Vooys. Jaargang 9

[p. 55]

Marcel Verweij

Deze bladzijden vormen de tweede bijdrage die tot stand is gekomen in samenwerking met het tijdschrift Breuk (de eerste was: Cyriel van Rossum, ‘Bezoek’ in Vooys 9/2). Dit werk is eerder in Breuk gepubliceerd. Vooys wil door deze samenwerking meer aandacht besteden aan werk van nog niet professioneel publicerende schrijvers en dichters.
Breuk vormt een groep schrijvers die reeds sinds enkele jaren zichzelf presenteert en daarbij blijk geeft van een eigen wijze van literatuurbenadering.
Redactie Breuk Warande 180, 3705 ZN Zeist.

Waarlijk (1): De paradox

Epimenides, een geleerde uit het oude Kreta bedacht tot ieders onheil de volgende stelling: ‘Alle Kretenzers zijn leugenaars’. Vele Grieken van het vasteland in zijn tijd hadden dezelfde mening, tenslotte waren de bewoners van Kreta de grootste leugenaars van de Westerse beschaving. Dergelijke stakkers (diegenen die dat vonden) zaten echter meteen vervelend probleem: ze konden de leugenachtige Epimenides moeilijk gelijk geven. Uiteindelijk vond een praktisch denker de oplossing en schoot de wijsgeer door het hoofd. Dit voorval kreeg algemene bijval, zodat al snel een wetsontwerp tot stand kwam dat inhield dat een ieder, die beweerde te liegen, de doodstraf kreeg. Sindsdien waagde niemand zich meer aan een leugentje om bestwil, alleen een enkeling durfde te jokken in het geheim.

De waarheid heeft zich sinds Epimenides echter niet meer vertoond. Of toch? Maar waar? De vólgende zin is niet waar. De vórige zin is waar.

Waar of niet?

Waarlijk (2): De waarheid

Waar is de waarheid. Behalve een waarheid als een koe vormt deze zin ook een vraag die door vele mensen zinvol werd geacht. Tijden lang was niets meer in de wetenschappelijke mode dan zoeken naar de waarheid. Er waren zelfs momenten dat ook kunstenaars en romanciers zich in dit onherbergzame gebied toonden, hoewel hun taak toch meer met verzinsels, dan met de waarheid te maken had.

Toen ontstond er scepsis... Oude, wijze denkers waren het moe om, hun lange baarden door de modder slepend, te zoeken naar iets waarvan niemand wist of het wel gevonden kón worden. Enkelen schreeuwden schor dat waarheid zelf een verzinsel was, bedacht door mensen om aan te geven wat er in hun straatje paste.

Deze anarchie leidde ertoe dat men een definitie verzon. Waarheid is een eigenschap van zinnen, die laat zien of de inhoud van de zin overeenkomt met de toestand van de wereld. Hoewel het natuurlijk idioot was dat de waarheid gedefinieerd werd, konden velen zich hierin vinden. Maar meteen werd er op grote schaal misbruik van gemaakt - een zonderling was zo intelligent om zijn uitspraken te betitelen als ‘De toestand in de wereld door...’, om op die manier iedere kritiek de baas te blijven; hij had de waarheid immers in pacht.

Het leek er op dat de sceptici gelijk kregen. Helaas maakte hun stelling, dat waarheid niet bestond, het voor hen onmogelijk om het bij het rechte eind te hebben.

Waarlijk (3): Waardig

Het gemanipuleer met de werkelijkheid vond haar hoogtepunt in de uitvinding van de waarde. Al dat streven naar waarheid en niets dan de waarheid had de nodige nadelen. Er waren nu eenmaal zoveel gebeurtenissen die we, in de ogen van sommige betrokkenen, maar beter konden vergeten.

In die zelfde tijd bedacht een zonderling het geld: een ruilmiddel waar je verder niets aan had, behalve dat je het kon ruilen. Het grappige van dat geld was, dat het alle zaken een cijfer gaf, hoe hoger het cijfer, des te belangrijker men de zaak vond. Geld werd een daverend succes; al gauw ruilde men alles om er maar wat van te krijgen.

Analoog hieraan vond een herbergier de waarde uit. Sommige waarheden zijn belangrijker dan andere. Iedere waarheid krijgt een cijfer dat vertelt hoeveel het waard is. Een hoog cijfer is goed. De rest is slecht.

Machthebbers waren opgetogen. Eindelijk werd alles geordend. En eindelijk was alles te koop. De waarheid zelf kon verder gestolen worden.