Vooys. Jaargang 11

Kome er properheid

Ronald Giphart, Giph. Nijgh en Van Ditmar, 1993, f 29,90.

‘Ik heb je al eens eerder geschreven over Jeroen Brouwers. Als ik in iemand geloofd heb, dan is het wel in hem.’

Deze zinnen zijn te vinden in Giph, de onlangs verschenen tweede roman van de Utrechtse schrijver Ronald Giphart. Giphart debuteerde vorig jaar met Ik ook van jou, een vlot en aanstekelijk verslag van een kanotocht die de hoofdpersoon Ronald maakt om zijn eerste grote liefde, de femme fatale Reza, te vergeten. In dit debuut was de geest van Jeroen Brouwers inderdaad zeer nadrukkelijk aanwezig. De stijl toonde duidelijk verwantschap met vooral Brouwers' latere werk (Winterlicht, De zondvloed), bovendien ging de hoofdpersoon ondanks zijn jeugdige branie de Literatuur en de Liefde met dezelfde vastberadenheid en dezelfde ernst te lijf als veel van Brouwers' alter ego's. Ik ook van jou leek dan ook geschreven door het lieve zoontje van Brouwers.

Aan deze familieband maakt Giphart met Giph nu radicaal een einde. Als een baldadige puber keert hij zich in zijn tweede roman juist tegen zijn literaire vader. Giph kan ronduit worden beschouwd als een afrekening met Jeroen Brouwers, in feite is het één grote aanval op datgene wat Brouwers vroeger bij uitstek voor Giphart vertegenwoordigde, namelijk: bezieling, roeping, ernst. In Giph wordt een nieuw soort geloof gepredikt, en wel Leukheid. Alleen wanneer iets Leuk is, is het de moeite waard, voor de rest moet er gewoon niet worden gezeurd. Zo luidt de boodschap die Giphart in Giph uitdraagt.

Giph is vooral Leuk bedoeld. In tegenstelling tot Ik ook van jou kent het boek geen duidelijk verhaal, er is eerder sprake van een grof raamwerk waarbinnen zoveel mogelijk Leuke gebeurtenissen zijn gesitueerd. In elf brieven aan een niet bij naam genoemde vriend doet de hoofdpersoon Giph (door zijn vrienden ook ‘Sexgiph’ genoemd) verslag van acht maanden uit zijn leven. Hoofdzakelijk speelt dit leven zich af in het Utrechtse studentenmilieu, maar er zijn kleine uitstapjes naar Zwitserland, de Ardennen, Limburg en het Boekenbal in Amsterdam. Overigens maakt het weinig uit waar de gebeurtenissen plaatsvinden, want overal waar Giph en zijn ‘literatuurmusketiers’ Thijm en Monk verschijnen, gebeurt hetzelfde: er wordt gepraat over neuken, er wordt geneukt en er wordt nagepraat over neuken. En er wordt natuurlijk Leuk gedaan.

Er is slechts een dun rood draadje te bespeuren, namelijk een bizarre menage-a-trois waarin Giph gaandeweg het boek in verzeild raakt. Eerst krijgt hij een verhouding met de elf jaar oudere Freanne, de eigenaresse van de Utrechtse uitgeverij Sub Rosa, en vervolgens ook nog eens met haar dochter Noëlle, die weer negen jaar jonger is dan Giph. Deze onmogelijke situatie eindigt tijdens een tuinfeest in een totaal bezopen sexorgie, waarvan Giph na afloop denkt: ‘Onmiddellijk kromp ik ineen van een allesoverheersende afschuw. Paipi, neuki, echte vieze gore grotemensenseks, gadsamme.’ De beide vrouwen denken er waarschijnlijk precies zo over, want na die nacht laten ze hem vallen als een baksteen. Net zoals overigens de andere vrienden van Giph. Aan het einde van Giph is hij door iedereen in de steek gelaten en als hij vraagt waarom, luidt het minachtende antwoord: ‘Jij bent gewoon zoals je bent.’

Dit laatste lijkt misschien een magere verklaring, maar voor de lezer die al tweehonderd pagina's Giph achter de rug heeft is het meer dan voldoende. Hij of zij weet namelijk ‘wie de neuk’ Giph is: een hopeloos arrogante, geborneerde en egostische aansteller die je inderdaad maar beter links kunt laten liggen. Wat te denken van: ‘Mijn perceptie van de wereld ziet er als volgt uit: ik mag alles en de rest van de wereld mag niets.’ Of: ‘Mijn probleem is waarschijnlijk dat ik zo volmaakt tevreden ben met mezelf. Ik hou van mezelf, en dat is eerlijk gemeend. Ik krijg voortdurend hartaanvallen van het lachen om mezelf.’ Uitspraken als deze zijn schering en inslag in de roman. Giph is behept

[p. 115]

met een grenzeloos vertrouwen in eigen superioriteit, op grond waarvan hij zich kennelijk bevoegd acht alles en iedereen af te kraken: van kerstversiering tot het Boekenbal, van snorren tot mensen boven de dertig, van Triviant tot de Tachtigers. Deze zelfingenomenheid is echter in hoge mate ironisch. In het dagelijks leven blijkt Giph net zo'n stuntel als ieder ander. Zo laat hij zich bijvoorbeeld door zijn vrienden Thijm en Monk doodleuk twee corpsmeisjes voor zijn neus wegkapen, waarna hij weer kan treuren over de onvolkomenheid van het bestaan. Al met al is Giph dus gewoon een tragikomisch figuur.

Tot zover is Giph inderdaad Leuk, niet meer maar ook niet minder. Giphart heeft zeer zeker gevoel voor humor. Dat bleek vorig jaar al uit Ik ook van jou, dat blijkt nu weer uit Giph. Sommige scénes, bijvoorbeeld die op het Boekenbal, zijn zeer komisch en ook voor de rest is het boek vrij geestig. Wel moet worden gezegd dat het er in tegenstelling tot Ik ook van jou soms wel erg dik bovenop ligt. Verder heeft Giphart gekozen voor een losse, enigszins aan de stijl van Joost Zwagerman's Gimmick! verwante stijl die afgezien van wat slordigheid op zijn tijd aangenaam leest. Kortom, zou Giphart zich hebben beperkt tot deze vlotte en pretentieloze beschrijving van zijn ‘groot geil gezellig feest’ dan was Giph heel aardig geweest. Geen meesterwerk, maar gewoon Leuk.

Helaas heeft Giphart meer willen doen. Helaas heeft Giphart gemeend de jonge, rebelse schrijver te moeten uithangen, de rebel without a cause van de Nederlandse literatuur. Bij monde van Giph scheldt hij de gehele ‘Nederlandse Toiletteren’ de huid vol, vele pagina's lang. Schrijvers, uitgevers, boekverkopers, recensenten, neerlandici, hij walgt er gewoon van. ‘Weg met hen! Ik walg van alle toegevoegde nonsens rondom het schrijven, van Het Protocol Van Heilig Ontzag.’ Op zulke momenten is er geen sprake meer van ironie, integendeel, deze passages zijn uiterst pathetisch en kwaadaardig. Giphart noemt namelijk man en paard en deinst er ook niet voor terug zijn tirades te larderen met de nodige roddels. Deze misplaatste branie geeft Giph een nogal bittere smaak. Echt Leuk is het dan al niet meer.

Maar dit alles is nog kinderspel vergeleken bij de behandeling die Jeroen Brouwers aan het slot van Giph ten deel valt, want dat is helemaal niet Leuk meer. Brouwers is voor Giphart simpelweg de kop van Jut van de Nederlandse literatuur. Want waarom walgt Giphart van iedereen? Omdat iedereen altijd zo Ernstig is. En wie is zo ongeveer de Ernstigste van allemaal? Inderdaad. Dus beschrijft Giphart in een epiloog getiteld ‘Ik ben de verhalen die ik vertel’ (citaat van Brouwers) hoe hij na jarenlang onvoorwaardelijk trouw te zijn geweest aan de leer van ‘God, Hijgod, Jeroengod, Godjeroenbrouwers’ gedurende één avondje stappen zijn geloof afvalt. Giphart ontmoet Brouwers namelijk bij Sub Rosa, ze raken in gesprek, ze worden dronken en vervolgens knapt Giphart totaal af op de melancholische sentimentaliteit die Brouwers blijkt te kenmerken. ‘Wie de hel is deze man die het waagde wat bedoeld was als een van de mooiste avonden van mijn leven te verpesten met een laveloze huilbui?’ Oftewel: Brouwers heeft voor Giphart afgedaan omdat hij de onbeschaamdheid had niet Leuk te zijn.

Zwaar teleurgesteld over zijn ervaring met Brouwers formuleert Giphart tenslotte zijn reeds genoemde boodschap die erop neer komt dat alles Leuk moet zijn: ‘ga een ander vervelen met je dogma's, Brouwers, alsof ik niet zelf mijn eigen dogma's kan verzinnen, en ik heb er honderden, hoor, meneer Bralput, zo vind ik bijvoorbeeld dat schrijven primo ten eerste en alleen maar leuk moet zijn(...).’ Tegenover de doctrine van de Roeping, door Brouwers gepropageerd in Winterlicht, stelt Giphart in Giph dus de doctrine van de Leukheid. En het Leukste dat hij kan verzinnen, werkelijk het toppunt van Leukheid is masturbatie. Dus: ‘schrijven is masturberen, meer niet, me schrijven is me aftrekken.’ Met deze laatste poëticale uitlating neemt Giphart wel heel ondubbelzinnig stelling tegen Jeroen Brouwers. Want wie heeft zich ooit buitengewoon Ernstig tegen dergelijk ‘masturbantenproza’ teweer gesteld en geroepen om nieuwe properheid en nieuwe schoonheid in de Nederlandse letteren? Juist.

Arthur Frieswijk