Vooys. Jaargang 12

Verhaaltjes lijmen

Paul C. Bogaers, Tropenwee Uitgeverij IJzer, Utrecht. f 24,90

In de herinnering vermengen zich gelezen boeken die te weinig van elkaar afwijken. Dat is niet zo vreemd. Wie zal bijvoorbeeld alle boeken uit één bepaalde jeugdserie nog van elkaar kunnen onderscheiden? De series als totaal zijn één groot citaat geworden. De ‘jongensboeken’ zoals ze tot in de jaren '50, voor de doorbraak van de tv, in alle huiskamers gelezen werden, zijn merkbaar gedateerd. De huidige jeugdliteratuur is heel wat rijker geschakeerd. Bovendien heeft de jeugd via de media toegang tot meer culturen. De verhaaltoon van avonturenboeken over ontdekkingstochten en ontberingen is vandaag de dag dan ook vermakelijk. Met soms didactische doeleinden beschreef een auteur zijn al dan niet werkelijk beleefde kennismaking met de inheemse, vaak Afrikaanse bevolking. Emancipatie en culturele integratie spelen in dergelijke belevenissen nauwelijks een rol. Het ruwe bolster/blanke pit-gehalte is zeer hoog.

Als je van genoemd type avonturenroman een bloemlezing zou maken, zou de verveling snel toeslaan. Dergelijke boeken worden door gevorderde lezers niet omwille van het verhaal gelezen. Tropenwee van Paul C. Bogaers is de best denkbare bloemlezing van avonturenromans die gebaseerd zijn op het ‘dromen boven kaarten en reisboeken’. Het mooi verzorgde boekje is een heuse geknipte novelle, waarvoor heel wat passie van de maker nodig is geweest. Bogaers drijft het citeren op de spits door typografisch te laten zien dat de tekst uit meerdere teksten is samengesteld: het geboden verhaal bestaat uit fragmenten uit meer dan tachtig boeken. Het is het eerste in zijn soort in Nederland en zit in het groeiende fonds van een kleine,

[p. 115]

fanatieke uitgeverij. Die uitgeverij heet IJzer en legt zich toe op veelal absurd proza en poëzie. Er zitten verrassende boeken bij.

Tropenwee bestaat uit de herinneringen van een tropenreiziger die (een beeld van) een vrouw achternareist. Door het citaatkarakter ligt het accent op de formuleringen. Genre-typische uitspraken springen er zodoende uit: ‘Ik haat ideeën, droomen en onanie. Ik houd alleen maar van de woede die zich in actie uit. Van vrouwen en boksen.’ Het wereldbeeld van de avonturenschrijvers heeft absurde trekken: ‘Er ligt een weekheid in alle zuidelijke muziek, en dat treedt nooit sterker op den voorgrond dan wanner ze gespeeld wordt in de hut van een kannibaal.’

Als opper-auteur laat ‘verhaaltjeslijmer’ Bogaers de mogelijkheid niet onbenut fragmenten herhaaldelijk te gebruiken. Dat kunnen wij dankbaar constateren, ook omdat er immers zoveel lettertypen als bronnen zijn gebruikt. Kenmerkend voor dat speelse karakter is bijvoorbeeld dat een vraag twee keer wordt benut: ‘Waar zijn onze herinneringen als we er niet aan denken?’. Eerst volgt in een ander lettertype het schijnbare antwoord: ‘Gij zult lang te vergeefs zoeken en ze dan ten slotte daar vinden waar niemand ze vermoed had. In uw schoenen, in een tropenhelm of in de schrijftafel.’ Enkele bladzijden verder volgt, in twee verschillende lettertypes, op genoemde vraag: ‘Dooft mijn verstand, dan verdwijnt alles. Met ieder hart dat blijft stilstaan verdwijnt een volstrekt unieke en nooit meer te reconstrueren verzameling herinneringen.’

Behalve door herhaling heeft Bogaers ook door het motief van een damesschoen lijn in de verzameling citaten gebracht, die wij wonderlijk genoeg als één geheel gaan lezen. De tekst is suggestief, maar laat tegelijkertijd veel te raden over. Bogaers heeft handig met meerduidigheid en ironie gespeeld. Alleen maar aaneenrijgen van citaten zou geen verhaal, noch een kunstzinnig produkt hebben opgeleverd.

Veel van het leesplezier van Tropenwee ligt in onverwachte, hilarische combinaties. Van de voortot de achterkaft, ook in de ironische zwart-witfoto's, wordt een nieuwe werkelijkheid geschapen, die de lezer tot langzaam lezen uitnodigt.

Ewout van der Knaap