Vooys. Jaargang 8

[p. 39]

Van ganzeveer tot toetsenbord (en hoe het tóch niet mooier wordt)
De Speelfilm Encyclopedie nader bekeken
Kees-Jan Backhuys

De PC en de struktuur van het heelal

Het kan niemand zijn ontgaan dat er de afgelopen tien jaar nogal wat is veranderd in de wereld om ons heen. Zo hebben de jaren ‘tachtig het neerhalen van muren en barrières te zien gegeven, (voor de goede orde: Gorbatsjov is aan de macht sinds maart 1985, en in die krap vijf jaar is het uiterlijk van Europa ingrijpend gewijzigd) en je hoeft geen profeet of helderziende te zijn om te voorspellen dat in het jaar 2000 het Europa van nu onherkenbaar veranderd zal zijn. Ook de onstuitbare opkomst van de CD kunnen we karakteriseren als een typisch jaren ‘tachtig verschijnsel.

Vanuit het oogpunt van de letteren werd het voorbije decennium vooral gekenmerkt door de komst van de PC. In 1980 eigenlijk nauwelijks aanwezig, staart het groene oog van deze grijze cycloop ons nu aan vanaf het bureau van wetenschapper, zakenman, auteur, redacteur, tekstschrijver, student, en wie nog meer in woord en geschrift aan de weg timmert. Ik schrijf mijn dissertatie op de PC, en kan me niet voorstellen hoe dat gegaan zou zijn als ik dat met mijn schrijfmachientje zou hebben moeten doen. Toch heeft men het jaren zo gedaan, blij als men was het niet, als de vorige generatie, met pen en papier te moeten doen.

Laten we ons eens even beperken tot het verwerken van gegevens en teksten, want dat is waarvoor de PC, in weerwil van zijn verreikende mogelijkheden, als regel gebruikt wordt. Het meest in het oog springende voordeel, zou je zo zeggen, is:

dat fouten in de diverse voorfasen van de tekst kunnen worden hersteld zonder dat, door foutief kopiëren, nieuwe fouten worden toegevoegd. In het ideale geval stelt de tekstverwerker ons dus in staat de tekst die bewerkt wordt steeds ‘schoner’ te maken.

Je verwacht dus dat de PC alles fraaier maakt; voor wie zoals ik naar rust en orde streeft (tenminste: op papier) een geruststellende

[p. 40]

gedachte. Maar helaas, dat is in strijd met de wijze waarop de werkelijkheid in elkaar zit. De kern van dit betoog zal zijn dat de hierboven gegeven stelling weliswaar juist is, maar dat gezond verstand en kennis van zaken daartoe wel noodzakelijke voorwaarden zijn. Dat alles vanzelf perfecter wordt is dus niet automatisch zo, en vaak zullen we zien dat we integendeel de ellende alleen maar vergroten, en dat dan louter als gevolg van onze werkwijze.

Fysici weten al heel lang dat de hoeveelheid chaos in de kosmos alleen maar groter wordt (de entropie neemt toe). Blijkbaar is dat ook het geval met de microkosmos van krieuwelende lettertjes achter het groene glas. Daarover, over dát dat inderdaad zo is, over waaróm dat zo is, en over wat we eraan kunnen doen, gaat dit artikel. Om het allemaal niet te theoretisch te maken, zal ik gebruik maken van treffende, en als het even kan vermakelijke, voorbeelden uit de praktijk.

Over nieuwe en oude fouten

Eerst maar even een stukje theorie. Wat veel secretaresses (m/v) doen op een kantoor is hetzelfde als wat veel monniken (m/v̸) indertijd in kloosters deden: het overschrijven van teksten. Was het vroeger een methode om het gemis van het nog niet bestaande fotokopieerapparaat te ondervangen, tegenwoordig worden al dan niet met de hand geschreven teksten aangeleverd om te worden ‘verwerkt’^1.. Waar verwerkt wordt, worden fouten gemaakt. Dat was toen zo, dat is nu zo, en de aard van die fouten is niet wezenlijk veranderd. Traditioneel onderscheidt men, naast schrijffouten, fouten van het oog (monnik leest iets wat er niet staat, en schrijft dat over) en fouten van het oor (monnik A leest tekst op, monnik B verstaat het verkeerd, en schrijft fout over). In de moderne tijd, waarin deze en andere teksten op een toetsenbord zijn ingetikt, komt daar een nieuw soort fout bij: de ‘fout van het toetsenbord’ (men maakt een tikfout door niet op de juiste toets te drukken, maar op een van de naastliggende). Mooie voorbeelden van dit type fout volgen.

Voor het vervolg zijn nog twee soorten van fouten interessant, en die zou ik willen samenvatten als fouten van het systeem zelf. Om te beginnen is er Het Systeem aan deze zijde van het glas. Het is volgens mij wel degelijk van het grootste belang wíe er tekstverwerkt, en dan spitst het probleem zich met name toe op de vraag of de monnik die op het toetsenbord tikt verstand heeft van de inhoud van de teksten waarmee hij werkt. Zo niet dan leidt dat tot fouten die ik zou willen kenschetsen als vlek op vlek. De toetsenpianist tikt teksten in over een onderwerp waar hij zelf geen verstand van heeft. In dat geval bemerkt onze virtuoos waarschijnlijk niet dat er in de tekst die van papier naar groen licht wordt omgezet een fout zit, of hij begrijpt iets volkomen verkeerd. Dat heeft natuurlijk ook, en vooral, met onze kijk op de werkelijkheid te maken. Voor mij is de KNSB synoniem met de bond waarin schakers zich verenigd hebben, voor vele andere

1. Onlangs wees iemand mij erop dat tekstverwerker eigenlijk een verkeerde term is. Immers teksten worden niet verwerkt, want dan zou er iets anders van gemaakt worden (aardolie wordt verwerkt, onder andere tot benzine), maar bewerkt, dat is van de ene in de andere vorm omgezet.

[p. 41]

Nederlanders is het de bond waarvan onder andere Hilbert van der Duim lid is (en die kan helemaal niet schaken). Lees ik in een tekst over de KNSB dat er sprake was van een scherpe opening, dan denk ik in de eerste plaats aan de nulvariant in het koningsgambiet, een schaatskenner aan een eerste tijd onder 9.30 op de 1500 meter, met alle begripsverwarring van dien.

Het hoeft geen betoog dat compleet onbenul, dat is in het geheel geen kennis van de aard van de tekst, nog fnuikender is, en een bron van gevallen van vlek op vlek. Straks vele fraaie voorbeelden.

Maar als Trough the Looking Glass and what Alice found there zijn er even zo vele fouten mogelijk aan gene zijde van het glas; de fouten in het computersysteem zelf. Laten we dat van hieraf noemen: een systeemfout. Stel, ik tik paspoortgegevens in op een PC, maar diacritische tekens (letters waar iets op staat of aan hangt: ó, à, ö, ñ, ë, ç) kunnen door het systeem niet worden verwerkt. Dan krijg ik boze burgers aan mijn loket die hun door de eeuwen heen gerespecteerde familienamen opeens onherkenbaar verminkt op hun paspoort terugvinden.

Met het aangeven van deze drie types van fouten, die vooral bij de PC tot forse ellende leiden, gaf ik eigenlijk impliciet de mogelijke oplossing al aan. Fouten van oog, oor en toetsenbord zijn nauwelijks te vermijden, zijn van alle tijden, en volstrekt vergefelijk. Zij vormen de diepere reden van bestaan voor eindcorrectoren. Fouten van het type vlek op vlek komen voort uit onbenul, vaak van de zijde van het personeelsbeleid. Men gaat er ten onrechte van uit dat het niet uitmaakt wie er tekstverwerkt, en dat enige kennis van het onderwerp van de teksten eerder niet dan wel tot aanbeveling strekt. Systeemfouten komen voort uit een ander soort onbenul. Men denkt vaak dat het systeem waarmee gewerkt wordt feilloos is, en dat men de grootste knurft op die post kan aannemen omdat er toch niets mis kan gaan. Het tegendeel is vaak waar. We komen deze drie soorten fouten hieronder nog uitgebreid tegen; wat er aan te doen is heb ik al in het kort aangegeven.

Vlek op vlek, is wel te gek

Negatieve proposities zijn als regel lastig of geheel niet te bewijzen. (Logisch gezien wel, praktisch gezien nauwelijks.) Zo moet je de totale maan korrel voor korrel afgraven om de simpele stelling er is geen leven op de maan absoluut empirisch te bewijzen, en dan nog ben je nooit absoluut zeker: je kunt die ene vorm van leven ook nog over het hoofd gezien hebben. Zo ook lukt het je nooit door tekstvergelijking te bewijzen dat Story en Privé gebruik maken van hetzelfde archief met gegevens over bekende Nederlanders, zolang de informatie in dat archief maar juist is. Zit er ergens echter een fout, dan stelt het vlek-op-vlek-principe ons in staat zo'n negatieve propositie in een positieve om te zetten, en deze te bewijzen.

[p. 42]

In de VARA-gids 31 (1989) staat bij het programma van BBC 2 van 6 augustus de film Two Lane Blacktop (1971-USA) aangekondigd. Er staat:

TWO LANE BLACKTOP
Amerikaanse speelfilm (1971) van Monte Helman, met: James Taylor, Warren Dates, Dennis Wilson e.a. [p. 25] [...]
Twee jongens rijden aan de westkust van Amerika rond in hun uiterst snelle wagen. Ze verslaan er de lokale helden. Wanneer ze worden uitgedaagd voor een rit dwars door Amerika, wordt wat eerst een spelletje was, opeens een bloedserieuze zaak. [p. 22]

Nu weet ik niet hoe het de lezer vergaat, maar bij mij begint er dan wat te dagen. Dat lijkt me typisch zo'n film uit de stal van producent Roger Corman, die eind van de jaren ‘zestig, begin jaren’ zeventig furore maakte met snelle, goed gemaakte B-films. Hij slaagde erin op een low-budget basis opmerkelijke resultaten te boeken. Het zijn films vol snelle jongens in snelle auto's, met veel actie en strakke meiden, die in de snel aan populariteit winnende bioscoopindustrie in die dagen veel succes hadden. Corman werkte volgens een vaste formule, die grote vrijheid liet aan zijn regiseurs.^2. Grote regiseurs van naam als Sam Packinpah, Martin Scorsese, Francis Ford Coppola, Joe Dante en Steven Spielberg hebben op die manier het vak geleerd.

Roger Corman gebruikte een ‘reservoir’ van illusoire B-film acteurs zoals Peter Fonda (voor de Clint Eastwoodachtige bravoure) en Kay Lenz (voor het nodige bloot), en dat zorgde voor een goede herkenbaarheid van de karakters. Maar dan die acteur Warren Dates? Ik ken geen Warren Dates. Wel ken ik de in de B-film kringen om zijn karakterrollen van de ‘wat oudere maar solidaire medestrijder’ vermaarde Warren Oates. Een tikfoutje misschien? De Speelfilm Encyclopedie, (vierde editie), er maar even bij gepakt. Wie schetst mijn verbazing als ik daar het volgende lees:

Two Lane Blacktop (1971-USA) K-105m** R Monte Hellman. James Taylor, Warren Dates, Dennis Wilson, Harry Dean Stanton^3., George Mitchel. Twee jongens (de muzikanten Taylor en Wilson) rijden aan de westkust van Amerika rond in hun uiterst snelle wagen. Ze verslaan de lokale helden. Wanneer ze worden uitgedaagd voor een rit dwars door Amerika wordt er pas serieus gereden. Mooi landerig sfeertje met zo nu en dan veel actie met snelle auto's, [p. 1052]^4.

Gezien de meer dan opmerkelijke overeenkomst tussen het lemma uit deze filmbijbel, en de omschrijving uit de gids, is duidelijk waar de VARA haar informatie over de film vandaan heeft. Men heeft nog z'n best gedaan het plagiaat wat te maskeren door een wat ander woordgebruik te kiezen, maar het mocht niet baten. Met

2. Toen hij Jonathan Kamplan had aangezocht voor het maken van Night Call Nurses (1972-USA), en bleek dat Kamplan geen flauwe notie had van waar de film over moest gaan, stuurde hij hem aan het werk met de volgende opdracht: ‘Night Call Nurses is the title, and that's what it is going to be. Let me be absolutely clear: I want frontal nudity to the waist, total nudity from behind, no pubic hair, go to work!’ En daar moest hij het mee doen. Geen script, alleen een budget, en de opdracht dat het de derde film uit een reeks was, en dat de formule dus vastlag, en dat het overigens geen kwaad kon de eerste twee delen eerst even te bekijken, maar wel snel, want tijd was geld.

3. Overigens verbaasde het mij hier (= 1971) al de naam van Harry Dean Stanton tegen te komen. Natuurlijk ben ik wel zo thuis in de filmkunde dat ik weet dat hij niet debuteerde in Paris, Texas (1984-USA), zoals ik eens ergens las in een niet eens zo heel erg obscuur filmtijdschrift, maar dat hij bij voorbeeld ook al in Allen (1980-USA) te zien was (‘Right!’), en dat dat zeker niet het begin van zijn filmcarrière was.

4. De ** zijn de waarderingssterren op een schaal van 0 tot ****, in stapjes van ½, die de Speelfilm Encyclopedie hanteert.

[p. 43]

de volstrekt onduidelijke zin: ‘Ze verslaan de lokale helden’ (waarin? In het autorijden?) wist de gidsredacteur ook geen raad, en in plaats van zo verstandig te zijn de zin dan maar gewoon weg te laten, koos hij voor de zwakste optie en liet de zin gewoon staan. Als de naam Warren Dates een tikfout is, dan is-ie door de VARA-gids mee overgetikt.

Het kan nog steeds, dat Warren Dates een mij onbekende acteur is, maar toch die avond de film maar eens bekeken. Meteen als-ie in beeld komt heb ik het gezien: het ís Warren Oates. De VARA-gids steelt gewoon een lemma uit de Speelfilm Encyclopedie, (en dat is op zich al onverstandig; over waarom dat zo is straks veel meer,) maar neemt bovendien de fout erin mee over. Een voorbeeld van vlek op vlek.

Een tikfoutje dus. En we hebben de oorsprong van de fout achterhaald. De filmbijbel zit er (weer eens) naast, en de VARA-gids redacteur die de tekst intikt is niet thuis in de filmologie, en bespeurt de fout dus niet. Zie daar in een notedop de kern van dit betoog, en een demonstratie van hoe je met het vlek-op-vlek-principe het bewijs kunt leveren dat de filmbijbel dient als belangrijke bron van informatie voor wie TV-gidsen volschrijft. Terug naar de tiepkip of tiephaan van de Speelfilm Encyclopedie, want daar werd de fout als eerste gemaakt. Het kan in elk geval nauwelijks een ‘fout van het toetsenbord’ zijn, daarvoor zitten de O en de D te ver van elkaar op het QWERTY-toetsenbord, en dit moet dus een leesfout zijn, een ‘fout van het oog’. Een snelle D in een waarschijnlijk handgeschreven tekst werd tot een O.

Een schrijnend voorbeeld van hoe het niet moet

Zo teleurgesteld als ik als taalkundige was over de ANS, [Algemene Nederlandse Spraakkunst] zo onthutst was ik als filmliefhebber (en-kenner) over de Filmencyclopedie, (vierde editie), de absolute filmbijbel in het Nederlandse taalgebied. De nieuwe editie, met daarin 50.000 speelfilms en hun beschrijving, werd tevoren groots aangekondigd. Termen als ‘geheel vernieuwd’ en ‘verbeterd en uitgebreid’ waren niet van de lucht. De verwachtingen waren dus hoog gespannen.

De derde editie had ik stukgebladerd, en dus maar meteen de gelimiteerde gebonden versie besteld, want hij moest langer mee dan de vorige. Maar al heel snel merkte ik dat deze nieuwste versie van de encyclopedie werkelijk wemelt van de (zet)fouten, van simpele tot ‘koeien van’, en reeksen geschoten bokken. Na een tijdje ben ik eens gaan bijhouden wat ik zoal vond, en dat leidde al snel tot een boekwerk dat inmiddels de 40 kantjes A4 bezig is te overschrijden. Ik heb de tijd en de gelegenheid niet de 1184 pagina's dikke encyclopedie systematisch op fouten door te ploegen, en mijn lijst is dus het gevolg van wat bladerwerk en regelmatig gebruik. De werkelijke lijst met fouten moet tenminste een factor 5 groter zijn, - het gemak waarmee ik nog dagelijks vele missers kan noteren doet vermoeden dat dat inderdaad zo is. Betrof het een opsomming van simpele zetfouten, dan was het nog

[p. 44]

illustratie 1

tot daar aan toe.^5. Maar helaas beslaan de ‘gewone’ fouten slechts een kantje of acht, de rest van de komische en onbegrijpelijke missers, kapitale blunders en grove vergissingen valt onder de categorie fouten van het systeem, en is dus van ernstiger aard: men is verkeerd bezig.

Eerst de gewone fouten van oog, oor en toetsenbord, want ook die zijn leerzaam. Laten we ons eens op een actrice concentreren, Stefania Sandrelli, want zij is om onnavolgbare redenen met grote regelmaat in mijn boekwerkje terug te vinden, zoals op p. 278: Divina crearura, La (1955-I). Het jaartal is in ieder geval fout. Gegeven de rolverdeling en de leeftijden van de acteurs (hoofdrolspeelster Stefania Sandrelli is van 5-6-1947) moet dit waarschijnlijk zijn: (1975-I). Je moet als je zoiets intikt wel iets van film weten; het is dus tegelijkertijd ook een vlek-op-vlek geval. Vervolgens is er een gewone tikfout: p. 272: Diavolo nel cervello, II (1973-I). Daar staat: Stafania Sandrelli. Doe ik ook wel eens. Dan verwissel ik de ene veel voorkomende klinker (E) voor de andere (A). Mag ik een gokje wagen? Degene die deze tekst heeft ingetikt, tikt met twee vingers (zo doe ik dat ook, de rechterhand zwerft over het toetsenbord, de linkermiddelvinger bepaalt zich voornamelijk tot de meest voorkomende letters A, S, D, E en R). En zo maak ik die fout (E wordt A, of andersom,) ook wel eens. Maar dan: p. 897: Secondo Ponzio Pilato (1988-I). Daar staat: Stefania Dandrelli; een echte fout van het toetsenbord, dit keer misschien wel van een tienvingerige typist: de S zit naast de D op een schrijfmachine. En p. 952: Speriamo che sia femmina (1986-I/F). Daar heet dezelfde actrice Atefania Sandrelli; de S zit ook naast de A op een schrijfmachine.

Leuke tikfouten zijn ook die van Freudiaanse aard: p. 344: Fellation (1982-F) ‘[...] maar het moet gezegd worden dat de film instructief ennogal opwindend is seksuele daad.’ Dit lijkt me geen Nederlands. De recensent was blijkbaar erg onder de indruk van deze film; zie alleen al de veelzeggende titel.

Dat bovenstaande is allemaal leuk en aardig, maar het is in vrijwel elk boek terug te vinden. Opmerkelijker is de grote hoeveelheid systeemfouten. Zoals een taalkundige aan taalfouten kan horen hoe ‘goede’ taal gemaakt wordt, zo komen we hier de diepere principes van het tekstverwerkingsprogramma van de Speelfilm Encyclopedie op het spoor. Let op, nu wordt het leuk:

Ik zei al dat dingen die fout gaan je vaak meer vertellen over hoe het systeem werkt dan dingen die goed gaan. Neem deze, waaruit blijkt hoe je dat nu zo'n beetje doet, een speelfilmencyclopedie maken (zie illustratie 1).

Ik heb in mijn lijst de meeste systematische fouten in categorieën gesorteerd; dat komt het overzicht ten goede. Wat dacht U van de volgende, die ongetwijfeld iets met het verschijnsel vaste spatie te maken heeft:

5. Daar valt wel wat op af te dingen. De derde editie bevatte 30.000 films, en driekwart van de lemmata is dus al ouder dan deze editie, en zou dus inmiddels relatief weinig fouten moeten bevatten, zeker omdat men de lezer oproept de redactie op eventuele vergissingen te wijzen. Men ontvangt van mij een dezer dagen een lijvig boekwerkje vol ‘vergissingen’.

[p. 45]

illustratie 2

p. 103: voor 't/feerst - p. 120: 's/ fnachts - p. 275: 's/favonds - p. 403: 't/fleukste - p. 492: In 't/fwitte paard - p. 674: 's/fAvonds - p. 691: 's/fnachts - p. 720: 's/fnachts - p. 862: Jill St./John - p. 1036: 's/fnachts

Er zit systeem in deze gekte, dat is duidelijk.^6. En dan heb ik het nog maar niet over reeksen andere minimale systematische fouten, als die van het doorlopen van cursief op de eerste letter van het volgende woord, [ik heb deze fout in totaal nu ruim 40 maal gevonden] zoals in:

p. 81: vijfde shot ljkt - p. 100: speed in - p. 103: ‘Der Kampf ums Matterhorn’ uit - p. 157: Penthouse-uitgever - p. 162: nog steeds zijn - p. 163: moet gaan;

of het vreemde verschijnsel dat het eerste aanhalingsteken óp en niet vóór de letter staat, en daarmee tot een soort accent-aigu wordt [het aantal voorbeelden hiervan in inmiddels eindeloos, - ik schat dat deze fout gemiddeld 2 tot 3 keer voorkomt op elke pagina; in totaal dus zo'n 2500 keer]:

p. 17: ìnblikt'; g̀roter is leuker'; òverkill'; D̀iscovery'; s̀avonds;

of het vreemde verschijnsel van de diacritische spatie: onmiddellijk vóór een diacritisch teken treedt dikwijls een (echte, want er wordt gewoon op afgebroken^7.) spatie op (zie illustratie 2) of het consequent wegvallen van de vetdruk in de filmtitel na de poolse ł:

p. 239: Człowiek na torze (1957-PL); Człowiek z marmuru (1977-PL); Człowiek z zelaza (1981-PL); Czułe miejsca (1980-PL) - p. 406: Głosy (1981-PL) - p. 793: Popiół i diament (1959-PL); Popioły (1965-PL) - p. 1096: W biały dzień (1980-PL); W starym dworku czyli niepodległość trójkatów (1984-PL).

Welnee, dat is allemaal minimaal; er zijn ernstiger vergrijpen. Laten we eens beginnen met de sorteerroutine uit dat programma. Die deugt werkelijk van geen kanten. Zo sorteert hij alleen op alfabet, en zelfs dat niet.

Stel: er zijn meerdere films met dezelfde titel. Wat je dan verwacht is dat ze op jaartal terechtkomen. Niets daarvan, de volgorde is echt willekeurig.^8. Zo vinden we achtereenvolgens: Hamlet (1969-GB); Hamlet (1948-GB); Hamlet (1964-SU); Hamlet (1970-GB/USA); Hamlet (1979-GB); Hamlet (1920-D) [p. 434]. Ook met het verschijnsel van de ‘vervolg-op-succesfilm-film’ weet men geen raad. Logisch lijkt dat die in chronologische volgorde bij elkaar staan, maar nee hoor. Zo vinden we achtereenvolgens: Rocky (1976-USA); Rocky carambola (1979-E/MEX); Rocky Horror Picture Show, The (1975-GB); Rocky II (1979-USA); Rocky III, The Eye of the Tiger (1982-USA); Rocky IV (1985-USA) [p. 859]. Het is duidelijk waar de fout zit: er wordt niet nagedacht, en

6. Een gerichte gok: In het tekstverwerkingsprogramma van de Speelfilm Encyclopedie wordt een vaste spatie aangegeven met: ‘Ctrl F’.

7. De film M éfiez-vous fillettes (1957-F) [p. 602] heeft deze fout in de titel, en is daardoor fout gealfabetiseerd, en dus volstrekt onvindbaar geworden!
M éfiez-vous fillettes (1957-F) ZW-87m** R Yves All égret. Antonella Lualdi, Robert Hossein, Mich èle Cordoue, Jean Gaven, Andr é Luguet, Elizabeth Manet, Pierre Mondy, Gérard Oury, Jacqueline Porel, Jean Lef èvre, Roland Lesafre, Alain Saury. Op Montmartre wardt een gangsteroorlog tussen rivaliserende benden urtgevochten en een jonge vrouw die daar toevallig getuige van is, wordt gekidnapt en in een bordeel gestopt om haar tot zwijgen te dwingen. Regisseur All égret verspeelde zijn artistieke reputatie met deze sensationele James Hadley Chase- verfilming, die problemen met de censuur kreeg, maar qua zwartgalligheid nauwelijks verschilt van zijn sociale films noiruit de jaren veertig, Goed spel.

8. Of waarschijnlijker: FIFO (First In, First Out); het programma kijkt niet naar jaartallen, en films met gelijke titel blijven staan in de volgorde waarin ze zijn ingetikt.

[p. 46]

het arme programma sorteert netjes zoals het dat geleerd heeft, waarbij II geïnterpreteerd wordt als twee hoofdletters I. Of fraaier nog: Friday the 13th (1980-USA); Friday the 13th - laatste deel; Friday the 13th - The Final Chapter (1984-USA) [dat is in feite Deel 4!]; Friday the 13th, Part 2 (1981-USA); Friday the 13th Part 3 (1982-USA); Friday the 13th Part V: A New Beginning (1985-USA); Friday the 13th, Part VI: Jason Lives (1986-USA); Friday the 13th Part VII - The New Blood (1988-USA) [p. 377]. Aan de lezer om uit te vinden waarom het hier fout gaat. In dit soort gevallen moet je als editeur kunnen ingrijpen en de verwarring opheffen. Jammer, niet bij nagedacht.

Een soortgelijk voorbeeld demonstreert de meest verwijtbare fout in de sorteerroutine: Nightmare on Elm Street 3: Dream Warriors (1987-USA); Nightmare on Elm Street 4: The Dream Master, A (1988-USA); Nightmare on Elm Street, A (1984-USA); Nightmare on Elm Street, Part II: Freddy's Revenge (1985-USA) [p. 707]. Let op de rol van het lidwoord, in dit geval a, achter de komma. De oplettende lezer heeft al lang door waar het probleem zit: De lidwoorden achter de komma worden wel meegealfabetiseerd, en de jaartallen van de films niet. Het zou net andersom moeten zijn. In de ‘Toelichting op het gebruik’ is een soort verkapt excuus opgenomen: ‘Bij het alfabetiseren wordt nu het lidwoord beschouwd als laatste woord van de titel. Dit heeft in de meeste gevallen geen invloed op de alfabetische plaats van een film, behalve in het geval van korte titels waarvan het eerste woord waarop wordt gealfabetiseerd wordt vaker voorkomt.’ [p. 9] Dat is natuurlijk onzin; als het lidwoord achter de komma (ten onrechte) meegealfabetiseerd wordt, heeft dat altijd invloed op de alfabetische rangorde. En de gevolgen zijn veel drastischer dan gesuggereerd. Ik liet dat hierboven zien. Maar ook de door de redactie in de inleiding aangegeven situatie is zeer hinderlijk, en verwarrend.

Neem het woord Killer. We krijgen in volgorde eerst Killer adios (1968-I/E), dan nog 4 films met Killer, dan Killer, De, vervolgens weer 25 [!] films met Killer, en dan pas Killer, The (1973-HK) [p. 540-1], de film die je bijna helemaal bovenaan de rij verwacht. Er is ook een film die Man, The (1972-USA) [p. 621] heet, en je voelt het al aan: het duurt 6 bladzijden en 251 films met Man voordat je deze tegenkomt! Evenzo met Woman, The (1939-USA) [p. 1128]; die zit 47 films te ver.

Dit is natuurlijk van een stuitende domheid, waaruit een soort minachting voor de gebruiker spreekt. De sorteerroutine is gewoon te simpel, en moet verbeterd worden. Het gevolg is dat de gebruiker letterlijk niet meer weet waar hij het zoeken moet. Dan zwijg ik nog maar van koeien zoals de volstrekte onvindbaarheid van de film La Famiglia (1987-F/I) [p. 553] die bij de L gezocht moet worden, omdat men vergat Famiglia, La in te tikken. (En dat geval staat niet op zichzelf, ik heb er nu een kleine 20!)

We zijn nu geruisloos overgestapt naar de gevolgen van ‘verstand op 0, want het boek moet af, en het moet zo dik mogelijk worden’,

[p. 47]

want er zijn nog gekkere missers. Niet alleen zijn er, klaarblijkelijk onder het motto ‘op naar de 60.000’, reeksen van lemmata gewoon twee of meer keer onder elkaar afgedrukt, maar er zijn ook films om tal van redenen meermalen beschreven. Een kleine bloemlezing uit een fors aantal voorbeelden:

Op p. 73 staat Ator the Fighting Eagle (1982-USA), en onmiddellijk daaronder dezelfde film opnieuw, maar nu anders beschreven, met als opmerkelijkste verschil het feit dat het een jaar duurde voordat er een komma aan de titel werd toegevoegd: Ator, the Fighting Eagle (1983).

Op p. 445 vinden we: Hearts and Armour (1983-I) K-90m**½ V. Nu staat even verderop Hearts in Armour, Zie Paladini - storie d'armi e d'amori, I. Deze film staat op p. 753, maar het is zonder twijfel dezelfde film. Waarschijnlijk is in het eerste geval de video-versie beschreven, want bij I paladini... staat geen V. In het eerste geval heeft de auteur de filmlengte blijkbaar klakkeloos van het doosje overgeschreven, want I paladini... duurt volgens de opgave aldaar 98 minuten, en dat is de correcte speelduur.

Op p. 689 staat: Mystère Alexina (1985-F) K-86m **½. Opnieuw is de film onmiddellijk daaronder voor een tweede keer (verschillend) beschreven. De opmerkelijkste verschillen zijn dat de film in de tweede beschrijving 94m duurt, dat de acteur die in de eerste beschrijving Philippe Vuilemin heet in de tweede slechts als Vuilemin wordt aangeduid, en verder dat de eerste maal de film gebaseerd is op het boek MÉMOIRES D'UN HERMAPHRODITE FRANCAISE DU XIIXe SIECLE, en bij de tweede op Mémoires d'un hermaphrodite du XIXe siècle; wie weet hoeveel XIIX is, mag het zeggen.

Op p. 722 zien we: O Serafina! (1976-I). Dezelfde film staat even verderop [p. 727] opnieuw (en afwijkend) beschreven als Oh Serafina!

Op p. 753: Paleface, The (1948-USA), en onmiddellijk daaronder - het verhaal wordt eentonig - opnieuw dezelfde film, maar dan is het van een kleurenfilm ineens een ZW-film geworden.

En tenslotte op p. 1085: Violenti della Roma bene, I (Terror in Roma/1977-I) K-90m** V, en daaronder: Violenti della Roma bene, I (La nuit des excitées/1976-I/F/GB) K-80m0. Het verhaal wordt eentonig het Verhaal wordt eentonig: de V-versie en de bioscoop-versie van dezelfde film, twee keer, verschillend, beschreven. Het verschil (behalve de gebruikelijke van het doosje overgeschreven filmlengte in het eerste geval) is de nogal afwijkende beoordeling. De eerste keer (waardering **): ‘Gewelddadige, bescheiden, gangsterfilm’, de tweede keer (waardering 0): ‘Een opmerkelijk staaltje van bioscoopvervuiling’. Waarmee maar weer bewezen is dat alles op video zo erg nog niet is.

Het meest raadselachtige en vooral kolderieke verschijnsel heb ik tot nu toe zeven maal gevonden: de totale verknoping van twee verschillende films tot één lemma, een soort siamese tweeling waar de sorteerroutine ook geen raad mee wist, en dus maar

[p. 48]

illustratie 3

wanhopig alles wat bij elkaar hoort bijeen gezet heeft. Let op de veelbetekenende cijfercodes met een Ҫ erin (zie illustratie 3).

Hier past een genuanceerde conclusie. Eigenlijk zou iedere bezitter van de Speelfilm Encyclopedie zijn exemplaar maar moeten meegeven met de plaatselijke schooljeugd, als die langs de deur komt om oude onbruikbaar geworden telefoonboeken op te halen. Probleem is dan echter dat daarmee het enige serieus te nemen filmnaslagwerk in de Nederlandse taal uit het huis verdwijnt. Zie daar de macht van het monopolie. Beste tussenoplossing: die dikke pil voorlopig toch maar bewaren, en voortaan gebruiken, naast het doel waarvoor hij werd vervaardigd, als vermakelijk puzzelboek voor de lange winteravonden (‘Wie vindt de leukste fout?’), en dat dan natuurlijk vooral als treffend voorbeeld van hoe het niet moet.