Vooys. Jaargang 9

[p. 24]

Het Bedrijf 1
De boekhandel
‘Ik ben nog nooit een boekverkoper tegengekomen die niet van boeken houdt.’
Charlotte Govaert en Francine Smink

In 1990 zijn er in Nederland 26,2 miljoen algemene boeken (voornamelijk literatuur en kinderboeken) verkocht, ter waarde van 618,7 miljoen gulden. Veel mensen zien het boek als kostbaar cultuurgoed. Een aantal van hen vindt dat de literatuur van commerciële smetten verschoond moet blijven, anderen verdienen er hun brood mee. Wie zijn die mensen die leven van het boek; die bepalen wat de lezer leest, welk boek geschreven wordt, welk uitgegeven, wat in de boekhandel ligt en wat in de pers besproken wordt?

In deze eerste aflevering van de vierdelige serie ‘Het Bedrijf’ komt de boekverkoper aan het woord. In de drie volgende artikelen komen andere pijlers van het boekenvak aan de orde: de uitgever, de auteur en de pers. Centraal zal staan hoe deze vier functioneren en hoe hun onderlinge verhoudingen zijn.

‘Waarom zou ik boeken lezen, als ik ze verkoop, word ik er wijzer van,’ zei eens een onbekende boekhandelaar. ‘De betere boekenzaak heeft de deftigheid, de rust ook, de ontijdelijkheid zelfs die in Nederland nog in een enkele zaak, en dan in een hoek ver van de kassa, in leven wordt gehouden,’ zei Kees Fens. Hoe ‘werkt’ de boekhandel en hoe is het vak in ons land georganiseerd?

Er zijn grote en kleine boekhandels, algemene, gespecialiseerde en academische. Broese Kemink in Utrecht is een academische boekhandel, die zijn huidige vorm kreeg in 1974, toen Kluwer vier door haar aangekochte boekhandels liet fuseren. Het is één van de grootste boekhandels van Nederland, met 65.000 titels en gemiddeld per titel iets meer dan twee exemplaren in huis.

Hoofd van de algemene afdeling is Corry van den Hoogen. Onder haar verantwoordelijkheid vallen onder andere Nederlandse literatuur, vertaalde literatuur en kinderboeken. Op zaterdag, goed voor meer dan 3.000 klanten, staat zij nog in de zaak om het contact met de winkel niet te verliezen, maar haar hoofdtaak is leiding geven. ‘Voor het soort zaken dat Fens beschrijft moet ook plaats zijn,’ zegt ze, ‘het spreekt me wel aan. Toch heb ik geen afkeer meer van de commercie, ik zie in- en verkoop als een soort sport. Zelf lees ik wat me aanspreekt, niet voor mijn vak. Je kunt boeken verkopen zonder dat je weet wat er in staat, als je er maar voor zorgt dat je de juiste boeken hebt liggen. Maar ik ben nog nooit een boekverkoper tegengekomen die niet van boeken houdt.’

In 1974 werd ook een andere boekhandel opgericht: W. Pieterse in Poëzie. Drie Rotterdamse dichters huurden op initiatief van Martin Mooij, de motor achter Poetry International, voor weinig geld een oude fietsenstalling en begonnen een in poëzie gespecialiseerde boekhandel. Nu zitten ze in een net pand, Els Nagtegaal en Connie Mooij zwaaien er de scepter. W. Pieterse in Poëzie is een stichting. Er staat voor f 100.000,- poëzie op de planken, voor een omzet van f 15.000,- per jaar. Naast Nederlandse bundels, eerste drukken, verzamelde werken en bloemlezingen staan er ook boeken in andere talen; Europese, Servo-Kroatische, Turkse en Arabische poëzie. Ook verkopen ze de teksten van Poetry International. Een van de vier vaste vrijwilligers is dichter/beeldend kunstenaar Arjan Doorgeest. ‘Boeken zijn primair om te lezen of om naar de mooie vormgeving te kijken. Dat je er geld mee kunt verdienen is een afgeleide zaak.’

De organisatie

Hetboekbedrijf in Nederland is zeer georganiseerd. De moederorganisatie is de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels (VBBB), inde wandeling de Vereeniging genoemd. Het is de oudste uitgevers- en boekhandelsorganisatie ter wereld, opgericht in 1815. De Vereeniging dient, ondanks de onderlinge concurrentie, de belangen van het boekenvak in zijn geheel. Ze erkent een uitgever of boekhandel wanneer die onder andere haar reglementen onderschrijft en als de leiding berust bij iemand die een door haar uitgegeven vakdiploma op zak heeft. Onder haar hoede opereren naast de KNUB (Koninklijke Nederlandse Uitgeversbond) en de Nederlandse Boekverkopersbond (NBB), die beide veel onderafdelingen hebben, organisaties als de CPNB (Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek) en de Stichting

[p. 25]

Speurwerk betreffende het boek, die marktonderzoek voor het hele vak doet. De Vereeniging heeft bijvoorbeeld de verticale prijsbinding bewerkstelligd; de prijs van het Nederlandstalige boek ligt, eenmaal vastgesteld door de uitgever, vast. De uitgever geeft de boekhandel voor het algemene boek ongeveer vijfendertig procent korting op de verkoopprijs. Hiermee bekostigt de boekhandel zijn bedrijfsvoering. ‘Als boekhandelaar word je niet rijk,’ zegt Corry van den Hoogen.

Uitgevers bieden de boekhandels drie maal per jaar op regionaal georganiseerde beurzen nieuw te verschijnen titels aan. De vertegenwoordigers hebben dummy's bij zich en noteren de bestellingen die uitgeleverd zullen worden zo gauw het boek verschijnt. De vertegenwoordigers bezoeken ook de boekhandel. In overleg met de boekhandelaar bekijken ze onder andere of er titels van het fonds - het geheel van titels dat een uitgeverij uitgeeft - bijbesteld moeten worden.

Van Dis en Vrij Nederland

Wat bepaalt de inkoop? Corry van den Hoogen: ‘Auteur en uitgever, boeken van de kwaliteitsuitgeverijen zijn meestal gewoon o.k. De inhoud, vertaling, vertaler, formaat. Het uiterlijk van een boek, uitvoering en omslag, speelt mee. Dummy's zijn belangrijk, je wilt het boek even in je handen hebben, kijken hoe het er uit ziet.’ De pers is belangrijk. ‘Iemand als Van Dis speelt een grote rol. De uitgeverij laat meestal van te voren weten dat een auteur bij Van Dis komt: de inkoop past zich daaraan aan. Het hangt wel af van hoe de gesprekken zijn. Zout op mijn huid van Benoîte Groult liep al goed, toen ze bij Van Dis kwam kochten we direkt meer in. Bij boeken die nog niets doen wachten we eerst het programma af.’ Ze zegt dat de belangrijkste recensies in de Volkskrant, de NRC en Vrij Nederland staan. Alle medewerkers worden geacht die bij te houden. ‘Als je zelf de krant niet gezien hebt en je



denkt: wat is er toch met dat boek, dan kun je er vergif op innemen dat er ergens paginagrote recensies over verschenen zijn.’ De mensen op de afdeling bestellen de boeken die op zijn bij, alleen als het om een hele grote partij gaat gebeurt dat in overleg met Corry van den Hoogen.

Het distributiesysteem waarover het boekenvak in Nederland beschikt, het Centraal Boekhuis (CB), is zeer geavanceerd. Het is een B.V. die in handen is van het boekenvak zelf. Uitgevers geven hier hun boeken in depôt en boekhandels plaatsen er de bestellingen, vaak via de computer die naast het actuele titelbestand van het CB ook informatie geeft over titels van uitgeverijen die niet bij het CB aangesloten zijn. Boeken die bij het CB besteld, zijn worden binnen twee werkdagen bezorgd.

‘De boekhandel is er voor optimale informatievoorziening. Broese Kemink wil een afspiegeling geven van het boekenaanbod in Nederland. Niet alles geeft rendement. De verkoop van Duitse pockets bijvoorbeeld is zeer gering, maar we zullen ze toch blijven aanbieden. Dat kan door interne subsidie: een goedlopend assortimentsonderdeel zorgt voor zoveel rendement dat we een minder goedlopend onderdeel kunnen handhaven. Daarom zijn bestsellers belangrijk. Maar het imago dat we alles hebben kan ook negatief werken als eens iets niet te krijgen is. Iedereen vindt het boek dat hij of zij wil hebben het belangrijkste.’

Op de vraag of een goed boek zichzelf verkoopt antwoordt ze: ‘De verkoop van een goed boek, of een boek dat de potentie heeft om goed te gaan lopen, kun je beïnvloeden. Als je het op een goede plaats legt kan het nog beter gaan lopen. Dat geldt niet voor een slecht boek.

[p. 26]

Mond-tot-mond reclame is belangrijk voor de verkoop, kijk bijvoorbeeld naar Kerewin van de auteur Hulme.’

De verhouding van de boekhandel met de auteurs beperkt zich hoofdzakelijk tot signeeracties. ‘We doen signeeracties alleen als het voor zowel schrijver als publiek interessant is. Aan Theun de Vries vroeg een klant “Meneer, waar staan de woordenboeken?” Zoiets is voor alle partijen nogal pijnlijk.’

Weinig klanten

W. Pieterse in Poëzie is een niet-erkende boekhandel. ‘Omdat we dat niet kunnen betalen.’ zegt Els Nagtegaal. ‘Maar het werkt zo wel een beetje stroef. We mogen niet naar aanbiedingsbeurzen en we worden bijna niet door vertegenwoordigers bezocht. Je moet alerter zijn op wat uitkomt. We halen veel informatie uit Boekblad (het onafhankelijke vakblad voor het boekenvak) en uit fondslijsten die we van uitgevers toegestuurd krijgen. Inkoop buiten het CB om duurt langer, maar een aantal van de literaire uitgevers waar wij mee werken is ook te klein om via het CB te gaan. Het is geen overzichtelijk circuit, soms komt er een nieuwe uitgever bij, soms verdwijnt er een, van sommigen weet ik niet eens of ze nog bestaan. Als dit een algemene boekhandel was zouden we zo niet kunnen werken.’ Maar er zijn ook voordelen. Omdat ze rechtstreeks bij de uitgever bestellen kunnen ze dat met recht van retour doen; als het boek niet verkocht wordt kan het teruggezonden worden. Daar komt bij dat ze zich in vergelijking met andere boekhandels onafhankelijker voelen, bijvoorbeeld van alle regels van de Vereeniging.

W. Pieterse in Poëzie voert een zo breed mogelijke collectie met een voorkeur voor kwaliteit. ‘We bestellen veel eentjes,’ zegt Els Nagtegaal. ‘De naam van de uitgeverij speelt een rol, je weet dat de grote uitgeverijen zich wel tien keer bedenken voor ze iets uitgeven. Een kleine uitgeverij geeft vaak onbekende dichters uit, dan is het vaak een gok. Je wilt dan graag zien hoe het boek eruit ziet. Het uiterlijk (letter, bladspiegel, papier, omslag) is belangrijk.’

Ze hebben niet veel klanten. ‘Soms komt iemand binnen met een dichtregel in zijn hoofd, en dan gaan we het gedicht opzoeken. Daar besteden we dan een middag aan.’

Op de vraag of ze als kleine boekhandel door uitgevers serieus genomen worden komt een haast verontwaardigde reactie: ja natuurlijk. ‘Je bestelt wat, je krijgt het binnen en het wordt betaald,’ zegt Arjan Doorgeest. Tussen hen en de uitgeverij is geen wisselwerking. ‘Het is alleen een zakelijk contact.’

Wanneer boekverkopers tijdens een aanbiedingsgesprek kritiek hebben op een bepaald omslagontwerp, willen uitgeverijen dat nog wel eens veranderen, zegt Corry van den Hoogen. Hoewel uitgevers in het algemeen weinig advies vragen, neemt Wouter van Oorschot wel eens contact op met Broese Kemink. ‘Hij vroeg of ze Hanlo gebonden of in paperback uit moesten geven. Ik heb eens tijdens een aanbiedingsgesprek tegen Maarten Muntinga gezegd dat hij Shabono uit zou kunnen geven, dat heeft hij later gedaan en met succes. Verder doen uitgevers niet merkbaar veel met signalen uit de boekhandel.’

Het contact met de uitgevers beschouwt Corry van den Hoogen als plezierig. ‘Maar wij zijn natuurlijk een grote boekhandel. Als je veel voor een uitgeverij omzet, doen ze niet moeilijk als je eens met vijftig exemplaren van een titel in je maag zit.’

De CPNB promoot het product boek. Zo organiseert zij de (kinder)boekenweek en het bijbehorend geschenk dat de boekhandel tegen kostprijs inkoopt. W. Pieterse doet er niet aan mee maar heeft wel een eigen geschenk: Indonesia-Nederland. Poëzie manifestatie. Het is een restant dat ze al jaren in de boekenweek weggeeft. Corry van den Hoogen vindt die boekenweken heel erg belangrijk. ‘Zoveel free publicity krijgt geen enkele andere bedrijfstak.’ Maar: ‘De boekenweek is er vooral voor de literair geïnteresseerden. Een deel van de mensen krijg je nooit aan het lezen.’

Over de toekomst van het boekenvak zegt ze: ‘Er is een kans dat er minder boeken uitgegeven zullen worden, en dan vooral potentiële bestsellers. Dat leidt tot verschraling van het aanbod. Vooral de kleine boekhandel zal het hierdoor moeilijker krijgen.’ Terwijl Broese Kemink verbouwingsplannen heeft en werkt aan een uitbreiding van de automatisering, ziet de toekomst van W. Pieterse in Poëzie er somber uit. De huursubsidie van f 25.000,-per jaar van de Rotterdamse Kunststichting stopt waarschijnlijk en de inkomsten wegen niet op tegen de uitgaven. ‘Maar de belangstelling voor poëzie zal niet afnemen’, zegt Els Nagtegaal. ‘Bij een kwaliteitsuitgeverij als Faber & Faber vindt men het nog steeds belangrijk veel poëzie uit te geven. Daar word ik altijd door getroost.’