Vooys. Jaargang 15

Het kind Matilda

Eigenlijk had ik beter moeten weten. Het bekijken van een verfilming van een boek is nu eenmaal een riskante zaak, dat is een wijdverbreide mening. Vaak is het oorspronkelijke verhaal op vele plaatsen gewijzigd en niet alleen omdat filmisch niet alles te realiseren is. Soms gaat de scenarioschrijver verder en vormt het einde van het boek om tot een zeer onverwacht, en ‘onnatuurlijk’ happy end. Tijdens het lezen van het boek heeft zich een beeld genesteld in je hoofd. Bij het kijken naar een film wordt die activiteit niet verwacht: je krijgt de verbeelding kant en klaar voorgeschoteld. Je eigen fantasie wordt geconfronteerd met die van een ander. Dat kan natuurlijk niet altijd goed gaan. Toch trekken literaire verfilmingen veel bezoekers, allemaal nieuwsgierig naar ‘hoe ze het gedaan hebben’.

De laatste tijd komen er wel erg veel verfilmingen uit. Producenten en uitgevers zijn ook niet op hun achterhoofd gevallen. Bestsellers als Sense and Sensibility en The house of the spirits kunnen op het witte doek veel geld opleveren en het boek komt zo ook opnieuw onder de aandacht van de mensen. Bram Stokers' Dracula heeft al vele malen op het scherm geschitterd en zelfs van een schijnbaar veel minder sensationeel te verfilmen roman als

[p. 39]

Karakter is onlangs een verfilming uitgebracht.

Toen ik de aankondiging van de film Matilda zag, was ik erg nieuwsgierig. Na het lezen van dit boek uit 1988, voelde ik onmiddellijk sympathie voor het aan het brein van Roald Dahl ontsproten boekenwurmpje. Deze Matilda die het opneemt tegen de gewelddadige volwassenen, wilde ik wel eens in het ‘echt’ ontmoeten. Het werd een leuke, maar niet zo'n bevredigende kennismaking.

Dahl zei eens in een interview: ‘Voor kinderen is die televisie een ramp. Ze komen thuis en zitten er maar naar te staren.’ Van massaal en passief consumeren moest Dahl niets hebben: zelfs theaters bezocht hij liever niet. Het is daarom opvallend dat juist zijn boeken bijna allemaal zijn verfilmd. De een z'n dood is de ander z'n brood, zullen we maar zeggen. Na de succesvolle films De GVR en De heksen waren in 1996 zowel De reuzenperzik als Matilda aan de beurt.

Producent Danny de Vito, die in de film Mr Wormwood speelt, is dicht bij het boek gebleven. Het voor Dahl zo karakteristieke vertelperspectief (‘I think I might enjoy writing end-of-term reports for the stinkers in my class. But enough of that. We have to get on.’) wordt in de film weergegeven door een voice-over. Dat is maar goed ook, anders zou een van de beste passages niet in de film zitten. Dahl legt daarin uit hoe Matilda door haar ouders behandeld wordt: ‘and the parents looked upon Matilda in particular as nothing more than a scab. A scab is something you have to put up with until the time comes when you can pick it off and flick it away. Mr and Mrs Wormwood looked forward enormously to the time when they could pick their little daughter off and flick her away, preferably into the next country or even further than that.’ Matilda heeft het niet getroffen met haar familie: een misdadige vader, een hersenloze moeder en een onnozele broer. Vanaf het begin is ze aangewezen op zichzelf: ze leert zichzelf praten en lezen en met behulp van het kookboek kan ze zich in leven houden. Terwijl haar moeder naar de bingohal is, zit Matilda stiekem in de bibliotheek de moeilijkste literatuur te lezen. Haar vader heeft liever niet dat ze leest, want waar hebben ze anders die grootbeeld-tv voor gekocht? Het is allemaal wat extreem, maar wel erg leuk. In de film wordt er nog een schepje bovenop gedaan: wanneer Matilda zegt dat ze graag naar school wil, reageert haar vader hierop door te zeggen dat ze nog veel te jong is. Vervolgens moet Mrs Wormwood beslissen hoe oud Matilda dan wel is, maar ook zij weet de leeftijd van haar dochter niet. De meelijwekkende blik van Matilda in de camera roept geen glimlach meer op, maar eerder verontwaardiging.

Ook op school treft Matilda een vreselijke volwassene, namelijk het hoofd der school Miss Trunchbull, een in jachttenue gestoken kinderhaatster en voormalig kampioene kogelslingeren. Gelukkig is er ook nog Miss Honey, die haar naam eer aan doet als de lieve juf van de eerste klas. Zij heeft al snel door dat Matilda buitengewoon intelligent is en wil dit meisje graag helpen. Bovendien blijkt Matilda haar ook te kunnen helpen, vooral met haar wonderbaarlijke gave: Matilda kan dingen met haar ogen laten bewegen.

Wat personages betreft komt de film aardig overeen met het boek. Het meisje met de vlechtjes (die Trunchbull gebruikt om te laten zien dat ze de olympische sport nog niet verleerd is) komt voor, net als het vriendinnetje Lavender en de chocoladecake etende Bruce Bogtrotter. Maar er is ook veel aan het oorspronkelijke verhaal toegevoegd. Zo wordt in de film het huis van de Wormwoods in de gaten gehouden door twee agenten van de FBI. De reden hiervoor is dat de autohandel van Mr Wormwood niet zo frisjes in elkaar zit, en de FBI hier lucht van heeft gekregen. Op zich verduidelijkt het wel de overhaaste vlucht van de familie naar het buitenland aan het einde van het

[p. 40]

verhaal, maar het geeft ook de invloed van het land van de filmproducenten aan: Amerika. In het zuiden van Engeland, waar de Wormwoods volgens Dahl wonen, is de FBI kamperend voor je deur niet zo waarschijnlijk. Ook uit een ander gedeelte blijkt de Amerikaanse invloed. In het boek ontsteekt pa in woede wanneer hij Matilda met een boek van John Steinbeck, een Amerikaan, op de bank aantreft: ‘“Filth,” Mr Wormwood said. “If it's by an American it's certain to be filth. That's all they write about.”’ In de film is deze passage wonder boven wonder geschrapt.

Het vroegere huis van Miss Honey, waar haar tirannieke tante Trunchbull woont, speelt een erg belangrijke rol in de film, terwijl Dahl er nauwelijks aandacht aan schenkt. Door het huis als plaats van handeling toe te voegen krijgt het verhaal nieuwe impulsen. Aan de ene kant wordt het spannender: achtervolgingen in het huis, Matilda die met haar toverkracht allerlei dingen laat bewegen en zo Trunchbull de stuipen op het lijf jaagt. Maar het verhaal wordt er ook overdreven gevoelig door: er duikt een oude pop van Miss Honey op, verder een portret van haar overleden vader en tot overmaat van tranentrekkerij wordt de gezellige sfeer in huis, van voor de Trunchbull-dictatuur, geïllustreerd aan de hand van een bonbondoosje. Dat is allemaal zo on-Dahl als het maar kan. Of deze twee componenten, spanning en sentimentaliteit, ook aan de Amerikaanse invloed te wijten zijn weet ik niet. Misschien dat de inslag van de doorsnee film er wel iets mee te maken heeft, maar het kan ook aan Dahls moraal liggen. In Dahls boeken is het goede dat het kwade overwint een constante: de slechteriken komen slecht aan hun eind en zo hoort dat volgens Dahl ook in een kinderboek. Maar deze good-and-bad-guymoraal betekent bij hem niet sentiment, maar juist veel humor. ‘Er wordt teveel gepreekt in kinderboeken. Kinderen willen lachen. Je kunt ze alleen fantasie en humor geven, om het leven wat beter aan te kunnen.’ In het boek is Matilda veel vrolijker en ondeugender, en al is ze erg slim, ze wordt niet zo wijs en serieus als in de film. Daar is ze getransformeerd in een mini-volwassene, terwijl Dahl wil dat een kind kind kan zijn. En ik had zo graag de vijfjarige Matilda ontmoet.

Aukje de Graaf