[Nummer 4]
Voorwoord
‘We become so used to seeing it on picture postcards, and even advertisements, that we find it difficult to see it with fresh eyes as the painting by a real man portraying a real woman of flesh and blood.’, aldus E.H. Gombrich in The story of art over de Mona Lisa. Ruim vier eeuwen na Leonardo da Vinci's schilderij ontkracht Marcel Duchamp met een reproduktie van de Mona Lisa de uniciteit en de vrouwelijkheid van dit kunstwerk definitief. Duchamp voorziet Mona Lisa van een snor, geeft het schilderij de titel L.H.O.O.Q. (respectievelijk te lezen als: ‘look’ en ‘elle a chaud au cul’; 1919) en signeert het resultaat zelf.
Het esthetische karakter van de Mona Lisa wordt aangetast en daarmee neemt Duchamp een cultuurkritische houding aan. Cultuurkritisch in die zin dat hij traditionele opvattingen over wat kunst is, voor hem belichaamd in de Mona Lisa, bespot en aan een tijdsbeeld aanpast: het verleden wordt naar zijn eigen speelruimte verwezen en er wordt een nieuwe leefruimte voor het moderne esthetische bewustzijn geschapen. Voordat Duchamp de aangebrachte snor weer wegschoor (L.H.O.O.Q. rasée, 1965), bracht Salvador Dali in 1954 opnieuw een snor aan (Un parangon de beauté), met dit verschil dat Dali een afbeelding van zijn eigen snor gebruikte, eigen ogen en handen en tenslotte de Mona Lisa $ 20.000,- meegaf. Dali levert op individuele wijze cultuurkritiek op zijn twee voorgangers, de Mona Lisa wordt nog explicieter geïroniseerd, en geeft tevens uiting aan het individu Dali (de kunstenaar die uiting geeft aan de consumptie-maatschappij).
Zowel Dali als Duchamp leveren cultuurkritiek door middel van bespotting, uiting gevend aan een veranderend tijdsbeeld; ze hebben tot doel het functioneren van heersende normen en waarden te de-automatiseren.
In dit themanummer van Vooys behandelt elke auteur op eigen wijze een mogelijk cultuurkritisch aspect van de 20e eeuw. Hierbij komen zowel de avant-garde, het interbellum, de jaren '60 en het heden aan de orde, waarbij steeds een invulling wordt gegeven aan de verandering van een bepaald tijdsbeeld en de daarbij heersende normen en waarden.
de redactie
Auteursrechtelijk beschermd