Vooys. Jaargang 8

[p. 8]

Meijer
Het papieren zelf

Ik hou van dagboeken. Het lezen van andermans en -vrouws autobiografieën doe ik ook gaarne. Wanneer je zelf weer eens de ganse dag met het leven hebt geworsteld, is het heerlijk om te lezen hoe moeizaam een ander zich er doorheen slaat. Nu beleef ik bovendien het geluk dat uitgerekend de laatste jaren de studie van de autobiografie en het dagboek een opmerkelijke opbloei doormaakt. Alleen al de feministische literaire theoretica's produceerden er binnen twee jaar een kleine stapel boeken over* en ook daarbuiten schijnt de studie van het autobiografisch schrijven weer helemaal in te zijn.

Behalve de troost die ervan uitgaat, vind ik het aantrekkelijke van dagboeken dat je je als lezer even buiten de literatuur kunt wanen. Voor beroepslezers zoals ik is dat een verademing. Ophouden met lezen kunnen we toch niet, maar de literatuur is soms zo beklemmend, zo veel, zo alomtegenwoordig. Bedenkt u wel eens hoeveel literaire boeken er op een enkele dag verschijnen? In Nederland alleen al zeker twintig, over de gehele wereld wel honderden zo niet duizenden. En die arriveren allemaal op deze aarde niet in één, maar elk in duizenden exemplaren. Denk eens aan die enorme, bedrukkende stroom van literatuur die dagelijks over onze wereld stroomt, onze hoofden binnendringt, onze geest occupeert. Bij de gedachte aan al die rollende, snuivende drukpersen die almaar woorden drukken, word je haast te moe om zelf nog een woord op papier te zetten. Immers waarom, waartoe? Alles is al gezegd en vooral al geschreven en in duizendtallen verspreid. Het aardige is dat de dagboekschrijfster van zulke deprimerende gedachten geen last heeft. Zij zit en schrijft. De grote vrijheid van de dagboekschrijfster is, dat zij niet schrijft om gepubliceerd te worden. Er hoeft niet gesleuteld en geschaafd. Het handboek voor de auteur blijft dicht. Niet alles hoeft te kloppen, zoals in een roman, waarin volgens Hermans geen mus van het dak mag vallen zonder dat dat in de romanwerkelijkheid een innerlijke noodzaak heeft. (Dezelfde gedachte in de versie van de onvergelijkelijke Renate Dorrestein: er mag in de roman geen kopje thee worden ingeschonken zonder dat dat niet al te veel pagina's verderop ook wordt leeggedronken.)

De literatuurwetenschapper Harold Bloom beschreef, zoals men wellicht weet, het literaire schrijven als een gevecht van de auteurs tegen hun voorgangers, als een oorlog tegen de verstikkende woordenzee die al aan dit boek is voorafgegaan, een inderdaad heroïsche poging om nog één keer een nieuwe combinatie van woorden te maken: de laatste, voordat de literatuur definitief alles heeft gezegd.

Maar de dagboekschrijver trekt zich daarvan niets aan. Zij schrijft niet in een literaire traditie maar daarbuiten. Zij hoeft helemaal niet te weten wat al geschreven is, zij schrijft helemaal voor zichzelf alleen. (‘Lief dagboek’, zo schrijft zij, ‘vandaag weer erg depressief’, en zij wordt daarbij niet gehinderd door de wetenschap dat er terzelfdertijd honderden meisjes zijn die schrijven: ‘lief dagboek, vandaag weer erg depressief.’ Of honderden anderen die schrijven door wie zij werden gekust en wie zij zelve besloten te kussen, in bewoordingen zo onbevangen dat alle aandacht op de kus zelf gericht kan blijven in plaats van op de metaforen en de literaire intertekstualiteit.) Waar de publicerende auteurs zich een plaats bevechten op het in inktwolken gehulde slagveld van de

[p. 9]

literatuur en zich het liefst ingraven in de loopgraaf van een zo groot mogelijke oplage, daar maakt de dagboekschrijver slechts één exemplaar. Dat van haarzelf. En zo verschijnt in die woedende wereld van drukletters een fragiele wereld in handschrift, geheel individueel en persoonlijk, niet bestemd voor iemand anders.

Het dagboek-schrijven is wel genoemd: ‘The art of self-invention’. Wie een dagboek schrijft vindt zichzelf uit, is de schepper van haar eigen persoon. Want het is natuurlijk niet zo dat het zelf, de ziel en de ervaringen, al bestaan voordat ze worden opgeschreven. Wat aan het schrift voorafgaat is niets, of het is onkenbaar. Het is die ongearticuleerde, verwarde chaos van tijd en gebeurtenissen die het verleden en de vergetelheid in vallen wanneer ze niet ergens vorm krijgen. De persoon begint zichzelf pas te vormen door het schrijven. Het is niet: wie schrijft blijft, maar: wie schrijft die ontstaat. Diegene schept een personage in de roman van haar leven, die maakt het eigen leven tot een lezenswaardig drama. Dat papieren zelf wordt iemand, een persoon om te zijn, iemand om in te geloven. Het papieren zelf dringt zich weer op aan het zelf van vlees en bloed, als voorbeeld. Het dagboek is niet de neerslag van het leven, maar misschien is het wel andersom: het leven wordt geleefd naar het dagboekscript. Dat maakt het dagboek ook een beetje magisch. In de Kalevala, het beroemde Finse epos, wordt beschreven hoe de Finse helden op magische wijze kunnen zingen; zij zingen zich een paard en een wagen. De voorwerpen waarover zij zingen roepen zij daarmee letterlijk op. Het dagboek-schrijven is al even magisch: je schrijft jezelf als het ware weer tevoorschijn.

Er zijn allerlei soorten dagboeken. Sommige mensen houden droomdagboeken bij, anderen werkdagboeken, er zijn dagboeken die alleen ten tijde van crisis worden geschreven, natuurdagboeken, jeugddagboeken, dagboeken rond een ziekte of een therapie. Dagboeken hebben vaak een compenserende functie. Ze zijn selectief. Ik geloof dat je dat makkelijk vergeet wanneer je de dagboeken van beroemde mensen leest - die van Virginia Woolf, Sylvia Plath of Hans Warren bij voorbeeld. Je hebt heel gemakkelijk de illusie dat je een werkelijk en waar beeld krijgt van hoe deze persoon leefde, maar niets lijkt me minder waar. Een dagboek is bedoeld om een bepaald deel van de persoon te herbergen, misschien juist wel het meest verworpen deel. Misschien juist dat deel dat in de buitenwereld niet goed leven kan. Zo hoop ik dat na mijn dood niemand die mij verder nergens van kent in mijn dagboek gaat lezen want ik beschrijf het uitsluitend in tijden van droefenis en moeilijkheden. Eigenlijk ben ik een heel vrolijk en opgewekt persoon, maar als ik mijn eigen dagboek lees, denk ik ook wel eens: wie is die vrouw? Daar kom ik dan uit tevoorschijn als een tobbend iemand die wel ergens leeft, maar waarvan ik niet zou willen beweren dat ik ermee samenval.

Het wezenlijkste is dat een dagboek niet bedoeld is voor publicatie. Daarom zijn dagboeken vaak zo mooi: ze zijn zonder dat keurslijf van de literatuur tot stand gekomen. Ze bevredigen natuurlijk ook ons voyeurisme: het zijn illegale boeken, geheime boeken, verboden boeken. Dagboeken zijn even fascinerend als een fysieke geboorte; we zijn getuige van een innerlijke geboorte, van de schepping van een persoon door zichzelf. De troost die ervan uitgaat voor de lezer is misschien ook wel deze: dat je voorgedaan krijgt hoe je ook zelf het meest verworpen deel zou kunnen adopteren. Hoe je ook jezelf weer bij elkaar zou kunnen rapen en dat niemand je zal uitvinden als je het zelf niet doet.

* Shari Benstock (red.), The Private Self. Theory and Practice of Women's Autobiographical Writings, London (Routledge) 1988.

Bella Brodzki/Celeste Schenck (red.), Life/lines.

Theorizing Women's Autobiography, Ithaca/London (Cornell U.P.) 1988.

Nancy Miller, ‘Women's Autobiography in France’. In: Miller, Subject to Change, 1988.

Sidonie Smith, A Poetics of Women's Autobiography: Margjnality and the Fictions of Self-representation, Bloomington, Indiana U.P. 1987.

Carolyn Heilbrun, Writing a Woman's Life.

Francoise Lionnet, Autobiographical Voices. Race, Gender Self-portraiture. (Cornell U.P.) 1989.

MAAIKE MEIJER