Vooys. Jaargang 20

[p. 42]

column
Universitair Universum

Per 1 januari 2002 is Frits van Oostrom benoemd tot eerste zogenoemde Universiteitshoogleraar aan de universiteit van Utrecht. Volgens het College van Bestuur ‘staat een Universiteitshoogleraar garant voor innovatief onderzoek en onderwijs, en kan deze hieraan in volledige vrijheid werken’. In deze jaargang van Vooys zal Van Oostrom rapporteren over ervaringen tijdens zijn eerste jaar in deze nieuwe functie.

Heen en weer
Frits van Oostrom

Voor avonturier ben ik bepaald niet in de wieg gelegd. Of zou het hart van Steven Spielberg overslaan bij de navolgende levensloop? 1953: geboren te Utrecht. 1959-1971: lagere en middelbare school te Leiden. 1972-1981: universitaire studie en promotie te Utrecht. 1982-2001: hoogleraar te Leiden. 2002-: hoogleraar te Utrecht. Veertig jaar heen en weer met de veerpont van het onderwijs.

En dat terwijl mijn vroegste jeugdherinnering qua drama nog heel wat belooft. Utrecht, Lijnmarkt 43, een heel hoog stadshuis, met onderin het winkelpand (in etalagematerialen) van mijn grootvader; daarboven het grootouderlijk woonhuis, met inwoning - wie zegt het woord woningnood nog iets? - van het jonge gezin van hun tweede zoon Jules, mijn vader. Het is een zomerdag in 1956, en er is een grote oploop voor het pand. Niet van kopers, maar van kijkers. Naar het kleine Fritsje, dat uit het dakraam van zijn kamertje geklommen is en vijftien meter hoog in de dakgoot zit. Kijkend naar de Dom en naar de wolken, nu eens niet omrand door zolderramen. Domweg gelukkig op de Lijnmarkt. Ik herinner mij vooral de arm van mijn moeder die mij weer naar binnen trok. Of ik straf kreeg? Zal wel niet. Ook later trouwens weinig van gemerkt. Mijn ouders hadden Spock gelezen.

Op naar het onderwijs, in Leiden. Kleuterschool: doorgezeten, en propjes plakken als horreur. Heb ik elke keer nog spijt van als het Sinterklaas wordt, en er een surprise wordt verwacht. De lagere school bij echte bovenmeesters - tot in hun namen toe - Van der Nat en Slegtenhorst, en de schele juffrouw Vreugdenhil. Stuk voor stuk onderwijzers die gemakkelijk naar de universiteit hadden gekund, als ze niet toevallig in dat wat te eenvoudige wiegje waren geboren. Het Nederland vanaf de jaren zestig heeft onnoemelijk veel aan mensen zoals zij te danken: zij hebben gezorgd dat hun pupillen kregen wat henzelf was onthouden, en met kennis macht konden maken.

Niet dat de macht toen aantrok, officieel. De jaren op de middelbare school werden gedomineerd door rode Levi's pakken, met in de beide borstzakjes twee rode boekjes: een vanuit China en de ander over seks. Geen nummer van de schoolkrant was compleet zonder een histories-materialistiese analiese - zo spelden wij, opdat de arbeider het graag zou lezen. Weinig arbeiders gezien overigens, daar op het Leidse Stedelijk Gymnasium (300 leerlingen), wel heel wat dokters- en professorenzoontjes die daar met kunst en vliegwerk en heel veel bijlessen aan de cognitieve beademing lagen. En inderdaad één arbeiderszoon, een vriend bij wie ik nooit ben thuis geweest - zodat niet valt uit te sluiten dat hij in feite een Oegstgeester villakind was dat de uiterste konsekwensie uit zijn linksheid had getrokken en bijlessen platpraten had gevolgd. En dan het mooiste rood van heel de school: het o zo fraai gevulde T-shirt van Feetje Luijendijk (later Fay Lovsky). Goddank zat ik twee klassen hoger, anders had ik dat nooit uit gezien.

[p. 43]

Als studiestad kon het daarna natuurlijk niet Leiden worden. Dat dorp had geen geheimen meer voor wie het grote leven tegemoet wilde. Dus op naar Utrecht weer, voor de vrijheid, en voor veiligheid niet minder. Want laat ik het maar bekennen: op kamers ging ik bij mijn oma, Oudkerkhof 15bis. Niet veel gekookt dus, in die jaren, en nog minder gestofzuigd. Eigenlijk een herenbestaan, zij het met Lenin aan de wand. In de studentikoze xste-hands leren stoel die voor diens vlammende poster stond, las ik overigens al snel geen Lenin meer, maar de verzamelde geschriften van W.P. Gerritsen. En nog een confidentie: in al die jaren hooguit twee maal in de Wooloomooloo geweest, en duizenden keren in de UB. Ook vaak in de Willem Barentzstraat, waar op nummer 81 Odile woonde, met wie ik daarna op de Kromme Nieuwe Gracht (nummer 47) ging samenwonen. Luxepaardjes, inderdaad. Maar ook heel erg hard gewerkt, zo hard dat ik het alleen maar fijn vond als Odile wel naar de Woo ging. In 1981 was mijn proefschrift af - en ik haar kwijt.

Gelukkig had toen Leiden een gigantische kredietbenoeming veil. Hoe vaak heb ik het sedertdien niet moeten horen: de jongste professor van Nederland? Dat was misschien niet eens waar, maar gaf wel nog meer drang jezelf te bewijzen. Ik ben heel blij dat ik geen film van mijn eerste jaar aldaar hoef terug te zien: niet enkel uit piëteit jegens de geschiedenis van mijn kaalheid, maar ook uit zelfbehoud qua ziel. Wie zich zacht wil spiegelen, kan beter zijn c.v. lezen; daarop vermelde eerbewijzen werken nog lang nadat de wapenfeiten waarop ze berusten hebben afgedaan. Prijzen hebben een nog tragere halveringstijd dan publicaties

En stellig hebben Leiden en ik twintig sublieme jaren met elkaar gehad. Maar de laatste tijd moest ik wel steeds vaker denken aan de waarschuwing die de weduwe Ehrenfest aan Einstein voorhield, toen die een Leids aanbod overwoog: het is een universiteit van zeldzame allure, maar nergens wordt de grens tussen leven en dood zo ongemerkt overschreden als in Leiden. Dus tijd voor een nieuwe grote sprong - en uiteraard moest dit waaghalzerij in Utrecht zijn. Het klinkt koket, maar het voelt toch weer een beetje als een eerstejaars, in zekere zin. En ondanks alle goudgerande privileges zelfs een beetje als: terug in die dakgoot. Benieuwd hoe zich van daaruit komend jaar Dom en wolken zullen laten aanzien.