universiteit bedoeld is, maar in Nederland nog zelden of nooit is. Het is heel mooi dat Utrecht deze tegendraadse locatie in het leven heeft geroepen. Wel geeft het te denken dat daarvoor leentjebuur moest worden gespeeld bij de Verenigde Staten (voor het campusconcept) en Defensie (voor het kazerneterrein). Maar ja, die twee beheersen nu eenmaal de ruimte.