Vooys. Jaargang 8

De schrijver als borrelnoot 2

In navolging van Amerika beginnen in Nederland schrijvers steeds nadrukkelijker bezit van het grote publiek te worden. Onze auteurs verschijnen in bijna overal in de provincie opduikende literaire cafe's en schouwburgen voor interviews of voordrachten. Of voor allerlei (bloem)lezingen, waarbij een auteur een causerie houdt of uit eigen werk voorleest. Allemaal niets nieuws, zult U zeggen. Dit bestaat allemaal al vanaf de vorige eeuw. Multatuli putte er een belangrijk deel van zijn inkomsten uit en tegenwoordig maakt Deelder er als aucteur zijn handelsmerk van.

Iets van later datum is het signeren. Het lezend publiek komt gaarne uit de stoel voor een trendy HP-Hongaar, een schrijvende cabaretier of de gepantyde benen van Annie Cohen, wier gesigneerde autobiografie van Sartre, in veel huiskamers nog steeds ongelezen, alweer een goedkope herdruk mocht beleven. Wanneer komen de eerste Roemenen? Armeniërs? Nog nieuwer is de literaire lunch, geënt op Foyle's Literary Lucheon en in het najaar voor het eerst gehouden in het Golden Tulip Barbizon Centre. Als eerste was Maarten 't Hart aan de beurt. Wat zal hij als gewone Maaslandse jongen vreemd hebben opgekeken van een paté op een bedje van babymais, of een uit de Rijn geviste al door BASF gegrilde zoetwatervis.

Aandacht voor de literatuur op het medium televisie is er nog maar in beperkte mate. Lang geleden was de door de criticus en latere Leidse hoogleraar H.A. Gomperts gearrangeerde serie Literaire ontmoetingen. Gesprekken met schrijvers die soms wel een uur mochten duren. Goedwillende programmamakers hebben het nadien nog wel geprobeerd, maar verder dan het Hier is... van Van Dis en het schreeuwerige Büch kwam het niet.

De huidige situatie wordt misschien nog het beste weerspiegeld in Van de rug af gezien, een programma uit het huiselijke keukentje van de AVRO. Hierin trachten een viertal schrijvers met taal te spelen. Besmuikt giebelend mogen ze vieze drieletter-woordige zinnetjes maken, of reeds bestaande (poëzie)regels daarmee nog luider kirrend aanvullen. Walgelijk. Wat de omroepvereniging met dit programma bedoeld heeft, is me een raadsel. Een literair programma? Wie weet. Laat het echtpaar Myrna en Hans van der Togt voortaan maar gewoon thuis op de bank, met een glaasje sherry, gezellig met elkaar de Libelle lezen. ‘Hans, vanavond is op de kabel Wie schrijft die blijft, een maandelijks literair programma van de BRT.’ ‘Wat zeg je schat, ik lees juist Jan Jans en de Kinderen.’

Voor de Hollandse kneuterigheid is een panel natuurlijk veel leuker. Er zijn vast wel een paar domme schrijvers die uit financieel winstbejag aan dergelijke frivoliteiten willen meewerken. Straks Renate Rubinstein in Teds familieshow? Op Nederland 2 Gerard Reve en Thom Hoffman in Hints? Of op Veronique het kookprogramma Tjap Tjoy met Jeroen Brouwers en Marion Bloem? Mijn liefje, mijn duifje, wat wil je nog meer.

Nieuw was, iets waarvan Vooys al eerder melding maakte, het optreden van enkele auteurs (Deelder, Biesheuvel) in een Ster-spotje, weliswaar voor res-

[p. 19]

pectievelijk een nieuw zoutje en een balpen, maar afijn. We zullen vast wel niet meer al te lang op een spot hoeven te wachten waarin een nog naschuimende Anja Meulenbelt Henna kleurshampoo aan de vrouw zal trachten te brengen of Marijke Höweler, ‘ik ben niet bang voor de tandarts’, eenieder het gebruik van een tube Prodent zal adviseren. Of eer W.F. Hermans in een clip, in navolging van zijn Amerikaanse collega's, zijn nieuwste roman Au-Pair zal aanprijzen.

De kwantitatieve hausse in literaire bijvoegsels, culturele supplementen en boekenbijlagen ten koste van vele literaire tijdschriften (veel schrijvers die heden tot de literatuur worden gerekend, publiceerden zelden in tijdschriften maar vrijwel uitsluitend in dag- en weekbladen), en de toename van literaire lezingen, letterkundig verantwoorde lunches of forums is enkel gebaseerd op commerciële belangen. Hoe krijgen we meer mensen naar de boekwinkels? Zal in navolging van schrijver/cabaretier Freek de Jonge, die laatst als ceremoniemeester gezellig zat te doen bij Ajax in De Meer, Gerrit Komrij - allang uitgekeken op het Portugese Benfica - de boel opvrolijken in De Lange Leegte te Veendam? Elfriede Jelinek door de hysterisch krijsende rode plattelandsvrouwen van Scharnegoutum worden ingehaald?

Of moet men de literatuur andersoortig promoten en populariseren? Blote vrouwen op nog weer goedkopere herdrukjes; een enorme boezem als De ziekte van Middleton van Gerrit Krol en een Lolitaachtige heuplijn, met nog iets naakts daartussen als de Venerische kunsten van Geerten Meijsing, die sinds Goedegebuure hem als een erotomaan pur sang heeft bestempeld binnenkort wel een column bij Jef Rademakers zal krijgen. Of nog maar een nieuwe vertaling: zo zijn er sinds 1966 drie verschillend getitelde vertalingen van The Catcher in the rye op de markt.

Is dit alles nu allemaal wel nodig? De Tilburgse literatuur-socioloog Hugo Verdaasdonk vindt van niet. Hij heeft de oplossing gevonden. In De vluchtigheid van literatuur komt hij met de stelling

[p. 20]

dat het kopen en lenen van boeken ‘een leerproces’ veronderstelt. Terug naar de schoolbanken dus. Met hetzelfde élan waarmee Johan Cruyff met dit woordje (of tegenwoordig met een Spaanse equivalent daarvan) een falen van zijn pupillen verklaart, bekroont Verdaasdonk zijn snorkerige literatuur-sociologie. Eerst mag een leerling - om nog maar even in de voetballerij te blijven, vast eentje uit Beenhakkers ‘patatgeneratie’ - van onze Tilburger voorzichtig in een vitrine van Scheltema snuffelen. Drie dagen later mag Bryan Roy, of de nog koppiger Richard Witschge, niet verder lopen dan dat enge afschrikwekkende poortje. De week erna tot de eerste toontafel in de winkel, twee weken later daarvan een boek oppakken en eraan ruiken om, vele stadia later, eindelijk een boek te kopen. Dat natuurlijk net die dag uitverkocht is. Een kogel door het ongeletterde hoofd lijkt dan nog de enige oplossing, want met het voetballen lukte het ook niet zo de laatste tijd. Verdaasdonk is evenwel nog niet klaar met die arme Richard. Integendeel. Overeind, niet aanstellen en opletten!

Het verwerven van boeken door individuele kopers vertoont vaak samenhang met activiteiten die men binnen het beroep en/of de vrije tijd onderneemt, doceert Verdaasdonk verder. Niets geen persoonlijke smaak. Ben je mal. De pastoor leent Lieve Jongens, de body-builder neemt The Swimming Pool-library, de psycholoog bevingert Lust. Dat had die Gijs IJlander goed begrepen met zijn De kapper. Toch had hij beter voor De Tapper kunnen kiezen. Iedereen houdt wel van een slokje op z'n tijd. Anders gaat hij wel onverhoopt aan de fles, na het aanhoren van een van Hugo's stellingen. Chapeau voor mijnheer Verdaasdonk die ons zomaar de formule voor het schrijven van een bestseller aanreikt.

Alvorens de pen ter hand te nemen eerst een klein marktonderzoek naar de populairste beroepen en de meest favoriete hobby's en bezigheden. Mijn debuutroman en onvermijdelijke bestseller zal Ik, Janneke Cremer 1 & 2 heten. Waar gaat het over? Het boek handelt over het gewone lopende-bandmeisje Janneke dat het bladzijden achtereen stiekum doet met de CO2-lasser Jaap van der Scheur, een fervent sporter en tuinier. Ze is ongelukkig getrouwd met de werkloze ambtenaar Joop van der Ende, een zuiplap die de gehele dag voor de kabel hangt, patat en frikandellen eet, en droomt van roem als een playbackende Sandra Reemer in een show van Henny Huisman. Hoe Janneke uiteindelijk als slagershulpje in een supermarktketen terecht komt, weet ik nog niet precies. Wel weet ik dat Joop van der Ende een eigen pizzeria zal openen nadat hij de Knorr-kokkerel trofee heeft ontvangen.

Na dit ongelooflijke succes hoef ík natuurlijk niet te kwissen en te signeren. En ach: Scharnegoutum laat me eigenlijk ook koud. Niet minder dan een eigen literaire praatshow zal mijn deel worden, waarin ik vier uur achtereen allerlei zeurende scribenten zal ontvangen. Dan is tegelijk ook het gemis aan literaire televisie opgelost. Hiep hiep hoera voor Hugo!

Lieve lezers, U ziet het: het komt beslist wel weer goed met de literatuur in Nederland. Als eerbetoon ga ik de slager uit mijn eersteling Hugo Verdaasdonk noemen. Voor iemand die nu al zoveel vette worst verkoopt slechts een kleine stap. En zo ben ik er in ieder geval van verzekerd dat tenminste hij mijn roman kopen zal.

CASPER HUYSMANS