Vooys. Jaargang 9

[p. 35]

Marlen Haushofer

De Oostenrijkse schrijfster Marlen Haushofer (1920-1970) is in Nederland tot voor kort vrijwel onopgemerkt gebleven. Recentelijk werd in diverse media uitgebreid aandacht aan haar werk besteed, en inmiddels is een groot aantal van haar boeken in het Nederlands vertaald.
Haar werk vertoont een grote inhoudelijke samenhang, het is proza van een vrouw die moeizaam haar plaats zoekt in een vijandelijke, door mannelijk denken gedomineerde wereld. De vrouwelijke hoofdpersonen lijken zich te schikken in de onveranderlijke werkelijkheid. Haushofers heldere manier van observeren en haar uiterst subtiele taalgebruik gunt de lezer een blik achter die werkelijkheid.
De twee verhalen die wij hier opnemen zijn speciaal voor Vooys vertaald door Haushofer-vertaalster Ria van Hengel. Onlangs verscheen een keuze uit de verhalen bij uitgeverij Bzztôh: Ontmoeting met de onbekende (f 34,50).
Overig werk bij Bzztôh, vertaald door Ria van Hengel: De wand (f 39,50), De mansarde (f 34,50), Hemel die nergens ophoudt (f 34,50).

De vrouw met de interessante dromen

Ze was bijzonder charmant en hij was erg verliefd op haar. Haar gewoonte hem elke morgen uitgebreid haar dromen te vertellen, amuseerde hem aanvankelijk wel, ja, hij vond die dromen zelfs zeer opmerkelijk en bijna net zo mooi als haarzelf.

Toch was het wel een beetje beangstigend om 's nachts gewekt te worden met zo'n wanhopige kreet: ‘De kokkin heeft de kip levend gebraden’ of ‘Ik heb een kind met zes benen gekregen.’ Maar ze was gemakkelijk te kalmeren, een paar troostende woorden, een kus en ze sliep alweer, haar gezicht, nat van de tranen, tegen zijn schouder gevlijd. Ondertussen lag híj uren wakker en verdiepte zich met mannelijke grondigheid in pijnlijke gedachten over een levend gebraden kip en een kind met zes benen.

Na enige tijd, na een jaar of vier, gaven ze er om praktische redenen de voorkeur aan gescheiden te slapen, en toen zat er voor de jonge vrouw niets anders op dan haar dromen in de badkamer of bij het ontbijt ten beste te geven.

Nog steeds waren het zeer opmerkelijke dromen, maar langzamerhand begonnen ze hem op de zenuwen te werken. Hij stelde er gewoon geen prijs meer op te horen dat ze de postbode met zijn tong aan de deur had vastgespijkerd of de negus had aangeraden eindelijk eens iets tegen de rattenplagen te doen. Het kon hem niets schelen hoe de negus op dat voorstel had gereageerd, zijn enige wens was, rustig zijn ochtendkrant te kunnen lezen.

Maar zij kende geen genade, ze pakte hem de krant af, keek hem met schitterende ogen aan en zei: ‘En onder jouw bureau stond een leger piepkleine mannetjes... zooo gek!’

Deze toestand hield hij met groeiend ongeduld nog een jaar vol. Hun huwelijk liet te wensen over, zijn irritaties namen met de dag toe en zij

[p. 36]

voelde zich onbegrepen.

Soms schreeuwde hij tegen haar: ‘Hou toch op met je stomme dromen, ze interesseren me niet.’ Dan zweeg ze onthutst - twee hele dagen - niet langer, want ze was niet haatdragend van aard. Op de derde ochtend vertelde ze alweer vrolijk en verzoend dat ze poedelnaakt was gaan biechten. Dan overwoog hij echtscheiding en dacht hij aan zelfmoord.

Maar toen ze hem op een teder moment bekende dat ze in haar droom met blonde bakkebaarden had rondgelopen, ongeveer zoals oom Kruger, stond hij zonder een woord te zeggen op en ging naar het café.

De volgende dag verklaarde hij haar zeer ernstig dat hij onmiddellijk echtscheiding zou aanvragen als ze hem nog één keer met haar dromen lastig viel.

Zijn ernst maakte de grootste indruk op haar. Vier weken lang was ze schuw, zwijgzaam, en kon ze alleen maar over het weer of de prijzen van de levensmiddelen praten.

Maar al na de eerste week, die als een bevrijding op hem gewerkt had, begon hij zich onuitsprekelijk te vervelen. Het leven was plotseling grijs en zonder glans, zelfs een avonturenfilm kon hem niet opvrolijken.

Op een morgen, na precies vier weken, zag hij haar op de rand van de badkuip zitten en dromerig voor zich uit giechelen. Toen hij haar scherp aankeek, bloosde ze en stotterde: ‘Als je eens wist... nee nee, ik mag toch niet...’

‘Eenmaal is geenmaal,’ zei hij genadig en vol heimelijke spanning.

‘Ik was een hoge ambtenaar op een of ander ministerie,’ vertelde ze ijverig, ‘en er was een oude kolonel die voortdurend verzoeken indiende om een pensioen voor zijn hond Bello. Het hele ministerie werd er dol van, maar ten slotte heb ik het toch ingewilligd.’ Plotseling zei ze nadenkend: ‘Het vreemde is dat die hond in 1848 was geboren - zo oud kan een hond toch helemaal niet worden.’

‘Nee,’ zei hij koel, maar toen liep hij naar haar toe en gaf haar een kus, en de volgende vier weken waren ze zeer gelukkig.

De geschiedenis van de mensenman

Op een middag zat de grote moeder op een steen te zonnen. Ze had een vermoeiende dag achter de rug en was een beetje slaperig, ja, ten slotte vielen haar ogen dicht.

Toen ze wakker werd, stond de mensenman voor haar en keek koppig naar haar op. Ze bekeek hem vol tevredenheid, hij zag er werkelijk schitterend uit met het glinsterende zonlicht op zijn schouders en armen.

‘Ik ga hier weg!’ riep de man heftig.

‘Ja?’ vroeg de grote moeder verbaasd, ‘waarom mijn kind?’ De man maakte een vage beweging. ‘Hier is het niet uit te houden,’ zei hij, ‘ik ga een plek zoeken waar ik eindelijk in alle rust kan nadenken.’ Zijn gezicht nam een peinzende uitdrukking aan en de grote moeder bekeek hem geamuseerd.

‘Hij is nog zo jong...’ dacht ze, maar hardop antwoordde ze: ‘Ga maar, het is goed. Je zult wel snel weer terugkomen.’

‘Nee,’ zei de man halsstarrig, ‘ik kom niet terug,’ en hij draaide zich om en liep in de richting van het oerwoud.

Zijn hoge gestalte zag er zo eenzaam en vijandig uit dat de grote moeder vergat te glimlachen, maar ze riep hem niet terug.

Even later kwam de vrouw aangerend. ‘Waar is mijn man?’ riep ze, ‘heb je hem niet gezien?’

‘Hij is het oerwoud in gegaan, om na te denken,’ zei de grote moeder. ‘Weet jij misschien wat dat te betekenen heeft?’

‘Natuurlijk,’ riep de vrouw kwaad. ‘Het is alleen maar een smoes om zich aan het werk te onttrekken. Je had hem moeten tegenhouden, nu moet ik achter hem aan.’

De volgende avond kwam de vrouw terug en vertelde dat de man niet meer wilde komen voordat hij iets heel bijzonders had volbracht. Ze leek in de war en ongelukkig, en het kostte haar moeite om 's morgens weer afscheid van de grote moeder te nemen.

Het duurde inderdaad heel lang voordat de man op een dag uit het oerwoud opdook. Hij was niet meer naakt, maar gekleed in een rood gewaad, en om zijn hoofd droeg hij een bladerkrans.

‘Ik heb de tiran gedood!’ riep hij luid, ‘ik, helemaal alleen!’

‘Zo,’ zei de grote moeder welwillend, ‘hopelijk was hij vet en knapperig?’

[p. 37]

De man keek haar verontwaardigd aan. ‘Je denkt toch niet dat ik hem heb opgegeten? O nee, dat hebben we allang achter ons.’

‘Had hij dan een mooie vrouw, of meer te eten dan jij?’ vermoedde de grote moeder.

‘Je begrijpt me niet,’ zuchtte de man, ‘ik heb hem niet uit eigenbelang gedood, maar vanwege mijn idealen.’

‘Wat zijn idealen?’ vroeg de grote moeder verrast. Toen draaide de man zich boos om en rende de ondergaande zon tegemoet.

‘Het heeft geen zin om met jou te praten!’ schreeuwde hij terug, ‘jij bent en blijft een barbaar!’

Ook de vrouw kwam nu niet meer zo vaak.

Soms verscheen ze 's avonds laat of bij het krieken van de dag en hurkte neer aan de voeten van de grote moeder.

Ze zei: ‘Mijn kind heeft een gezwollen buik,’ of ‘Ik heb mijn knie opengehaald,’ en ze zat een beetje te kermen en te mompelen totdat ze in slaap viel.

Ze was altijd jachtig en zeer gehaast, maar als ze een paar uur aan de voeten van de grote moeder had doorgebracht, stond ze uitgerust op en stapte met zachte, krachtige passen de ochtendschemering in.

In zo'n nacht informeerde de grote moeder naar de man.

‘Ach,’ zei de vrouw, ‘die zit met zijn vrienden wijn te drinken en te overleggen of ik wel een ziel heb.’

‘Of je wel een wat hebt?’ vroeg de grote moeder.

‘Of ik wel een ziel heb,’ herhaalde de vrouw. ‘Ik weet niet wat dat is. Hij beweert in elk geval dat hij er een heeft en zich daardoor onderscheidt van alle andere dieren.’

De grote moeder schudde haar hoofd. ‘Zoiets heb ik nog nooit gehoord. Zou je graag een ziel willen hebben?’

‘Ik weet het niet,’ overwoog de vrouw, ‘misschien zou hij mij dan minder vaak slaan, want slaan mag je alleen dieren, zegt hij.’

‘Je moet een beetje geduld hebben,’ vermaande de grote moeder haar, ‘hij is nog zo jong; maar hij geeft je toch sterke kinderen?’

‘Jazeker,’ bevestigde de vrouw tevreden. ‘Maar nu moet ik slapen. Toen ik gisterochtend thuis kwam, was hij zo dronken dat hij zijn kleren en het bed heeft bevuild. Ik hoop dat ze het vanavond eens worden over mijn ziel, ik heb geen zin om elke dag te wassen.’

Ze legde haar wang tegen de knieën van de grote moeder en viel in slaap.

Op een warme zomermorgen werd de grote moeder wakker en zag de man op het gras aan haar voeten staan. Hij boog tot op de grond en de grote moeder moest hard lachen om de vreemde bochten waarin hij zijn armen en benen wrong. ‘Ik ben blij je te zien mijn zoon,’ riep ze vrolijk. ‘Wat heb je me te vertellen?’

‘Ik heb iets ontdekt,’ zei de man met glanzende ogen, ‘iets wat er nog nooit geweest is,’ en toen begon hij voor te dragen.

De grote moeder liet de stortvloed van zijn woorden geduldig over zich heengaan en genoot van zijn welluidende, warme stem. Toen hij was uitgesproken zei ze: ‘Wat was dat?’

‘Een gedicht, grote moeder, een sentimenteel gedicht. Ik heb het voor jou geschreven. Hoe vind je het?’

‘Je hebt het erg mooi gezegd,’ prees de grote moeder en ze streelde zijn wangen, ‘heus erg mooi....’

‘Wat ziet hij er toch schitterend uit,’ dacht ze, ‘en hij is nog zo jong...’

‘Wat is dat, sentimenteel?’ vroeg ze 's avonds aan de vrouw.

‘Dat is iets heel nieuws,’ was het antwoord. ‘Als hij mij tegenwoordig wil omhelzen, legt hij me eerst uit dat hij op het punt staat iets heiligs, geheimzinnigs en unieks te verrichten. Pas als hij dat heeft gezegd stort hij zich net zo op me als hij dat vroeger deed. Overigens noemt hij dat liefde en hij schrijft er veel gedichten over.’

‘Ik vind,’ zei de grote moeder peinzend, ‘dat hij je in plaats van liefde wel eens wat meer te eten zou kunnen geven. Je bent mager geworden.’

De vrouw hoorde het niet meer. Ze was in slaap gevallen en het maanlicht viel op haar haren. Steeds minder vaak kwam ze nu terug en geruchten over een grote moordpartij drongen door tot de grote moeder.

Eindelijk, in een koude nacht, kwam de vrouw weer opdagen. Ze was ontdaan en snikte wanhopig tegen de knieën van de grote moeder. ‘Ik weet niet meer wat ik moet doen,’ zei ze. ‘Nu heeft hij weer iets nieuws bedacht. Hij heeft besloten al zijn broers af te slachten bij wie de grote teen langer is dan de tweede. Die mensen zijn de schuld van alle ellende in de wereld beweert hij.’ De grote moeder schudde ontstemd haar lange

[p. 38]

haar.

‘Waar moet dat op uitlopen?’ riep ze kwaad, ‘hij is gek!’

De vrouw keek het duister in. ‘Hij zal doden,’ zei ze langzaam, ‘zo lang er nog iets te doden valt. Je had hem destijds moeten verbieden om na te denken. Nu zie je wat er van gekomen is.’ De grote moeder verviel in een bekommerd stilzwijgen.

‘Ik zal hem wegvagen,’ zei ze ten slotte, ‘wil je dat mijn dochter?’

‘Nee!’ riep de vrouw, ‘doe dat niet, ik wil nog één keer proberen hem naar je terug te brengen,’ en ze sprong op en rende weg.

Maar toen ze na lange tijd terugkwam, was ze alleen.

‘Ik ben gekomen om bij jou te sterven’ zei ze. De grote moeder tilde haar op schoot en sloeg haar armen om haar heen. ‘Hij heeft al mijn kinderen doodgeslagen,’ fluisterde de vrouw. ‘Dood hem, grote moeder - het is een monster!’

De grote moeder zag de bebloede handen van de vrouw en begon van woede te trillen.

Ze legde haar zwarte haren op het gezicht van de stervende en vroeg: ‘Wat zie je?’

‘Ik zie een donkere wolk,’ stamelde de vrouw, ‘en daarachter een zee van kleine handen, voeten, lichamen en ronde hoofdjes, o mijn kinderen!’ Ze probeerde op te staan, maar toen gooide de grote moeder een nieuwe vracht donkere haren op haar gezicht, en de vrouw viel achterover en zei niets meer.

Gehuld in haar haren zat de grote moeder te treuren tot de zon op haar voorhoofd viel.

Op dat moment kwam er een witte gedaante uit het oerwoud. Het was de man. De grote moeder herkende hem alleen aan zijn rechte gang, zo lelijk en veranderd vond ze hem.

De man schrok toen hij haar zag.

‘Wat moet jij hier?’ stamelde hij, ‘jij bestaat toch helemaal niet meer. Ik ben overspannen van het denken,’ probeerde hij zichzelf te kalmeren en hij wilde doorlopen.

‘Blijf staan' zei de grote moeder verdrietig. Toen ik zwanger was van jou, moet mij een ramp zijn overkomen. Wat was ik toen trots op je, op je gladde huid, je blinkende tanden en je onbezorgde lach. En wat ben je nu - een nachtmerrie - waarvoor al mijn kinderen beven.’

De man begon te trillen en de spaarzame haren op zijn hoofd gingen rechtop staan.

‘Wie ben jij, reusachtig spook,’ riep hij uit, en plotseling begon hij van het ene been op het andere te springen. ‘Jij bestaat niet,’ krijste hij, ‘jij bestaat niet, je bent alleen maar een hersenschim!’

Het was een afstotelijk gezicht, en de grote moeder wendde haar hoofd af.

Uit het hoge gras dook een ruige wolvin op.

‘Ik heb geen melk voor mijn jongen,’ jankte ze, ‘al twee dagen heb ik niet gegeten.’

De grote moeder streek met haar hand over de ruwe huid.

‘Hier,’ zei ze en ze wees op de dansende man. ‘Eet hem maar op, dan is zijn leven tenminste niet helemaal zinloos geweest.’

Ze keek toe hoe de hongerige wolvin de man verscheurde en afknaagde tot op het bot.

‘Ik wens je vette melk voor je jongen!’ zei ze tegen het dier toen het zijn honger gestild had.

Daarna nam ze een handvol graszaad uit haar kleed en strooide het uit over de aarde.

Vertaling: Ria van Hengel

Uit: Marlen Haushofer, Begegnung mit dem Fremden. Erzählungen, Düsseldorf: Claassen, 1985, pp. 178-180 en 224-229. Oorspronkelijk verschenen in: Marlen Haushofer, Die Vergissmeinnichtquelle, Wenen: Bergland Verlag 1956.

© copyright 1985, claassen Verlag, Düsseldorf

© copyright Nederlandse vertaling 1991, Vooys, Utrecht